مراحل ۹ گانه تنظیم یک بیزینس پلن یا طرح کسب و کار موفقیت آمیز
نوشتن بیزینس پلن (Business Plan) یا طرح کسب و کار هم طاقت فرسا و هم وقت گیر است، اما ارزش هر زحمتی که برایش بکشید را دارد. بررسی ها حاکی از آن است که احتمال رشد یا بهبود وضعیت شرکتهایی که بیزینس پلن تهیه می کنند دو برابر شرکتهایی است که در این زمینه سهل انگاری می کنند. بنابراین در این مقاله از مجله گویا آی تی، نحوه تهیه و تنظیم بیزینس پلن را در قالب یک راهنمای مرحله به مرحله برای شما توضیح خواهیم داد.
چه کسی به بیزینس پلن نیاز دارد؟
پاسخ کوتاه به این سوال «همه» است. بیزینس پلن همه ملاحظات اصلی کسب و کار، از معرفی تا مدل درآمدی شما را برداشته و همه را در قالب یک سند شسته و رفته ارائه می دهد. لذا صاحب هر نوعی از کسب و کار که هستید، باید برای همه ابعاد کسب و کار خود پاسخ و توجیه داشته باشید و این پاسخ ها را با گذشت زمان جرح و تعدیل کنید.
اما پاسخ دقیق تر می تواند این باشد که وقتی که نیاز به معرفی محصول یا کسب و کار خود دارید به بیزینس پلن احتیاج پیدا می کنید.
اگرچه بیزینس پلن شما چیزی است که باید به طور مستمر (مثلاً با ظهور و غروب رقبا) در آن تجدید نظر کنید، اما همیشه به روی کاغذ آوردن آن ضرورتی ندارد. اما استثنای این عدم ضرورت، هنگامی است که می خواهید کسب و کار خود را برای یک سرمایه گذار، مشتری یا شریک یا کارمند بالقوه معرفی کنید. در این حالت به بیزینس پلن کامل و به روزی نیاز خواهید داشت که از یک فرمت استاندارد پیروی می کند.
چگونه بیزینس پلن بنویسیم؟
عموماً نوشتن بیزینس پلن های سنتیِ ۲۰-۳۰ صفحه ای (کاغذی) فقط در صورت درخواست بانک یا سرمایه گذار ضرورت پیدا می کند. در هر صورت، امروزه کارآفرینان اغلب بیزینس پلن های خود را در این قالب ها ارائه می کنند:
- اسلایدشو: بیزینس پلن خود را با استفاده از فهرست های گلوله ای، تصاویر و نمودارهای جذاب به تصویر بکشید. تهیه اسلایدشو از طرحِ کاملاً نوشتاری آسانتر است و از نظر بصری نیز جذاب تر به نظر می رسد. چنانچه طرح خود را به یک سرمایه گذار، مشتری یا کارمند بالقوه ارائه می کنید، این گزینه می تواند انتخاب خوبی برای شما باشد.
- کاغذی: بیزینس پلن کاغذی هم حاوی همان مولفه های اسلایدشو است، اما در قالب پاراگراف های مفصّل ارائه می شود. معمولاً هنگامی که سرمایه گذاران یا بانک ها به این نتیجه می رسند که می توانند با شما همکاری کنند، چنین بیزینس پلنی را از شما طلب می کنند.
- بیزینس پلن نرم افزاری: این بیزینس پلن با استفاده از نرم افزار مخصوص تولید می شود و دارای قالب، نمودارها و جداول تعاملی است.
- بیزینس پلن یک صفحه ای: یک بیزینس پلن کوتاه یک صفحه ای، نسخه دقیق تری از بیزینس پلن کامل شما است. معمولاً هنگامی از این نوع از بیزینس پلن استفاده می کنیم که نمی خواهیم کل طرح را افشا کنیم و به تازگی گفتگوی خود با سرمایه گذار، وام دهنده یا بخش ثالث دیگری را آغاز کرده ایم.
