بررسی یک تصمیم بزرگ؛ بازار چندین هزار میلیاردی تجارت الکترونیک کشور در اینستاگرام و تلگرام

در این مقاله به بازار بزرگ تجارت الکترونیک در کشور می‌پردازیم و بررسی خواهیم کرد که تعداد کسب و کارها در پیام رسان های خارجی و بومی چقدر است؟

در هفته‌های اخیر آمار و اقدام بسیار متفاوتی از حجم معادلات و تراکنش‌های اقتصاد دیجیتال کشور در حوزه کسب و کارهای آنلاین و همچنین افرادی آسیب دیده در این حوزه از سمت مسئولین مختلف منتشر شد.

از طرفی قطع پلتفرم‌های محبوب خارجی و هدایت اجباری کاربران به پلتفرم‌های بومی باعث شده تا ارقام جالبی در خصوص استفاده مردم از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی بیان شود.

اما سوال اصلی آن است که در حال حاضر حجم گردش مالی و تراکنش‌های کسب و کارهای آنلاین چه مقدار است و درواقع چه حجمی از اقتصاد آنلاین دچار خسارت شده است، همچنین مسئولینی که آدرس شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های داخلی را به مردم می‌دهند آیا از میزان درآمد فعلی کسب و کارهای آنلاین در این پلتفرم‌ها خبر دارند و کوچ اجباری کاربران به پیام‌رسان و شبکه‌های اجتماعی داخلی یک حرکت هدفمند و تصمیمی عاقلانه است یا خیر؟

یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث می‌شود کسب و کارهای آنلاین تمایل نداشته باشند از اینستاگرام و تلگرام به شبکه‌های اجتماعی داخلی بیایند آن است که تاکنون استقبال خوبی از پلتفرم‌های بومی در این بخش نشده و کاربران زیادی در این شبکه‌ها فعال نیستند.

طبیعتا هر کسب و کاری نیاز به مشتری دارد، زمانی که شما در یک شبکه اجتماعی یا پیام‌رسان مشتری نداشته باشید، عملا کسب و کار شما شکست خورده است.

نمونه آن در سال‌های 97 و 98 و همزمان با فیلترینگ تلگرام و قطع اینترنت بین‌الملل رخ داد که بسیاری از کاربران و کسب و کارها به پلتفرم‌های بومی روی آوردند اما تجربه ناموفقی بود و با علت استقبال پایین مردم و فروش کم در این شبکه‌ها به تلگرام فیلتر شده و اینستاگرام بازگشتند.

در ادامه با بررسی آمارهای ارائه شده در گزارش جامع سالانه تجارت الکترونیک در سال 1400، به بررسی حجم گردش مالی و بزرگی این بازار و همچنین میزان استقبال مردم از شبکه‌های داخلی خواهیم پرداخت.

حجم بازار تجارت الکترونیک کشور چقدر است؟

در حوزه تجارت الکترونیک با بازار بسیار بزرگی طرف هستیم، بازاری که ارزش کل گردش مالی آن رقم عجیب 12 هزار و 369 هزار میلیارد ریال است! ارزش کل گردش مالی تجارت الکترونیک در سال 1400 برابر با 17 درصد تولید ناخالص داخلی بدون احتساب نفت است.

این بازار بزرگ بیش از یک ماه است که آسیب دیده و گردش مالی در آن به شکل فاحشی کاهش پیدا کرده است. البته برای نظر نهایی باید منتظر آمارهای رسمی بود اما بر اساس اخبار و بیانیه‌هایی که برندها، استارتاپ‌ها و کسب و کارهای مختلف آنلاین و دیجیتال در کشور ارائه می‌کنند، درآمد این شرکت‌های بزرگ و کوچک به شکل چشمگیری کاهش پیدا کرده و بسیاری از آن‌ها در معرض نابودی قرار گرفتند.

نکته بسیار مهم دیگر در خصوص این بازار آن است که بیش از 94 درصد سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه تجارت الکترونیک توسط بخش خصوصی صورت گرفته و در واقع سرمایه توسط مردم عادی تامین شده است.

