صندوق‌های سرمایه‌گذاری استارت‌آپی در آستانه ورود به بورس
درحالی‌که بازار سرمایه خود را برای حضور شرکت‌های استارت‌آپی آماده می‌کند حالا مسیر مهم‌ترین منابع تامین مالی استارت‌آپ‌ها یعنی صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه هم به بورس درحال ایجاد شدن است.
صندوق‌های جسورانه تا همین جا هم نقش مهمی در ایجاد و تامین مالی استارت‌آپ‌های بزرگ ایرانی داشته‌اند. به‌رغم این چالش‌های پیش آمده طی یک دهه اخیر جلوی خروج موفق استارت‌آپ‌ها را گرفته به‌طوری‌که سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در این حوزه حداقل تا به امروز بازدهی چندانی نداشته است.
از سوی دیگر نیاز استارت‌آپ‌ها به تزریق مکرر سرمایه برای ایجاد تداوم رشد این کسب‌وکارهای نوپا را وابسته به مدل تامین مالی می‌کند که در جریان کسب‌وکارهای سنتی ناشناخته و نامانوس است.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه به‌عنوان یکی از ابزارهای نوین سرمایه‌گذاری با مشارکت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و نهادهای مسوول بازار سرمایه برای سرمایه‌گذاری عموم مردم در طرح های فناورانه و دانش‌بنیان طراحی و اجرا شده است.
براساس اعلام معاونت علمی حالا دو صندوق جسورانه با ۵۰ و ۲۴۰ میلیارد تومان سرمایه درحال آماده شدن برای ورود به بورس هستند و تمرکز سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها درحوزه‌هایی مانند رسانه و سرگرمی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، بایو و نانو، پزشکی و سلامت و فناوری‌های سخت است.
صندوق خصوصی دیگری نیز ۳۰۰ میلیارد تومان سرمایه دارد و حوزه‌های سرمایه‌گذاری آن صنایع غذایی، معدن و صنایع تبدیلی، ICT و گردشگری خواهد بود.
این صندوق‌ها، سرمایه اشخاصی راکه به‌دنبال سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارهای نوپا (استارت‌آپ‌ها) و کسب‌وکارهای کوچک و متوسط هستند و پتانسیل رشد بالایی دارند مدیریت می‌کنند. این نوع از صندوق‌ها، سرمایه‌گذاری‌هایی با بازده و ریسک بالا محسوب می‌شوند.
ضمانتی برای سودآوری این صندوق‌ها وجود ندارد و سرمایه‌گذاران باید پیش از خرید واحدهای سرمایه‌گذاری، با امضای «اقرارنامه و بیانیه پذیرش ریسک پذیره‌نویسی یا معامله واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق جسورانه و خصوصی» نزد کارگزاری‌های عضو فرابورس ایران اعلام کنند که با اطلاع دقیق و آگاهی کافی نسبت به پذیره‌نویسی یا معامله واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق موردنظر اقدام می‌کنند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی (PE) نیز ابزار مناسبی برای بازسازی، توسعه و ارتقای فعالیت‌های شرکت‌ها هستند که با جمع‌آوری منابع مالی و تخصیص عمده آن به سرمایه‌گذاری در سهام و سهم‌الشرکه شرکت‌ها با موضوع فعالیت‌های از قبل تعیین شده به‌ویژه شرکت‌های با فناوری بالا، با هدف کسب و حفظ کنترل شرکت و هدایت سیاست‌های مالی و عملیاتی آن به منظور تحقق اهداف موردنظر و سپس خروج از شرکت سرمایه‌پذیر صورت می‌گیرد.
سابقه صندوق های جسورانه
صندوق‌های جسورانه بورسی بخشی از تلاش دولت در سال‌های گذشته برای حمایت از جریان مالی مورد نیاز برای توسعه استارت‌آپ‌ها بوده است. در یک برهه با فراهم شدن زمینه‌های قانونی حتی مجوزهایی هم به برخی شرکت‌ها اعطا شد با این حال به دلایل مختلف هیچ‌گاه این صندوق‌ها از حد مجوز فراتر نرفتند. بسیاری از صندوق‌های دارای مجوز حتی سابقه‌ای در سرمایه‌گذاری استارت‌آپی نداشتند و برخی از آنها حتی تا به امروز هم سرمایه‌گذاری انجام نداده‌اند.
