مشکلات بازی‌سازی؛ از ممیزی‌های سلیقه‌ای تا فیلترهای بدون اطلاع‌رسانی
فعالان بازی‌سازی با انتقاد از روند مجوزدهی و ممیزی بازی‌های داخلی، به مشکلات اقتصادی و مهاجرت نیروهای متخصص اشاره کردند و به سیاست‌های بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای پرداختند که به جای اینکه حامی صنعت بازی باشد، شرایط را برای بازی‌سازی سخت‌تر کرده است.
در گفت‌وگویی با عنوان «روندهای مجوز انتشار بازی توسط بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای» در کلاب‌هاوس و با حضور فعالان بازی‌سازی، به چالش‌ها و اختلافات بین بازیسازان و بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای پرداخته شد. صادق جبلی یکی از حاضران در این نشست، درمورد وضعیت صنعت بازی در ایران با بیان اینکه بازار داخلی کشور پرپتانسیل و پرتقاضاست، گفت: باوجود این، در بازار بازی بین عرضه و تقاضا فاصله بزرگی ایجاد شده است و هرسال این شکاف بیشتر می‌شود. در کل می‌توان گفت که تولیدات داخلی نتوانسته پاسخگوی نیاز کاربر داخلی و خانواده‌ها باشد.
وی ادامه داد: کاهش عرضه محصولات بازی در بازار داخلی به عوامل بسیاری بستگی دارد، از جمله مشکلات اقتصادی و دیگر اینکه ما هم در بحث سرمایه‌گذاری و هم مهاجرت نیروهای متخصص، چالش جدی داریم و این مسائل روی کیفیت تولید داخل موثر است. با توجه به بازار رقابتی و اینکه بازار درحال رشد است، درحالی که هزینه رقابت در بازار ایران افزایش یافته، شرکت‌های کوچک نتوانستند سهم بازار را بگیرند. نبود حمایت‌ها در حوزه بازی به خصوص حوزه بازی موبایل هم یکی دیگر از چالش‌ها است. با حمایت‌های هوشمند می‌توان فضا را برای بازیسازان تسهیل و آرام کرد و البته کارهایی انجام شده، اما کافی نیست.
او با اشاره به درآمد توسعه‌دهندگان بازی از طریق پرداخت درون‌برنامه‌ای، بیان کرد: بازی بازار پرپتانسیلی دارد که حداقل ۱۵۰ میلیارد تومان و حتی ۲۰۰ میلیارد تومان فروش بازار است و تعداد افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، تعداد انگشت‌شماری هستند. عمده این فروش سالیانه نصیب بازی‌های خارجی می‌شود که در ایران با پرداخت داخلی فعالیت می‌کنند. با برنامه‌ریزی صحیح و حمایت درست از سمت دولت و نهادهای مسئول می‌توان سهم بازار بازی‌های داخلی را در این ۱۵۰ میلیارد تومان افزایش داد. به این صورت تاحدی مشکل اشتغال و درآمد بازیسازان حل خواهد شد.
این فعال صنعت بازی همچنین خاطرنشان کرد: طبق برآوردها و گزارش‌های کافه بازار و بنیاد ملی، حجم تقریبی بازار بازی ایران ۹ میلیون دلار و پتانسیل این بازار بالای ۱۰۰ میلیون دلار است و هم‌اکنون بازیسازان در این بازار ۱۰۰ میلیون دلاری با چالش‌هایی مواجه شدند.
اقدامات بنیاد، خلاف استاندارهای جهانی است
حسین مزروعی، رئیس کمیسیون بازی و سرگرمی سازمان نصر، با اشاره به نحوه پیگیری مشکلات بازیسازان، اظهار کرد: از حدود یکسال پیش از سمت کمیسیون جلسات بسیاری با بنیاد برگزار و تلاش کردیم تا نظر کارشناسی صنف و بازیسازان را با بنیاد مطرح کنیم. صحبت ما هم این بود که تصمیمات فعلی بنیاد نباید اقتصاد بازی‌ها را هدف قرار دهد، چون آسیب‌زا هستند. مشکل اصلی برای بازی‌های نوپا ایجاد می‌شود و توسعه چابک محصولات موبایلی را تحت شعاع قرار می‌دهد. این اقدامات بنیاد خلاف استاندارهایی است که در دنیا رعایت می‌شود.
