اینترنت ماهواره‌ای در ایران به کجا رسید؟
مسوولان ایرانی درحالی که معتقدند نباید از اینترنت ماهواره‌ای بترسیم، بلکه باید خود را برای فراگیری این فناوری آماده کنیم، طی ماه‌های گذشته و با جدی‌تر شدن موضوع پروژه‌های اینترنت ماهواره‌ای، بارها عنوان کردند که اپراتورهای ماهواره‌ای ملزم به فعالیت طبق معاهدات بین‌المللی در حوزه فضایی هستند و باید قوانین و مقررات ملی کشورها را رعایت کنند.
طبق آمار اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU)، بیش از ۴ میلیارد نفر در کشورهای در حال توسعه و بیش از ۲۰۰ میلیون نفر در کشورهای پیشرفته به اینترنت دسترسی ندارند و این درحالیست که طبق آمار اتحادیه بین‌المللی مخابرات، متوسط ضریب نفوذ اینترنت در دنیا از حدود ۱۷ درصد در سال ۲۰۰۵ به حدود ۵۳ درصد در سال ۲۰۱۹ است. بنابراین تأمین خدمات پهن‌باند و اینترنت، محرک اصلی توسعه منظومه‌ها و ارائه خدمات به صورت منطقه‌ای و جهانی شده است.
منظومه‌های ماهواره‌ای می‌توانند با توجه به ویژگی‌های ذاتی خود همچون پایداری، انعطاف‌پذیری، تأخیر کم و تأمین ظرفیت قابل ملاحظه و ارزان‌قیمت، کمک شایانی در کاهش شکاف دیجیتال در کشور و سیگنال‌رسانی به مناطق محروم و دورافتاده داشته و به عنوان بخش مهمی در لایه زیرساخت و خدمات پایه معماری شبکه ملی اطلاعات نقش‌آفرین باشد.
در این راستا پروژه اینترنت ماهواره‌ای"استارلینک" به طور رسمی در سال ۲۰۱۵ اعلام شد. این پروژه ایده اصلی ایلان ماسک، میلیاردر علاقه‌مند به فضاست. هدف آن فراهم کردن پوشش گسترده اینترنت با پرتاب هزاران ماهواره کوچک به مدار نزدیک زمین است. این پروژه می‌تواند انقلابی در دسترسی به اینترنت پرسرعت در سراسر جهان ایجاد کند. با اتمام آن بسیاری از افراد جهان خواهند توانست با کمترین تأخیر و به راحتی به اینترنت دسترسی پیدا کنند.
شرکت فضایی اسپیس‌ایکس در آن زمان اعلام کرد که قصد دارد با ارسال هزاران ماهواره به مدار زمین، اینترنت را در سراسر دنیا در دسترس قرار دهد. آنطور که در گزارش‌ها منتشر شده، دسترسی به اینترنت استارلینک از طریق دیش‌های ماهواره‌ای که انتظار می‌رود بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلار هزینه داشته باشد در دسترس افراد عادی قرار خواهد گرفت. نصب آنها به دانش فنی خاصی احتیاج ندارد و دیش به طور خودکار جهت خود را براساس مجموعه‌ای از موتورهای نصب شده در زیر دیش تنظیم می‌کند.
لزوم فعالیت اپراتورهای ماهواره‌ای در چارچوب قانون
مرکز ملی فضای مجازی پیش از این در اسفندماه ۱۳۹۹، رویکرد خود را درباره منظومه‌های ماهواره‌ای اینطور مطرح کرده بود که با رشد اقتصاد بخش فضایی، کشورها برای ایجاد نوآوری و رشد اقتصادی به دنبال نقش‌آفرینی و بهره‌برداری در این صنعت نوپا هستند و دولت‌ها به طور فزاینده‌ای برای جذب و تسهیل ورود سرمایه‌گذاران جدید فضایی رقابت می‌کنند. در این میان اگرچه اهدافی همچون ایجاد فرصت‌های جهانی ارتباطات برای کاهش شکاف دیجیتال و پوشش مناطق محروم و کم‌برخوردار کره زمین در کنار اهداف اقتصادی و توسعه سهم بازار جهانی مشهودند اما اهداف جانبی و نهفته سیاسی و امنیتی آنها از جمله تاثیرگذاری بر حکمرانی ارتباطات نیز غیر قابل انکارند.
اپراتورهای ماهواره‌ای ملزم به فعالیت طبق معاهدات بین‌المللی در حوزه فضایی و اصول و مقررات سازمان ملل و اتحادیه‌های تخصصی مربوطه هستند و باید قوانین و مقررات ملی کشورها را برای حفظ استقلال و حاکمیت دولت‌ها در حوزه ارتباطات و صیانت از گذرگاه‌های رسمی تبادل اطلاعات را به منظور جلوگیری از هرج و مرج و مقابله با جرایم سایبری رعایت کنند. حفظ حریم خصوصی آحاد جامعه از جمله الزامات و خطوط قرمز مقرات برای اپراتورهای ماهواره‌ای در توسعه زیرساخت ارتباطی و فعالیت در معماری شبکه ملی اطلاعات کشور است.
مرکز ملی فضای مجازی ضمن توجه به تأثیر منظومه‌های ماهواره‌ای به عنوان بخش جدایی‌ناپذیر ارتباطات آینده و به منظور سامان‌بخشی به فعالیت سازمان‌های متولی در این حوزه، اقدام به تشکیل کارگروه منظومه‌های ماهواره‌ای با رویکرد بهره‌مندی از فرصت‌های جهانی و صیانت از ظرفیت‌های ملی با حضور همه نمایندگان و نقش آفرینان صنعت فضایی، حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، تنظیم مقررات ارتباطات و کسب و کار کرده است. این کارگروه‌ها مسئولیت تدوین راهبردها، طرح‌های کلان ملی، مقررات، دستورالعمل‌ها و استانداردهای بهره‌مندی از فرصت‌ها و پیشگیری از آسیب‌های احتمالی را از ابعاد مختلف فنی و توسعه زیرساخت، رگولاتوری، کسب و کار، حقوقی، ارتباطات بین‌الملل و دفاعی و امنیتی بر عهده دارند.
