آیا استارتاپ ها به تسهیلات ارزان قیمت نیاز دارند؟
وزارت ارتباطات وفناوری اطلاعات در یک طرح پیشنهادی، جزئیات اعطای تسهیلات ارزان قیمت به شرکت‌های خصوصی حوزه فاوا را در قالب ۶ محور (توسعه نرم افزاری، تأمین محصولات تکمیلی در حوزه داده‌های عظیم، توسعه خدمات و زیرساخت‌های رایانش ابری، توسعه فناوری اینترنت اشیا و کاربردهای آن، توسعه محصولات راهبردی و زیرساخت‌های آزمایشگاهی توسعه محتوا و توسعه خدمات و محصولات مرتبط با امنیت فضای تبادل اطلاعات) در چارچوب الزامات مشخص شده در سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات برای فعالیت این شرکت‌ها را اعلام کرد.
در پی ارائه این طرح روزنامه ایران به‌سراغ فعالان حوزه فاوا رفت و این سؤال‌ها را پرسید که ارائه تسهیلات ارزان قیمت به این حوزه چقدر می‌تواند مفید واقع شود؟ آیا این حوزه به چنین تسهیلاتی نیاز دارد؟ خروجی این اقدام روی این حوزه چه خواهد بود؟ آیا پیش از این نیز چنین تسهیلاتی به حوزه فاوا اختصاص یافته و خروجی آن چه بوده است؟
رعایت عدالت در پرداخت تسهیلات
«تخصیص تسهیلات در بسیاری از کشورهای دنیا یکی از رایج‌ترین مکانیسم‌های حمایتی برای بخش خصوصی است و در بخش قابل توجهی از موارد اثربخش بوده و نتایج مفیدی ایجاد می‌کند. در ایران نیز ارائه تسهیلات می‌تواند ابزار خوبی برای شروع فعالیت شرکت‌های نوپا باشد.»
ناصر مزینی استاد دانشگاه علم و صنعت با بیان مطلب فوق به «ایران» گفت: بخش فناوری اطلاعات یکی از مهم‌ترین حوزه‌های فاوا است که در کشور ما نیز می‌توان به خروجی آن امیدوار بود. این حوزه نقش بسیار مهمی در رشد اقتصادی و کارآفرینی و تولید دارد، چرا که دارای ویژگی‌های برجسته‌ای همچون زود بازده بودن، وابستگی نداشتن به فناوری‌های خاص و غیرقابل دسترس است. از سوی دیگر کشور ما دارای نیروی انسانی و توان فنی خوبی است و حتی امکان صادرات به بازارهای خارجی را نیز دارد بنابراین ارائه تسهیلات به بخش خصوصی حتماً برای کشور مفید بوده و می‌تواند باعث رشد و شکوفایی اقتصادی شود.
این استاد دانشگاه افزود: تنها نکته بسیار مهم نحوه تخصیص این تسهیلات است از این‌رو باید ساز و کارمناسبی در نظر گرفته شود. مقررات دست و پاگیر حذف و عدالت و شفافیت در تخصیص آن رعایت شود تا از رانت و فساد جلوگیری کند. صابر فیضی دیگر کارشناس حوزه فاوا نیز گفت: ارائه تسهیلات ارزان قیمت به بخش خصوصی کار صحیحی است و به طور قطع می‌تواند در پیشبرد اهداف تعریف شده حوزه فاوا مؤثر واقع شود. فیضی با بیان اینکه باید این تسهیلات به موارد اولویت دار در کشور تخصیص یابد، افزود: اگر این تسهیلات در بخش زیرساختی و استارتاپ‌ها هزینه شود نتیجه بهتری خواهد داشت، چرا که استارتاپ‌ها به سرمایه‌گذاری اولیه نیاز دارند.
ارائه تسهیلات به طرح‌های اولویت‌دار
حسین اسلامی کارشناس حوزه فاوا نیز در این باره گفت: باید دید در 6 محوری که برای دریافت تسهیلات ارزان قیمت در نظر گرفته شده کدام یک در شرایط کنونی برای کشور اولویت دارد و به کدام یک در کشور بیشتر نیاز داریم. از سوی دیگر باید دید کدام یک از نوآوری‌ها دارای سودآوری است از این‌رو باید طرح‌ها به دقت پایش شوند سپس تسهیلات ارزان قیمت به آن طرح‌ها تعلق گیرد. این کارشناس فاوا با اشاره به اینکه با وجود 6 محور تعریف شده شرکت‌های زیادی می‌توانند برای دریافت این تسهیلات اقدام کنند، افزود: به نظر نمی‌رسد حجم وجوه برای ارائه تسهیلات زیاد باشد از این‌رو بهتر است تسهیلات به بخش زیرساخت‌های کسب و کارهای نوپا پرداخت شود.