- بیزینس پلن غیررسمی: اگر فقط به منظور انسجام دادن به افکارتان بیزینس پلن تهیه می کنید یا فقط می خواهید شریک تان را در جریان قرار بدهید، از هر ابزاری می توانید استفاده کنید. اگر قرار نیست که بیزینس پلن را با کسی به اشتراک بگذارید لزومی ندارد که برای سبک و سیاق و قالب آن نگرانی به خود راه بدهید.
قالب بیزینس پلن: ۹ بخش اصلی
فارغ از سبک و سیاقی که برای بیزینس پلن خود انتخاب می کنید، یا اینکه از طرح یک صفحه ای استفاده می کنید یا کامل، ۹ مولفه کلیدی وجود دارد که باید در همه بیزینس پلن های خود بگنجانید. البته با وجود اینکه همه این موارد را باید مد نظر داشته باشید، اما بسته به شرایط خاص کسب و کار خود می توانید روی برخی از قسمت ها بیشتر تاکید کنید یا برعکس، از برخی از آنها سریع تر بگذرید:
-
معرفی / خلاصه اجرایی (مدیریتی)
اولین بخش از بیزینس پلن شما خلاصه مختصری از کسب و کار شما است: کاری که انجام می دهید، محصول یا سرویس شما، پیشرفت شما تاکنون و طرح های آتی.
با یک معرفی یک جمله ای شروع کنید. این یک توضیح کوتاه از کسب و کار شما است که رویکرد منحصر به فردتان را توضیح می دهد و مخاطب را تشنه نگه می دارد.
بقیه خلاصه اجرایی (Executive Summary) باید به طور مختصر داستان شرکت تان را توضیح بدهد و محصولات، خدمات و موقعیت خاص شما را مشخص کند. دستاوردهایی که تاکنون داشته اید را شرح بدهید و پیش بینی خود برای آینده نزدیک را برای مخاطب ترسیم کنید. به لحن و سبک و سیاق نگارش خود توجه داشته باشید.
-
شرح مشکل و راهکار
توضیح کسب و کار با توجه به مشکل موجود و راهکار شما برای اثبات اهمیت ایده ای که دارید ضروری است. وقت گذاشتن برای توضیح مسأله یا مشکل موجود با توجه به شواهد متقن نشان می دهد که واقعاً می دانید که چه می کنید، با زمینه و بازار مورد نظر آشنایی دارید و آماده اید تا موجی به راه بیندازید.
ضمناً به خاطر داشته باشید که لزومی ندارد که مشکلات عمده جهان را حل و فصل کنید. مثلاً اگر شهر شما پیتزا فروشی خوبی ندارد، همین – حداقل برای بیزینس پلن – می تواند یک مسأله باشد. به عنوان شاهد، گفتگوهایی را ذکر کنید که با افرادی داشته اید که علاقه یا نیاز خود به محصول یا سرویس مورد نظر شما را بیان می کنند.
-
مروری بر محصول یا خدمات
برای اینکه بتوانید توضیح بدهید که کسب و کارتان چگونه مشکل «حل می کند»، باید کمی بیشتر وارد جزئیات شوید. بنابراین قسمت مجزایی را برای نشان دادن کاربرد محصول یا خدمات تان (یا به عبارت دیگر، اینکه راهکار شما از دید مشتری چطور به نظر می رسد و چگونه مورد استفاده قرار می گیرد) در نظر بگیرید. توجه داشته باشید که جزئیات ریزتر را بعداً و در مرحله ارائه مدل کسب و کار یا بیزینس مدل ارائه می کنیم.
یکی از روشهای ارائه این توضیح، استفاده از یک نمودار گرافیکی مرحله به مرحله است. در این حالت، ۴ تا ۶ مرحله برای استفاده از محصول یا سرویس خود در نظر می گیرید و سپس با یک طراحی گرافیکی ساده این مراحل را در قالب یک فرآیند پیوسته نشان می دهید.
اگر محصول شما فیزیکی است، می توانید از رویکرد متفاوتی استفاده کنید و مثلاً تصویری از محصول داشته باشید و ویژگیهای خاص آن را با فلِش مشخص کنید. یک روش دیگر می تواند استفاده از تصاویر قبل و بعد از استفاده از محصول باشد، یا اینکه می توانید متن خلاصه ای بنویسید که نشان می دهد که چطور محصول شما زندگی فرد یا افرادی را بهتر کرده است.