سرنوشت اینترنت ماهواره‌ای در ایران
کارشناسان درباره اینکه اینترنت استارلینک چه زمانی به ایران خواهد رسید و بهترین سیاست در قبال این موضوع چه باید باشد، معتقدند اینترنت استارلینک خیلی سریعتر از آنچه فکر می‌کنیم در ایران هم در دسترس خواهد بود و تا چند ماه آینده در آسمان ایران ظاهر می‌شود اما باید صبر کرد و دید که شرایط ارائه سرویس اینترنت ماهواره‌ای اسپیس ایکس در ایران چگونه خواهد بود.
علاوه بر این سوال اینجاست که آیا وزارت ارتباطات ایران مجوز استفاده از این نوع اینترنت را صادر می‌کند. از آنجا که اسپیس ایکس یک شرکت آمریکایی است ملزم به رعایت قوانین دولت آمریکاست بنابراین ارائه این سرویس مانند سایر سرویس‌های دیگر شرکت‌ها دستخوش برخی جهت‌گیری‌های سیاسی خواهد بود. مواضعی که در همین ابتدای کار دیده می‌شود بدون شک بر کیفیت و کمیت ارائه سرویس اینترنت موثر خواهد بود.
دولت نگاه تهدیدی به اینترنت ماهواره‌ای ندارد
البته چندی پیش علی ربیعی - سخنگوی دولت، با اشاره به نظر دولت درباره دسترسی مردم ایران به اینترنت ماهواره‌ای، گفت: اینترنت ماهواره‌ای ضرورتی است که در عصر اقتصاد دیجیتال و برای توسعه صنعت اینترنت اشیا و همچنین دسترسی به اینترنت در مناطق دورافتاده در همه دنیا در حال پیگیری است. در سازمان فضایی ایران و کمیسیون‌های تخصصی شورای عالی فضایی، برنامه مدونی برای توسعه و نیز همکاری‌های بین‌المللی در جهت بهره‌برداری از این تکنولوژی، ترسیم شده است.
همچنین در حالی که نمایندگان مجلس در مصوبه‌ای مقرر کرده بودند ١٠ درصد افزایش حق‌الامتیاز و حق‌السهم دولت از کارور (اپراتور)های ارائه‌دهنده خدمات مخابراتی باید صرف مقابله با تهدیدات اینترنت ماهواره‌ای توسط مخابرات شود، ربیعی در این خصوص توضیح داد: هر شرکت بین‌المللی برای ارائه خدمات می‌تواند پس از اخذ مجوز، در ایران خدمت‌رسانی کند و دولت نگاه تهدیدمحوری به این فناوری ندارد. آنچه تحت عنوان مقابله با این فناوری ابتدا در مجلس مصوب شده بود، نیز پس از ایراد شورای نگهبان، در قانون بودجه توسط مجلس محترم از قانون حذف شد.
ایران برای استفاده از فناوری‌های ماهواره‌ای مقررات سرزمینی دارد
در عین حال، محمدجواد آذری جهرمی -وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات- به‌تازگی خاطرنشان کرد: آمریکا همواره به دلیل خوی سلطه‌جویی در تمام عرصه‌ها نه‌تنها در برابر ایران بلکه در برابر بسیاری از کشور دارد، می‌خواهد پلتفرم‌های خود را توسعه بدهد و اقتصاد حوزه دیجیتال را به‌صورت ۱۰۰ درصدی برای شرکت‌های خودش مطالبه کند. آمریکا از مدت‌ها قبل دنبال ابزاری برای بسط سلطه خودش بر کشورها بوده است، پروژه‌هایی به اسم آزادی و مقابله با سانسور که در نهان اهداف اقتصادی دارند.
آذری جهرمی با بیان اینکه ما نیز باید در این شرایط خود را آماده کنیم، افزود: برخی از سخت‌گیری‌هایی که داخل کشور صورت می‌گیرد، باید مدیریت شده و رویه‌ها اصلاح شوند. البته باید به نیاز مردم هم توجه شود و اینکه تکنولوژی اینترنت ماهواره‌ای در حال حاضر ایجاد شده است. ما برای استفاده از فناوری‌های ماهواره‌ای مقررات سرزمینی داریم و هر شرکتی که بخواهد در این زمینه فعال شود، اگر حقوق بین‌الملل را رعایت کند، باید از ما مجوز بگیرد و اگر مثل خیلی از مسائل دیگر رعایت نکنند، باید پیگیری حقوقی شود.
وی ادامه داد: البته سازمان فضایی هم به دنبال ایجاد منظومه ماهواره‌ای بوده و سند آن را استخراج کرده و طراحی‌ها را انجام داده است. هم شرایط مذاکرات بین‌المللی را در نظر گرفتیم تا ما نیز به کشورهای دارای منظومه ماهواره‌ای بپیوندیم. ما نباید از اینترنت ماهواره‌ای بترسیم، بلکه باید خودمان را آماده کنیم تا این فناوری هم فراگیر شود و برای آن اعتماد به نفس داشته باشیم و بدانیم اینترنت ماهواره‌ای قطعاً برای ما تهدید نیست و ما از فرصت‌هایی که ایجاد شده، استفاده می‌کنیم.