وی ادامه داد: وقتی بنیاد مجوز پیش از نشر را به صورت اجباری برای همه محصولات در نظر بگیرد، یعنی توسعه چابک محصولات را با اختلال جدی روبه‌رو می‌کند. در این شرایط تیم‌های کوچک با مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند و فعالیت خود را متوقف می‌کنند. اقتضای ممیزی این رسانه به سبک دیگری است. رسانه‌ای که هرلحظه محتوایش تغییر می‌کند، نمی‌توان مانند کتاب ممیزی کرد؛ اما الان ممیزی بنیاد همان ممیزی کتاب و فیلم روی بازی است و چنین ممیزی روی بازی جوابگو نیست.
این فعال صنعت بازی‌سازی خاطرنشان کرد: البته برخی از نظرات کارشناسی در جلسات توسط بنیاد پذیرفته شد، مانند اینکه بنیاد اصرار داشت همه به روزرسانی‌های بازی‌ها باید مجدد مجوز بگیرد که بازیسازان توضیح دادند که شاید برای یک بازی در روز سه بار به روزرسانی صورت گیرد و دریافت مجوز امکان‌پذیر نیست و بنیاد این استدلال را قبول کرد. نظرات کارشناسی که در جلسات پذیرفته شد، ضرری برای صنعت بازی نداشت یا حتی اتفاق ناگواری رخ نداد، پس بنیاد باقی نظرات کارشناسی اصناف و بازیسازان را هم بپذیرد.
بنیاد باید وارد گفت‌وگوی سازنده با بازیسازان شود
مزروعی با اشاره به درخواست بازیسازان از بنیاد ملی بازی‌ها، گفت: بنیاد باید بازیسازان گفت‌وگو کند، نه اینکه با اعمال فشار درخواست خود را مطرح کند. همواره برای حل مشکلات ما درخواست جلسه کرده‌ایم. بنیاد باید وارد گفت‌وگوی سازنده با بازیسازان شود. از سوی دیگر، گاه درخواست فیلتر از سمت بنیاد است و بنیاد تکذیب می‌کند یا کارشناس رسمی بنیاد در جلسه‌ای گفت که پنلی داریم که بازی‌ها را برای فیلتر می‌فرستیم و بعد بنیاد تکذیب کرد. بنابراین بنیاد باید صادق و همراه بازیسازان باشد و فکر نکند بازیسازان دشمن بنیاد هستند.
او ادامه داد: نه بازیسازان نه کمیسیون هیچ‌کدام مخالف مجوز و ممیزی نیستیم. درخواست شفاف ما حضور بازیسازان در شورای رده‌بندی سنی است. هنوز هم درخواست می‌کنیم؛ اما بنیاد جواب روشنی به ما نداده است. شفافیت باید ایجاد شود که اعضای این شورا چه کسانی هستند و چه تصمیماتی در جلسات خود می‌گیرند. هم‌اکنون بازیسازان با شورایی روبرو هستند که نمی‌دانند چیست و بعد این شورا به ناگاه یک تصمیم برای بازیسازان می‌گیرد. مصادیق و ملاک ممیزی هم باید شفاف باشد.
این بازی‌ساز با انتقاد به مجوز پیش از نشر بازی‌ها، بیان کرد: بازی‌هایی که تعداد نصبشان پایین است یا به صورت نسخه اولیه تست می‌شوند، باید بی نیاز از مجوز و رده‌بندی سنی شوند. یک راه‌حل استاندارد این است که مانند سرویس‌های اشتراک ویدیو که اگر کسی محتوای اشتباه گذاشت حذف می‌شود، این روش برای بازیسازان هم پیاده‌سازی شود. ما پیشنهاد دادیم تا بازی‌هایی که کمتر از ۵۰۰۰ نصب دارند، یعنی هنوز از سمت کاربر دیده نشدند به مجوز نیاز نداشته باشند و فرصتی دهیم تا ایده‌های خود را تست کنند. البته می‌توان روی آنها نظارت کرد.