در این بخش سازمان‌ها و بخش‌های مختلف دولتی نقش بسزایی نداشتند و با آسیب دیدن این حوزه، سرمایه بخش خصوصی است که در معرض نابودی قرار می‌گیرد.

در گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیک اشاره شده که تنها یک درصد از سرمایه حوزه تجارت الکترونیک مربوط به دولت است و بیش از 94 درصد این سرمایه توسط بخشی خصوصی تامین شده است. این یعنی بازاری به بزرگی 12 هزار و 369 هزار میلیارد ریال توسط مردم تشکیل شده و قطعا با آسیب دیدن آن، در نگاه اول دولت ضرر مالی نخواهد دید، هر چند که عواقب آن غیرقابل جبران خواهد بود اما وابستگی این حوزه به بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران این بخش موضوعی غیرقابل انکار است.

به همین دلیل است که با تصمیمات لحظه‌ای و غیرکارشناسی از سمت سازمان‌های مسئول، جو متشنج و غیرقابل پیش‌بینی در بخش تجارت الکترونیک به وجود آمده و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این حوزه در حال کاهش است. اتفاقی که می‌تواند کل این تجارت عظیم را تحت تاثیر قرار دهد و موجب عقب ماندگی کشور شود.

اما این سرمایه عظیم بخش خصوصی در چه بستری فعال است؟ در همین مورد باز هم می‌توانیم به گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیک اشاره کنیم، در این گزارش سهم هر یک از روش‌های فروش کالا و ارائه خدمات (جدا از ارائه خدمات در بستر سایت) به تفکیک اپلیکیشن، پیام‌رسان و شبکه اجتماعی بیان شده است.

بر این اساس، جدا از سایت‌های اینترنتی، 80 درصد سهم فروش و ارائه خدمات تجارت الکترونیک ایران در شبکه‌های اجتماعی صورت می‌گیرد، همچنین 28 درصد از این خدمات در پیام‌رسان‌ها ارائه می‌شوند، یعنی سهم عمده این بازار در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی صورت گرفته است.

اما کدام پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی بیشترین سهم را در این حوزه داشتند؟

در این جا می‌توان به خوبی دعوای میان اپلیکیشن‌های خارجی و بومی را بررسی کرد، اینکه آیا می‌توان به یکباره از پلتفرم‌های خارجی به پلتفرم داخلی منتقل شد و آیا اصلا باید این کار صورت بگیرد یا خیر؟

میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های مختلف در بازار تجارت الکترونیک طبق جدول زیر است، بر همین اساس مشاهده می‌کنید که تاکنون آن بخش از خدمات و فروش کالا در حوزه تجارت الکترونیک که در بستر پیام‌رسان‌ها و شبکه اجتماعی بوده، به صورت گسترده در بستر شبکه‌های اجتماعی خارجی صورت گرفته است.

در این آمار، اینستاگرام بزرگ‌ترین نقش را دارد و 84 درصد فروشندگانی که در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها فعال هستند، در اینستاگرام خدمت خود را عرضه می‌کنند. سهم بعدی مربوط به واتساپ است که 49 درصد بازار را در اختیار دارد و پس از آن تلگرام 42 درصد سهم بازار را در اختیار دارد.

در میان پیام‌رسان‌های داخلی، سروش با 4 درصد سهم در این بازار، محبوب‌ترین اپلیکیشن بومی محسوب می‌شود اما میزان سهم آن اصلا قابل توجه نیست. همچنین بله، ایتا، آی‌گپ و گپ هرکدام با سهم کمتر از 4 درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

به نظر می‌رسد آمار خود گویای همه چیز است، آیا با این شرایط می‌توان اینستاگرام را بست و توقع داشت که بخش خصوصی این حجم از سرمایه را بیخیال شود و بیاید در پلتفرم داخلی با تمام مشکلاتی که دارد و احتمالا در آینده به وجود خواهد آمد از صفر کار خودش را آغاز کند؟

اما بخش دیگری که باید برای مدیران و تصمیم‌گیران قابل توجه باشد، گروه سنی مالکین این کسب و کارها در بخش خصوصی هستند. بر اساس گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیک، 60 درصد از مالکین این کسب و کارهای در گروه سنی 20 تا 40 سال قرار دارند، درواقع بخش اعظمی از این بازار به دست مدیران جوان و آینده‌دار کشور است، همان‌هایی که با ناامید شدنشان خطر مهاجرت و خروج سرمایه از این بازار را متوجه کشور می‌شود.

