اعتبارسنجی الکترونیکی؛ گامی بلند و مؤثر به سوی تسهیل اعطای تسهیلات
اعتبار سنجی بیش از ۲٫۵ میلیون نفر توسط سامانه مرآت شرکت دانش بنیان پارت انجام شد.
شرکت دانش بنیان پارت موفق به طراحی و ساخت سامانه اعتبارسنجی مرآت شده است که از طریق این سامانه بیش از ۲میلیون و ۵۰۰هزار نفر اعتبارسنجی شده‌اند و در مجموع، تسهیلاتی بالغ بر۳۰هزار میلیارد ریال به مشتریان اعطا شده است.
شاید در ایران، «اعتبارسنجی» برای بسیاری از افراد واژه و مفهومی ناآشنا باشد، در حالی که در جهان سابقه‌ای صدساله دارد. هر کجا قرار باشد، در آینده فرد مبلغی را پرداخت کند، این پرسش مطرح می‌شود که آیا از پس بازپرداخت آن برمی‌آید یا خیر. اعتبارسنجی، فرایند پاسخ به این پرسش است. در این فرآیند، با بررسی عملکرد گذشته فرد، وضعیت درآمد، دارایی‌ها و…، «اعتبار» وی مشخص می‌شود.
چند سالی است مفهوم اعتبارسنجی وارد حوزه مالی و اقتصادی ایران شده و برخی شرکت‌ها و موسسه‌ها اعتبار اشخاص حقیقی یا حقوقی را می‌سنجند. «سامانه اعتبارسنجی مرآت» یکی از این ابزارها و محصول شرکتی دانش‌بنیان است که با انجام بیش از ۲میلیون و ۵۰۰هزار اعتبارسنجی، گامی بلند در توسعه این امر برداشته است.
در این زمینه، با دکتر علی رسولی‌زاده، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان پارت، گفتگو می‌کنیم تا با اعتبارسنجی و عملکرد سامانه مرآت بیشتر آشنا شویم.
به زبان ساده، اعتبارسنجی چیست و چه کاربردهایی دارد؟
اعتبارسنجی فرآیندی است که بانک‌ها و موسسه‌های مالی اعتباری به کار می‌گیرند تا میزان خوش‌حسابی مشتریان خود را بسنجند. میزان تسهیلات و اقساطی که به آنها پرداخت می‌شود بر اساس همین اعتبارسنجی است. این ارزیابی، بررسی رفتارهای اعتباری، اطلاعات شغلی و درآمدی مشتری را شامل می‌شود.
علاوه بر بانک‌ها، اعتبارسنجی می‌تواند در موارد بسیار زیاد دیگری استفاده شود؛ مواردی مثل صدور کارت‌های اعتباری، خریدهای اقساطی و نسیه و رهن و اجاره خانه استفاده شود.
تفاوت رتبه‌بندی اعتباری و اعتبارسنجی چیست؟
در هر دوی این‌ها یعنی رتبه‌بندی اعتباری و اعتبارسنجی، احتمال عدم پرداخت قسط‌ها اندازه‌گیری می‌شود. اما تفاوت این است که رتبه‌بندی اعتباری برای ارزیابی شرکت‌ها و کشورها استفاده می‌شود و اعتبارسنجی برای ارزیابی افراد به کار گرفته می‌شود. خروجی رتبه‌بندی اعتباری، گزارشی اعتباری است مشتمل بر جزئیات عملیاتی و مالی که در نهایت در رتبۀ اعتباری خلاصه می‌شود و خروجی اعتبارسنجی شامل امتیاز اعتباری است. استخراج گزارش اعتباری که نتیجه فرآیند رتبه‌بندی است معمولا زمان‌بر بوده و تا چندین هفته طول می‌کشد، در حالی که نتیجه اعتبارسنجی سریع‌تر آماده می‌شود.
اعتبارسنجی چه جایگاهی در جهان و ایران دارد؟
مردمی که به دنبال دریافت تسهیلات و وام از بانک‌ها هستند، می‌خواهند با فرآیندی مشخص، ساده و نظام‌مند روبه‌رو باشند. آنها می‌خواهند به جای درخواست اسناد و مدارک فراوان، براساس میزان خوش‌حسابی‌شان ارزیابی شوند. اعطای تسهیلات از مهم‌ترین فعالیت‌های یک مؤسسه مالی و اعتباری است که اگر به درستی انجام شود، بازده مطلوبی برای آن موسسه یا سازمال مالی فراهم می‌کند. باتوجه به محدودیت منابع و تعدد درخواست‌های اعتباری، اعتبارسنجی مشتریان اهمیت ویژه‌ای دارد. اگر اعتبار مشتریان به درستی سنجیده نشود، سبب افزایش مطالبات معوق و عدم بازپرداخت تسهیلات می‌شود و در نتیجه، هزینه‌های هنگفتی به بنگاه‌های اقتصادی تحمیل خواهد شد.