راه‌حل مشکلات، تعامل است
امین شهیدی، یکی دیگر از فعالان صنعت بازی، با بیان اینکه نگاه بازیسازان این بوده که راه‌حل مشکلات تنها گفت‌وگو کردن است، افزود: از همان اول که تلاش کردیم تا مشکلات را با گفت‌وگو و تعامل برطرف کنیم، به همین خاطر کارگروهی تشکیل شد تا با بنیاد مسائل را پیگیری کند اما در نهایت اتفاق مثبتی نیفتاد، تا جایی که برای بازیسازان مشکلاتی ایجاد شد و بازی‌ها فیلتر شدند. خود بازیسازان از ابتدای سال ۱۳۹۹ که فشارها ایجاد شد، تلاش کردند تا در آرامش به گفت‌وگو بپردازند؛ اما تغییر تاثیرگذاری از سوی بنیاد مشاهده نشد و حتی موانع بیشتر شد.
او ادامه داد: پیشتر هر مشکلی که ایجاد می‌شد، بازیسازان به بنیاد ملی به عنوان نهاد حامی صنعت مراجعه می‌کردند؛ اما حالا که بازیسازان فهمیدند مشکلات با گفت‌وگو حل نمی‌شود، تصمیم گرفتند نامه‌ای برای اعتراض تنظیم کنند. ۴۲ استودیو و ۲۰۰ بازی‌ساز نامه را امضا کردند تا کمیسیون پیگیری مشکلات بازیسازان باشد. کمیسیون همچنان در حال پیگیری است؛ اما حرف بازی‌ساز شنیده نمی‌شود.
این بازی‌ساز خاطرنشان کرد: حجم عظیمی از بازیسازان درگیر مشکلات متعدد هستند و این مشکلات سبب شده از نظر درآمد ضرر کنند، گفت: در نهایت تصمیم گرفتیم این بیانیه را به‌صورت عمومی اعلام کنیم. تاکنون ۱۴۰۰ امضا جمع‌آوری شده است که در این صنعت فوق العاده است و به پشتوانه این امضاها اقای اثنی عشری رئیس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور، نامه‌ای به وزیر ارشاد ارسال کرد.
مارکت‌ها هم از حذف بازی‌ها متضرر می‌شوند
ثریا رضایی، مدیر یکی دیگر فروشگاه‌های آنلاین نیز با بیان اینکه حذف هر بازی از استور، هم برای خود و هم برای توسعه‌دهندگان ضرر است، گفت: بازیسازان شرکای تجاری ما هستند و حذف آنها، برای مارکت هم زیان دارد، چون یک شریک تجاری را از دست می‌دهند و از طرفی نمی‌توانند سرویس مورد نظر را به کاربر عرضه کنند و کاربر به سمت استورهای دیگر می‌رود. با وجود این، مارکت‌ها چاره‌ای جز اجرای دستور قضایی ندارند و زمانی که دستور حذف بازی صادر می‌شود، فرصت تعامل هم نداریم و مجبور به حذف هستیم.
احسان کنگرانی، از مدیران بخش بازی فروشگاه آنلاین اپلیکیشن، با اشاره به حذف بازی‌ها از مارکت‌ها گفت: زمانی که دستوری از سمت کارگروه مصادیق محتوای مجرمانه یا حکم قضایی می‌آید، ما ملزم هستیم بازی مورد نظر را حذف کنیم، اگرنه خودمان فیلتر می‌شویم. برخی انتقاد می‌کنند که بدون اطلاع بازیسازان، بازی‌هایشان حذف می‌شود، در حالی که وقتی دستور قضایی داریم نمی‌توانیم مانند قوانین داخلی‌مان، با توسعه‌دهنده تعامل کنیم.
ممیزی‌های بنیاد ملی بازی‌ها، سلیقه‌ای است
امیرحسین فصیحی، مدیرعامل یکی از استودیوهای بازی‌سازی با انتقاد از روند ممیزی بازی‌ها بیان کرد: بنیاد می‌گوید در همه جای دنیا نظارت وجود دارد. در حالی که در استورهایی چون گوگل‌پلی نظارت به صورت خوداظهاری است و در بزرگ‌ترین فروشگاه بازی کامپیوتری که استور استیم است، هیچ نوع نظارتی ندارد و حتی رده‌بندی سنی هم به دلخواهی است.