از طرفی بازار هدف این کسب و کارها نیز گروه سنی جوان است، بر اساس داده‌های موجود، 60 درصد مخاطبین این بازار در گروه سنی جوانان قرار دارند.

در انتهای این آمارها می‌توانیم به این مورد اشاره کنیم که 14 درصد از مالکین بازار بزرگ کسب و کارهای حوزه تجارت الکترونیک خانم‌ها هستند، این در حالی است که خانم‌های مالکین کسب و کارهای حوزه تجارت الکترونیک در سال 96 تنها 9 درصد بودند.

درواقع بانوان توانستند حضور گسترده و قدرتمندی در این حوزه داشته باشند و پتانسیل‌های این بازار نیز کمک کرده تا خانم‌ها بتوانند به عنوان کارآفرین و مدیر در بخش تجارت الکترونیک فعالیت داشته باشند.

وقتی از تجارت الکترونیک صحبت می‌کنیم، یعنی بازاری 12 هزار و 369 هزار میلیارد ریالی که با 17 درصد تولید ناخالص داخلی بدون احتساب نفت برابر است. بازاری که بیش از 94 درصد سرمایه‌گذاری در آن توسط بخش خصوصی صورت گرفته و در اصل سرمایه مردم است. 80 درصد این بازار بزرگ بدون احتساب سایت‌ها، در بستر پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی برقرار است و در همین بسترها رشد کرده است.

در میان پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی بیشترین سهم با اختلاف فاحش برای اینستاگرام، واتساپ و تلگرام است. درواقع بخش اصلی سرمایه در گردش 12 هزار و 369 هزار میلیارد ریالی آن در اینستاگرام، واتساپ و تلگرام است، سه پلتفرمی که در حال حاضر بسته‌شده اند و احتمالا دیگر رفع فیلتر نمی‌شوند.

منطق مسئولین آن است که پلتفرم‌های خارجی ساخت دشمن را رها کنیم و به پلتفرم‌های داخلی روی بیاییم، اما قطعا با این حجم سرمایه در گردش این بازار آشنا نیستند. فیلترینگ این شبکه‌های اجتماعی یعنی تحمیل هزینه به مردم، مردمی که سال‌های تلاش کرده‌اند تا کسب و کار خود را راه بیندازند و درآمدی داشته باشند.

بستن شبکه‌های اجتماعی مشهور و فرستادن اجباری کسب و کارها به پیام‌رسان بومی، به معنای قطع درآمد کسب و کارها و شروع از نقطه ابتدایی است. علاوه بر این موارد باید بررسی کرد که تکلیف هزینه‌هایی که مردم در طی این سال‌های برای رشد و توسعه کسب و کار خود کشیده‌اند چه می‌شود؟ آیا به راحتی همه چیز را زیر پا می‌گذاریم و روز از نو روزی از نو؟

متاسفانه بخش خصوصی خود در این تفکر است که ضرر این تصمیمات گریبان‌گیرش نخواهد شد، زیرا تنها یک درصد سرمایه‌گذاری در این حوزه توسط بخش دولتی صورت گرفته، اما در طولانی مدت هزینه بسیار سنگینی بر گردن دولت تحمیل می‌شود، هزینه‌ای که برای جبران خسارت سنگین وارد شده به بخش خصوصی و تجارت الکترونیک است و باید از بیت‌المال تامین شود.

ضمن آنکه با پرداخت این هزینه‌ها و تامین خسارات، قطعا این بازار مانند گذشته سرپا نخواهد بود و آمار و ارقام رشد آن کاهش پیدا خواهد کرد.

نوشته بررسی یک تصمیم بزرگ؛ بازار چندین هزار میلیاردی تجارت الکترونیک کشور در اینستاگرام و تلگرام اولین بار در آی‌ تی‌ رسان منتشر شد.