حوزه سلامت دیجیتال رگولاتور ندارد
استارتآپهای حوزه سلامت در دنیا حداقل در یک سال گذشته و به دنبال شیوع کرونا با رشد قابل توجه و جذب سرمایه ویژه‌ای مواجه بوده‌اند. اما در ایران به تازگی وزارت بهداشت در حال تهیه سند بالا دستی برای مشخص کردن وضعیت فعالیت استارتآپهای حوزه سلامت است و نهادهای صنفی مانند سازمان نظام صنفی رایانه‌ای و سازمان نظام پزشکی کشور هم در کارگروه‌هی می‌خواهند به صورت جداگانه چارچوب فعالیت این فعالان را به نمایش درآورند. در این بین هر روز استارتآپهای حوزه سلامت با محدودیت و ممنوعیت بیشتری مواجه می‌شوند و از توسعه و رشد بازار خود باز می‌مانند.
غول‌های بزرگ تکنولوژی در ایران به سمت بازار سلامت دیجیتال رفته‌اند. نمونه آن اسنپ دکتر متعلق سوپر اپلیکیشن اسنپ یا مشورپ برای بزرگترین فین‌تک بازار ایران یعنی آپ است. ناشناخته ماندن این سرویس‌ها نه به معنی ارائه سرویس بد از سمت آنها یا تبلیغات ضعیف از سمت آنها؛ که به خاطر رگولاتوری سفت و سخت و پیچیده توسط متولی سلامت در کشور یعنی وزارت بهداشت است. سالهاست که استارتآپهای سلامت با محدودیت‌های دست و پاگیر وزارت بهداشت برای ارائه خدمات روبه‌رو هستند.
هنوز کسی از یادش نبرده که در الکام‌استارز نمایشگاه بیست و چهارم الکامپ چگونه استارت‌آپ آزمایش آنلاین در حالی که تمام مجوزهای فعالیت خود را داشت به دستور این وزارتخانه پلمپ و اجازه ورود کارمندان و بازدیدکنندگان به غرفه این استارت‌آپ داده نشد. از اواسط دهه ۹۰ تا کنون استارتآپهای زیادی در بخش‌های مختلف سلامت از پزشکی از راه دور، داده‌های پزشکی، جستجوی خدمات پزشکی یا حوزه های تخصصی‌تر مانند حوزه رباتیک، ژنتیک، مدیریت کلینیک، بیمه سلامت و … شکل گرفته‌اند اما کمتر کاربری آنها را می‌شناسد. یعنی اگر همین کرونا هم شیوع پیدا نمی‌کرد نام همین چند استارت‌آپ حوزه سلامت مانند اسنپ دکتر، دکتر دکتر، دکتر ساینا حتی به گوشمان نخورده بود.
رگولاتوری سخت
فعالان این حوزه رگولاتوری سخت متولی سلامت این بخش یعنی وزارت بهداشت را باعث ناشناخته ماندن حوزه سلامت دیجیتال و جلوگیری از رشد آن اعلام می‌کنند.
مسعود تاج‌فرد، رئیس هیات مدیره اسنپ دکتر، که در حوزه خدمات مشاوره پزشکی فعالیت می‌کند چالش اصلی رشد استارتآپهای حوزه سلامت را قوانینی می‌داند که وجود ندارد و رگولاتوری که براساس همین بی‌قانونی جلوی فعالیت آنها را گرفته است. به باور تاج‌فرد وزارت بهداشت به جای تنظیم قوانین و مقررات برای کسب‌وکارهای این حوزه در حال سنگ‌اندازی برای آنهاست. او در این مورد به پیوست می‌گوید: «علت این سنگ‌اندازی‌ها کاملا مشخص است. وزارت بهداشت در کارهای بورکراتیک پیچیده گیر کرده است، می‌گویند می‌خواهیم کاری انجام دهیم اما عملا اراده‌ای پشت این حرفها وجود ندارد.»
تاج‌فرد معتقد است آنها به جز چالش رگولاتوری با چالش دیگری هم روبه‌رو هستند و آن جلب اعتماد مردم است. براساس توضیحات او از آنجا که سالهای سال است که سیستم سلامت به صورت سنتی اداره شده است بسیار سخت است که اعتماد مردم را به سمت سلامت دیجیتال جلب کرد. به باور او همین سخت جلب شدن اعتماد مردم هم باعث شده تا استارتآپهای حوزه سلامت کمتر به سمت بخش‌های نوآور سلامت دیجیتال بروند. تاج‌فرد می‌گوید اگر در یک سال اخیر هم استارتآپهای حوزه سلامت در کشور مخصوصا استارتآپهای از راه‌دور توانسته‌اند به رشد چندبرابری دست پیدا کنند به خاطر شیوع کرونا بوده است.
قوانین گم شده
اسنپ تنها غول تکنولوژی بازار استارت‌آپی کشور نیست که محصول سلامت دیجیتال او به خاطر بی‌قانونی این حوزه از توسعه و رشد باز مانده است. مشورت استارت‌آپ زیرمجموعه مشهور آپ به عنوان یکی از شناخته شده ترین اپلیکیشن‌های پرداخت هم از جمله کسب‌وکارهای حوزه سلامت دیجیتال است که سالهاست به دلیل نبود قوانین مناسب در این حوزه نتوانسته با وجود پشتوانه قدرتمند خود یعنی آپ به رشد قابل توجه دست پیدا کند.