-
تعریف بازار هدف
مشتری هدف خود را بر اساس نوع شخصیت، میزان درآمد، سن، جنسیت، موقعیت جغرافیایی و مواردی از این قبیل تعریف کنید. این نشان می دهد که درباره زمینه فعالیت و بازار کسب و کارتان مطلع و آگاه هستید. به علاوه، برای نوشتن مدل بازاریابی که در ادامه به آن خواهیم پرداخت نیز می تواند به شما کمک کند.
-
تحلیل رقبا
در کنار تعریف مشتریان هدف، باید کسب و کارهای دیگری که در فضای فعالیت شما کار می کنند را نیز شناسایی کنید. اگرچه همه از مواجهه با چالش های بالقوه هراس دارند، اما مقایسه خودتان با رقبا باعث می شود که بتوانید امتیازات و نقاط منحصر به فرد خودتان را نشان بدهید.
به علاوه، این چیزی است که مخاطبان شما هم انتظار آن را دارند. ایده هایی که آنقدر خاص و منحصر به فرد هستند که هیچ رقیبی در بازار برای آنها وجود ندارد بسیار کمیاب هستند. در واقع، اگر واقعاً کسی قبلاً به ایده مورد نظر فکر نکرده باشد، خود ایده به زیر چنین سوالی می رود که «شاید واقعاً ایده خیلی خوبی نیست؟!»
پس از تعیین رقبا، آنها را در یک جدول سازماندهی کنید و کسب و کار خودتان را در ستون منتها الیه سمت چپ قرار بدهید، چرا که این استاندارد جداول تحلیل رقبا محسوب می شود.
اگر در پیداکردن رقبای مشابه به مشکل برخوردید، به سراغ شبیه ترین محصول بعدی بروید. به علاوه می توانید کسب و کارهایی را پوشش بدهید که شاید در آینده وارد فضای کاری شما بشوند (مثلاً بعد از اینکه از ایده شما سر در آوردند)، یا کسب و کارهایی را بررسی کنید که راهکار مشابهی را امتحان کرده، اما شکست خورده اند. این فرصت فوق العاده ای است تا نشان بدهید که چرا ایده شما متفاوت و ممتاز است.
-
بیزینس مدل (Business Model) یا مدل کسب و کار
اینجا همانجایی است که مو را از ماست می کشیم و وارد ریزترین جزئیات می شویم. در این بخش دقیقاً توضیح می دهید که کسب و کار شما چطور کار می کند – از تأمین موارد اولیه گرفته تا پیداکردن مشتری و مدیریت امور روزمره.
این بخش را می توانیم به عنوان مجموعه ای از طرح ها یا مدل های کوچکتر در نظر بگیریم.
بسته به نوع خاص کسب و کار خود می توانید همه یا تعدادی از مدل های زیر را در این بخش بگنجانید:
- مدل درآمدی: قرار است که چگونه پول در بیاورید؟ با وجود اینکه نیاز به پاسخ به این سوال اظهر من الشمس به نظر می رسد، اما برخی از افرادی که به دنیای کسب و کار قدم می گذارند دقیقاً از همان ابتدا مشخص نمی کنند که چطور درآمد کسب خواهند کرد. حتی اگر محصول مشخصی را می فروشید، احتمالاً باز هم برای تعیین دقیق حاشیه سود به مقداری آزمایش و خطا نیاز خواهید داشت.
- مدل تولید: چگونه محصول خود را تولید می کنید؟ اگر محصول شما فیزیکی است، فرآیند تأمین منابع یا تولید را توضیح بدهید. اگر یک سرویس است، توضیح بدهید که خدمات مورد نظر چگونه توسط شما یا تیم مربوطه ارائه خواهد شد.
- مدل توزیع: برنامه شما برای فروش محصول چیست؟ آیا خودتان محصول را مستقیماً به دست مصرف کننده نهایی می رسانید؟ عمده فروشی می کنید؟ توزیع کننده خواهید داشت یا برنامه دیگری دارید؟
- مدل بازاریابی: برای جذب و حفظ مشتری چه برنامه ای دارید؟ تمامی اقدامات بازاریابی خود را در این بخش شرح بدهید.