اعتبارسنجی در جهان مفهومی نام‌آشنا و دارای پیشینه است مراکز اعتبارسنجی بسیاری در دنیا فعال هستند که سه شرکت اکسپرین، اکوئیفکس و ترنس یونین شرکت‌های پیشرو در این حوزه محسوب می‌شوند.
در ایران، مفهوم اعتبارسنجی نوپاست و پیشینه‌ای کمتر از یک دهه دارد. اکنون مؤسسه‌ها و سازمان‌های مالی با اهمیت اعتبارسنجی آشنا شده‌اند و تقاضا برای استفاده از این خدمات روزبه‌روز بیشتر می‌شود.
درحال حاضر، وضعیت اعتبارسنجی در ایران چگونه است و چه نهادهایی از این فرایند استفاده می‌کنند؟
اکنون، در برخی از بانک‌های کشور از جمله بانک قرض‌الحسنۀ رسالت، بانک ملت، بانک اقتصاد نوین از اعتبارسنجی برای تسهیلات‌دهی و تایید مشتریان استفاده می‌شود. همچنین، در برخی از شرکت‌هایی که اقدام به اعطای کارت اعتباری یا فروش اقساطی انواع لوازم و تجهیزات می‌کنند نیز از اعتبارسنجی داخلی استفاده می‌شود.
اعتبارسنجی چک نیز از مهم‌ترین مفاد قانون جدید صدور چک است که تمهیدات موردنیاز برای به‌کارگیری آن درنظر گرفته شده و به نظر می‌رسد، در آیندۀ نزدیک، در کل سیستم بانکی کشور اجرایی شود.
در ایران، چه موانعی پیش روی موسسه‌های اعتبارسنجی وجود دارد؟
در کشور ما، افراد نگران‌اند اطلاعات محرمانه‌شان در اختیار دیگران قرار بگیرد. از سوی دیگر، ما با حجم زیادی از اطلاعات روبه‌رو هستیم که تجمیع نشده است. هر مجموعه و اداره‌ای اطلاعات بسیاری در اختیار دارد که باید یکجا گرد هم آید و دسته‌بندی شود. پس از آن، موسسه‌ها و شرکت‌های اعتبارسنجی می‌توانند با داده‌های صحیح و انبوه، نتایج دقیق‌تری ارائه دهند.
وقتی افراد مزایای وجود و یکپارچگی این اطلاعات را متوجه شوند و در عمل ببینند تسهیلات با سهولت و سریع‌تر در اختیار آنها قرار بگیرد حتماً با اعتماد بیشتری اطلاعات خود را ارائه می‌دهند.
سامانه مرآت از چه زمانی شروع به فعالیت کرده است، هدف از طراحی و پیاده‌سازی این سامانه و دایرۀ فعالیت آن چیست؟
با توجه به نیاز به‌وجودآمده در شرکت دانش‌بنیان پارت در سال ۱۳۹۶سامانه مرکز اعتبارسنجی مرآت طراحی شد. از حدود دو سال پیش، «اعتبارسنجی گروهی» نیز به خدمات این سامانه افزوده شد. اعتبارسنجی گروهی، به‌مثابه اقدامی نو، با تاثیرگذاری بسیار و تسهیل فرآیند اعتبارسنجی آغاز شده است. همان‌طور که از نامش پیداست، اعتبارسنجی گروهی شیوه‌ای است که در آن تعداد زیادی از متقاضیان، هم‌زمان، اعتبارسنجی می‌شوند. در اعتبارسنجی گروهی ارگان‌ها، سازمان‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی، اطلاعات کارمندان خود را به‌صورت تجمیعی برای اعتبارسنجی و دریافت تسهیلات در اختیار سامانه مرآت قرار می‌دهند.
تاکنون، چند نفر از خدمات این سامانه استفاده کرده‌اند و چه میزان تسهیلات براساس این سامانه به افراد پرداخت شده است؟
در حال حاضر، خدمات سامانه اعتبارسنجی مرآت در همه استان‌های کشور در دسترس است. تاکنون بیش از ۲میلیون و ۵۰۰هزار نفر از مشتریان با کمک این سامانه اعتبارسنجی شده‌اند و در مجموع، تسهیلاتی بالغ بر۳۰هزار میلیارد ریال به مشتریان اعطا شده است. تعداد افرادی که برای دریافت تسهیلات در بازه‌های زمانی مختلف از طریق این سامانه اعتبارسنجی شده‌اند و سطح اعتباری‌شان بهبود یافته رو به افزایش است. به زودی، خدمات این سامانه گسترش خواهد یافت و در اختیار نهادهای گوناگون قرار می‌گیرد تا گروه‌های بیشتری از مردم بتوانند از مزایای اعتبارسنجی بهره‌مند شوند.