مشورپ از سال ۹۶ کارش را شروع کرده و در سال ۹۷ محصول خود را که کارش مشاوره در حوزه پزشکی و ارائه خدمات آزمایشگاه، تست کرونا و پزشکی از راه دور است را شروع کرده است.
امین دولتی، موسس و مدیرعامل مشورپ، قانون‌گذاری در حوزه سلامت دیجیتال را کلاف سردرگمی می‌داند که سالهاست در مورد آن صحبت می‌شود ولی اتفاقی در مورد آن نمیفتد. به گفته او به پیوست براساس قانون پلتفرم‌ها، قوانین در این حوزه را باید اتحادیه مربوط به آنها زیر نظر سازمانهای مربوطه وضع کند و این در حالی است که وزارت بهداشت با ممارست تمام هیچ قانون‌گذاری را از طرف هیچ ارگانی قبول ندارد. او در این مورد به پیوست می‌گوید: «دستورالعمل جدیدی از سمت اتحادیه مجازی کسب‌وکارهای تهیه شده که براساس آن هر استارت‌آپ حوزه سلامت مجوز دریافت می‌کرد می‌توانست فعالیت کند؛ اما آنهم وزارت بهداشت قبول ندارد. همه ما در یک سردرگمی فعالیت می‌کنیم و نمیدانیم چه کاری باید انجام دهیم.»
با تمام اینها او برای اینده این صنعت امیدوار است و معتقد است در نهایت رگولاتور این حوزه با آنها همراه می‌شود چون جلوی تکنولوژی را نمی‌توان گرفت.
بی قانونی
یکی دیگر از بازیگرانی که به صورت جدی سعی کرده تا وارد یکی از زیر بخش‌های حوزه سلامت دیجیتال شود دیجی‌کالا است. آبان سال ۹۹ بود که حمید محمدی، مدیرعامل دیجی‌کالا در توییتی نوشت: «در دیجی‌کالا زیرساخت‌های فنی فروش مکمل‌ها و داروهای غیرنسخه‌ای آماده شده تا با رعایت همه پروتکل‌ها، به صورت آنلاین عرضه شوند. سازمان غذا و دارو کمک‌مان نمی‌کند هیچ، مانع‌تراشی هم می‌کند.» بعد از این توییت کیانوش جهانپور سخنگوی سابق وزارت بهداشت هم پاسخ داد که: «مطابق مقررات، فروش دارو و انواع مکمل‌های ورزشی و تغذیه‌ای در فضای مجازی فقط توسط داروخانه‌های اینترنتی دارای مجوز از سازمان غذا و دارو، مجاز است. فروش دارو و هرگونه مکمل تغذیه‌ای یا ورزشی در فضای مجازی و پلتفرم‌های اینترنتی به جز داروخانه‌های آنلاین دارای مجوز، ممنوع است.»
اما دیجی‌کالا در آن زمان اعلام کرد که وقتی شروع به فروش این محصولات کرد در عرض چند ساعت با فروش آنها برخورد شد. حمید محمدی هم دلیل این شرایط را رگولیشن سختگیرانه به نفع حاکمیت سنتی بازار می‌داند. به باور او داروخانه‌دار و تصمیم‌گیرنده در این زمینه که دستی بر آتش تجارت واردات دارو و توزیع دارو دارند اجازه هرگونه نوآوری و تغییر در نظام موجود توزیع و عرضه دارو را نمی‌دهند.
محمدی مشکل را از کسی می‌بیند که کار رگولیشن در این بازار را انجام می‌دهد. به باور او کسی که در این زمینه نقش دارد و هم فعال اقتصادی است نباید در قانون‌گذاری هم نقش داشته باشد. او می‌گوید: «کسانی که در تدوین قانون نقش دارند کسانی هستند که کار اصلیشان تجارت حوزه سلامت است و همین امر باعث عدم رشد این حوزه شده و مانع تراشی برای رشد و دیجیتال شدن این بخش به همین خاطر است.»
در مورد ماجرای فروش آنلاین دارو به وضوح اشاره به سوابق فردی خود وزیر بهداشت هم هست که در دوران حرفه‌ای خود بارها با مجموعه‌های داروسازی کشور از جمله «تولید دارو» هم همکاری داشته و نگرانی‌ها درباره ذی‌نفع بودن بخش بزرگی از بازار در عدم صدور مجوز نسخه الکترونیک را تشدید می‌کند.
رفتار غول‌های بزرگ بازار تکنولوژی همکه خواسته‌اند دستشان را علاوه بر حوزه‌ای که در آن صاحب بازار و نام هستند به سمت بازار سلامت دیجیتال دراز کنند نشان می‌دهد این بازار به خاطر فضای بی‌قانونی که دارد و عدم اطمینان در آن باعث شده تا آنها دست به عصاتر و محتاطر عمل کنند.