اسلامی درباره سابقه ارائه تسهیلات به حوزه فاوا و اینکه ارائه تسهیلات اینچنینی مفید واقع شده است یا خیر نیز گفت: در دولت‌های مختلف شاهد چنین اقدام‌هایی بوده‌ایم تنها نام طرح و شرایط اعطای آن متفاوت بوده است ولی هیچ گزارش مبنی بر اینکه با وجوه پرداخت شده چه کارهایی انجام شده آیا واقعاً وجوهی که ارائه شده در جای خود هزینه شده و خروجی مثبتی داشته، منتشر نشده است. این کارشناس حوزه فاوا پیشنهاد داد بهتر است دولت به جای ارائه تسهیلات ارزان قیمت به شرکت‌ها، مبالغ را به چندین شرکت بزرگی که توان حمایت از استارتاپ‌ها و سرمایه‌گذاری خطر پذیر دارند، ارائه داده و به این شرکت‌ها کمک کند و از سوی دیگر استارتاپ‌ها را نیز به‌سمت این شرکت‌ها هدایت کند، چرا که مبالغ محدود را نمی‌توان در گستره زیادی تزریق کرد.
قاسم مجدی کارشناس زیرساخت با اشاره به اینکه این اولین بار نیست که چنین تسهیلاتی به حوزه فاوا پرداخت می‌شود، به «ایران» گفت: در سال‌های 94 تا 96 هم چنین تسهیلاتی پرداخت شده است و تنها تفاوت آن اولویت‌ها و نام سند است که این بار نام «الزامات شبکه ملی اطلاعات» به خود گرفته است. این کارشناس زیرساخت با بیان اینکه ارائه تسهیلات ارزان قیمت به بخش خصوصی فاوا، طرح خوبی است اما مهم عملیاتی شدن صحیح آن است، افزود: باید طرح‌هایی که برای دریافت وام از سوی شرکت‌ها ارائه می‌شود، بدرستی از سوی کمیته تخصصی ارزیابی شود. وام مربوطه باید به طرح‌هایی که بیزنس مدل خوبی دارند و می‌توانند به درآمدزایی برسند، پرداخت شود. در سال‌های قبل طرح‌هایی وام‌های میلیاردی گرفتند که در حد رونمایی ماندند و نتوانستند به کار خود ادامه دهند. مجدی در ادامه گفت: دولت باید به‌گونه‌ای اقدام کند که این تسهیلات واقعاً به بخش‌های دانش بنیان و استارتاپ‌ها تعلق گیرد که می‌خواهند به‌تازگی کارخود را شروع کنند، هرچند بعید می‌دانم چنین اتفاقی بیفتد، چرا که این دو بخش امکان ارائه مدارک و مستندات لازم را برای دریافت تسهیلات ندارند بنابراین در نهایت باز مانند سابق تسهیلات به دست شبه‌دولتی‌ها و رانتی‌ها خواهد رسید.
بی معنی بودن ارائه تسهیلات به حوزه فاوا
شاهین طبری فعال در حوزه نرم‌افزاری نیز گفت: به شخصه مخالف با اعطای وام‌های اینچنینی به حوزه فاوا هستم، چرا که اعطای این تسهیلات ارزان قیمت در این حوزه نمی‌گنجد.
شاید ارائه تسهیلات بیشتر در حوزه صنعت، معدن و کشاورزی و از این دست مشاغل بیشتر خروجی داشته باشد ولی در حوزه فاوا خروجی نخواهد داشت. طبری افزود: مشکلات استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیان بیشتر رگولاتوری است تا مالی. به‌عنوان مثال در حوزه کاری ما مشکل اصلی بحث کپی رایت و احترام گذاشتن به حقوق معنوی و ارزشی یک محصول نرم افزاری است. دغدغه توسعه دهندگان این است که یک نرم افزاری بی‌دلیل فیلتر نشود. نبود قوانین خوب مالیاتی، بیمه و نبود مشوق‌ها و... نیاز روز فضای مجازی و حوزه فاوا است.
شاهین طبری در ادامه با اشاره به اینکه با اعطای چنین تسهیلاتی طرح‌هایی متولد می‌شوند که تنها این وام را دریافت کنند، گفت: زمانی این گونه وام‌ها می‌تواند خروجی مناسبی داشته باشد که معضلی را حل کند نه اینکه خود معضلی ایجاد کند. وقتی که فردی می‌گوید طرحی برای تولید بیگ دیتا دارم باید دید بیزنس مدل دارد و به درآمدزایی خواهد رسید؟
وی با اشاره به اینکه درهیچ کجا به این شیوه به حوزه فاوا کمک نمی‌کنند، افزود: تنها مدل حمایت از حوزه فاوا بخصوص استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری خطرپذیر از سوی بخش خصوصی است.
تزریق پول به سیستم آی تی از سوی دولت تنها باعث می‌شود سرمایه گذاری‌هایی از نوع دیگری مانند ارز، سکه و... انجام شود. مهدی ایزدی فر یکی دیگر از فعالان حوزه زیرساخت نیز معتقد است که به‌طور کلی بحث حمایت دولت یا هر ارگان دیگری در قالب وام، یک سم مهلک برای استارتاپ‌ها است.
ایزدی فر گفت: دولت در این دو دهه همواره با این قبیل برنامه‌ها که معمولاً با گرایش خاص شکل گرفته و اجرا شده، خواسته برندینگ خود را اصلاح کند و هر بار هم شکست خورده است. وی افزود: این گونه وام‌ها به نور چشمی‌ها و شرکای خصوصی دولتی که دارای رانت هستند، پرداخت می‌شود و باز این بخش خصوصی است که بازار خود را از دست داده و ضعیف‌تر از قبل می‌شود. درنهایت هم این شرکت‌های شبه دولتی هستند که هر روز فربه‌تر می‌شوند.