دقت عملیات اعتبارسنجی چقدر است؟
در فرآیند اعتبارسنجی سامانه مرآت، سه مرحله نظارت‌های انسانی و سیستمی اعمال می‌شود که احتمال بروز خطا را بسیار ناچیز می‌کند. البته امکان بروز خطا همیشه وجود دارد و تلاشی همیشگی برای بهبود فرآیندها و نظارت‌ها در حال برنامه‌ریزی و اجراست.
گزارش‌های اداره اعتبارات بانک قرض‌الحسنه رسالت نشان می‌دهد معوقات و مطالبات غیرجاری تسهیلاتی که از طریق سامانه اعتبارسنجی مرآت به متقاضیان واگذار شده ۰٫۲ درصد و میزان معوقاتی که ممکن است بازپرداخت نشود صفر است. در نظام بانکی، این مبالغ، اعداد بسیار اندکی محسوب می‌شوند.
مرآت موفق شده است فرهنگ خوش‌حسابی را در جامعه ایجاد کند و گسترش دهد و به تعهدات خود عمل کند. افراد به خوبی می‌دانند که در صورت وجود معوقات بیش از حد مجاز، دیگر قادر نخواهند بود گزارش اعتبارسنجی مناسب دریافت کنند و سامانه آنها را افراد فاقد اعتبار شناسایی می‌کند؛ در نتیجه، امکان اخذ تسهیلات برایشان وجود نخواهد داشت. به همین دلیل، مشتریان می‌کوشند به موقع تسهیلات را بازپرداخت کنند. از طرفی، در صورت خوش‌حسابی و عمل به تعهداتشان در زمان تعیین‌شده، امتیاز بیشتری بگیرند و سطح اعتبار خود را بالاتر ببرند. در این صورت، می‌توانند با شرایط بهتری تسهیلات جدید دریافت کنند.
در ایران، چه شرکت‌های دیگری در این حوزه فعالیت می‌کنند؟ تمایز و مزیت سامانه مرآت با سامانه‌های مشابه چیست؟
در سال‌های اخیر، شرکت‌ها و سامانه‌های دیگری نظیر شرکت رتبه‌بندی اعتباری ایران، رتبه‌بندی اعتباری آیس و میزانتو در این حوزه فعالیت می‌کنند. وجه تمایز سامانه مرآت آن است که می‌تواند حجم زیادی از پرونده‌ها را در کمترین زمان، با اختصاص کمترین هزینه و دقت خوب اعتبارسنجی کند. پس از اتمام اعتبارسنجی، نتایج گزارش می‌شود. این نتایج با استانداردهای جهانی مطابقت دارد و از تکنیک‌های آماری و الگوریتم‌های هوش مصنوعی بهره می‌گیرد. یکی از کارکردهای مهم اعتبارسنجی پیش‌بینی میزان عدم پرداخت تسهیلات است که در این زمینه نیز خدمات سامانه مرآت بسیار کاربردی است.
برنامه‌های آیندۀ سامانۀ مرآت چیست و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
با نتایج به‌دست‌آمده از ارائۀ خدمات اعتبارسنجی به مشتریان بانک قرض‌الحسنۀ رسالت و کاربست تجارب کسب‌شده و زیرساخت قوی فراهم‌شده، مرآت تلاش می‌کند نهادهای زیاد دیگری را که استفاده از خدمات اعتبارسنجی کار آنها را بسیار ساده می‌کند، تحت پوشش قرار دهد. این امر، کمک بزرگی به مردم خواهد کرد تا دسترسی بهتری به تسهیلات و خدمات اعتباری داشته باشند. هدف دیگر، کاهش ریسک اعتباری سازمان‌ها و اعطای تسهیلات و اعتبارات ارزان و سریع و از همه مهم‌تر ایجاد فرهنگ خوش‌حسابی در کشور است.
اعتبارسنجی می‌تواند در حوزه صدور کارت‌های اعتباری و موسسه‌هایی که در حوزه فروش اقساطی یا اجاره املاک و مستغلات فعالیت می‌کنند نیز تحول بزرگی ایجاد کند.