- مدل عملیاتی: برنامه کاری روزانه شما چه سبک و سیاقی خواهد داشت؟ اینجا جایی است که توضیح می دهید که کار روزمره کارکنان تان چه خواهد بود و سمَت ها و مسئولیت ها را شرح خواهید داد.
-
کارکنان و تیم کسب و کار
در این قسمت، شرکت و تیم کاری آن را همراه با جزئیات بیشتری توصیف می کنید.
آنها که هستند؟ چرا انتخاب شان کرده اید؟ چه پیشینه ای دارند و نقش شان در کسب و کار شما دقیقاً چیست؟
در اینجا باید به جزئیاتی مانند سوابق تحصیلی و فعالیت های گذشته نیز اشاره کنید. بخش تیم کارکنان شرکت فرصتی برای ایجاد یک رابطه نزدیک با مخاطب است، چرا که هر چه این ارتباط گرم تر باشد، بیشتر به نفع شما و کسب و کارتان خواهد بود.
ضمناً این بخش را می توانید بعد از قسمت خلاصه اجرایی در هر جایی از بیزینس پلن که صلاح می دانید قرار بدهید. اگر شخص شناخته شده ای در میان کارکنان خود دارید بهتر است که این بخش را بالاتر بیاورید تا بیشتر به چشم بیاید.
-
برنامه مالی (Financial Plan)
در قسمت های قبلی بیزینس پلن خود توضیح داده اید که کسب و کارتان چگونه کار می کند و چطور پول در خواهد آورد. در این قسمت باید با شرح هزینه ها و درآمد به سراغ جزئیات دقیق تری بروید.
اگر کسب و کار کهنه کاری داشته باشید، این به معنی سوابق مالی شما (۱ تا ۳ سال) به همراه پیش بینی سال آتی خواهد بود. اگر تازه کار هستید، باید برای ۲ تا ۳ سال آینده خود پیش بینی دقیقی داشته باشید.
یکی از روشهای ساده برای نمایش سوابق و پیش بینی های مالی، تهیه یک صورت سود و زیان (profit & loss statement) است. هر ردیف یک آیتم درآمدی یا هزینه ای، و هر ستون یک بازه زمانی متفاوت (معمولاً ماه، فصل یا سال) است. می توانید با ماه ها یا سالهای اخیر شروع کنید و سپس به سراغ درآمد و هزینه های پیش بینی شده بروید.
-
ذکر درخواست
اگر پروپوزال خود را به یک فرد، بانک یا موسسه خاص ارائه می کنید، حتماً آن را با ذکر خواسته خود به پایان برسانید. درخواست شما چه یک وام، خرید سهام یا مشارکت باشد، در هر صورت آن را توضیح بدهید و رسماً درخواست تان را مطرح کنید.
در اینجا لزومی ندارد که همه جزئیات را به طور مفصّل مشخص کنید، بلکه می توانید ذکر بسیاری از جزئیات، مانند شرایط بازپرداخت یا سهام را به جلسات مذاکره موکول کنید. فقط حتماً سوال اصلی، مثلاً مقدار بودجه ای که نیاز دارید را مطرح کنید. شرکتی که نمی داند که چه مقدار پول می خواهد را هیچ کس جدّی نخواهد گرفت.
حرف آخر
بیزینس پلن، مجموعه ای از ایده ها، اهداف و تحقیقات درباره نحوه اداره کسب و کار است. به خاطر داشته باشید که پاسخ به سوالاتی که برای تهیه طرح بیزینس پلن خود باید به آنها جواب بدهید از نوشتن آن مهم تر است. در عین حال، اگر قرار است که بیزینس پلن خود را به یک وام دهنده یا سرمایه گذار ارائه کنید، حتماً از یک قالب استاندارد استفاده کرده و اطلاعات لازم را در آن بگنجانید.
نوشته مراحل ۹ گانه تنظیم یک بیزینس پلن یا طرح کسب و کار موفقیت آمیز اولین بار در گويا آی تی پدیدار شد.