با این حال به‌نظر می‌رسد تلاش برای ورود این صندوق‌ها به بورس استفاده از ظرفیت بازار سرمایه برای ایجاد چرخه ای است که فعلا متوقف مانده است.
علی صداقت نسب یک کارشناس سرمایه‌گذاری استارت‌آپی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: بزرگ‌ترین چالش صندوق‌های جسورانه در ایران نبود سرمایه و نبود جذابیت کافی برای سرمایه‌گذار سنتی برای قرارداد سرمایه خود در این عرصه است. هرچند امروزه بسیاری از مردم با استارت‌آپ‌های بزرگ سروکار دارند یا به خوبی با مدل کاری آنها آشنا شده‌اند اما از فرصتی که در زمینه سرمایه‌گذاری روی این استارت‌آپ‌ها وجود دارد یا بی‌خبرند یا فرصت‌های موجود در بازارهای دیگر برای آنها جذاب تر است.
صداقت نسب می‌گوید: به هر شکل سرمایه‌گذاری جسورانه یک سرمایه‌گذاری نسبتا میان‌مدت و بلندمدت محسوب می‌شود و این برای بخش عمده جریان سرمایه بازار ایران که درحال‌حاضر به سودهای کوتاه‌مدت عادت کرده و خو گرفته چندان جذاب نیست. از طرف دیگر به‌رغم اینکه نام‌ها و برندهای استارت‌آپی مشهوری در این سال‌ها خلق شده‌اند اما هیچ کدام از آنها هنوز واقعا سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذارانشان را با موفقیت به بار ننشانده‌اند، به همین دلیل تردید سرمایه‌گذاران سنتی به حضور در این عرصه منطقی است.
سرمایه‌گذاری خارجی موفق در استارت‌آپ‌ها
با وجود این کارشناسان معتقدند بخش عمده دلایل عدم پا گرفتن صندوق‌های جسورانه را باید نبود تخصص مورد نیاز در این زمینه و همچنین ادامه پیدا نکردن سرمایه‌گذاری خارجی در این عرصه جست‌و‌جو کرد.
صداقت نسب می‌گوید: آنچه در سال‌های گذشته در سرمایه‌گذاری جسورانه در ایران رخ داد عدد بسیار پایینی نسبت به سرمایه‌گذاری یک استارت‌آپ در همین کشور همسایه در ترکیه بود. در واقع کل سرمایه‌گذاری استارت‌آپی موجود در ایران از ۲۰۰ میلیون دلار فراتر نرفته است این درحالی است که در ترکیه فقط یک استارت‌آپ همین اواخر دو میلیارد دلار سرمایه جذب کرده است. همچنین همین میزان سرمایه جذب شده خارجی هم چندان با استقبال روبه رونشد درحالی‌که نتایج به‌دست آمده از آن را همگان در بازار می‌بینند و حضور و تهدید برندهای استارت‌آپی غربی مثل اوبر و آمازون را در همین همسایگی ایران لمس می‌کنند.
به عقیده تحلیلگران جریان استارت‌آپی چه از بعد سرمایه و چه از بعد تخصص و تکنولوژی نیازمند حفظ ارتباط موثر با جریان سرمایه خارجی است. هر چند به‌نظر می‌رسد در این زمینه به خصوص در میان برخی سیاست‌گذاران یا دلواپسان توافقی وجود ندارد. سه هفته قبل نخستین اظهارنظرهای برخی نمایندگان مجلس درباره فضای ارتباطی کشور و انتقاد از سرمایه‌گذاری انجام شده خارجی درحوزه استارت‌آپ‌ها موردتوجه قرار گرفت این درحالی است که سرمایه‌گذاری موفق خارجی حداقل از حدود یکی دو دهه قبل درحوزه ارتباطات (اپراتور دوم مثال مشخص آن است ) منجر به تحولاتی در این عرصه شده است.
حالا و در چنین شرایطی حضور صندوق‌های جسورانه بورسی در بازار سرمایه فرصتی برای ایجاد بحث‌ها پیرامون فضای سرمایه در این عرصه است. هرچند پیدایش این صندوق‌ها در شرایط امروز بازار که چراغ‌ها اغلب سبز است حساسیت چندانی ایجاد نمی‌کند.