وی با بیان اینکه بسیاری از ممیزی‌ها و اعمال رده‌بندی سنی از سوی بنیاد بازی‌ها، سلیقه‌ای است، افزود: در مواردی در در تعامل با بنیاد فهمیدیم این موارد فراتر از بحث نظارت است. پس از چند مرحله سانسور به ما اعلام کردند که کیفیت سانسور خوب نبوده و اگر بازی منتشر شود، کیفیت تجربه مخاطب کاهش می‌یابد. درحالی که تا به حال در بحث مجوزدهی کیفیت مرتبط با تجربه مخاطب مطرح نبوده است. این صحبت‌ها درمورد کیفیت بازی غیرقانونی بود و ما هم در نامه‌نگاری ذکر کردیم که چنین موردی در حیطه وظایف بنیاد نیست و اگر وزارت ارشاد چنین وظیفه‌ای به عهده بنیاد گذاشته به اطلاع همه بازیسازان برسانند.
فصیحی با انتقاد از اینکه تمامی فرآیند قانونگذاری، اجرا و نظارت در حوزه بازی به یک نهاد سپرده شده است، گفت: در تمام دنیا بازی اول مقوله صنعتی است و بعد فرهنگی و شاید مشکل از اینجاست که از ابتدا بازی در ایران یک مقوله فرهنگی شناخته شده است. به همین خاطر وقتی بازیسازان نمودار سود و هزینه خود را به بنیاد می‌برند تا نشان دهند که به دلیل ممیزی چه ضررهایی را تحمل کردند، بنیاد اهمیتی نمی‌دهد. چون دغدغه فرهنگی دارد، اما اگر وزارت ارتباطات یا اقتصاد بخشی از نظارت و قانونگذاری را به عهده می‌گرفتند، شاید این مشکلات رخ نمی‌داد.
بنیاد باید جلوی دستگاه‌ها، از بازیسازان دفاع کند
محمدمهدی بهفر، مدیرعامل یکی از استودیوهای بازی‌سازی با بیان اینکه بازیسازان همواره به دنبال تعامل بودند، گفت: نمی‌توان بنیاد را درک کرد که چرا با بازیسازان گفت‌وگو نمی‌کند. اگر دستگاه‌هایی مانع ایجاد می‌کنند، بنیاد باید جلوی این دستگاه‌ها از بازیسازان دفاع کند. اما به جای دفاع، در جوابیه‌ای اعلام می‌کنند نماینده‌ها از دستگاه‌های دیگر برای رده‌بندی سنی و بسیاری موارد برای بازی تصمیم‌گیری می‌کنند و بنیاد تنها یک رای دارد.
وی با بیان اینکه حالا کار به جایی رسیده که می‌گوییم اگر کار بزرگی برای بازی‌سازمان نمی‌کنید، حداقل جلوی پای تولیدکننده سنگ‌اندازی نکنید، گفت: بنیاد مسئولیت نمی‌پذیرد و زمانی که بازیسازان سند و مدارکی به بنیاد ارائه می‌دهند که این نهاد به درستی عمل نکرده است، تکذیب می‌کند. در این وضعیت بازی‌سازی درخواست می‌کند که در شورای رده‌بندی سنی از صنعت بازی یک نماینده حضور داشته باشد که هنوز به این درخواست پاسخ داده نشده است. ما هم اکنون در کلاب هاوس دعوا نداریم و تنها صحبت می‌کنیم؛ اما بنیاد حضور ندارد. تنها در یک بیانیه که می‌توان به آن ایراداتی وارد کرد، سلب مسئولیت کرده است.
این فعال صنعت بازی‌سازی با بیان اینکه بنیاد هنوز تکلیف استراتژی خود را معلوم نکرده است و صرفا می‌خواهد مجری یکسری قوانین باشد، گفت: البته بازیسازان مخالف مجوز و قانون‌گریز نیستند. بنیاد در حال حاضر یک دستگاه منفعل است و علت انفعال آن هم نداشتن سیاست است. اگر محصولی که تولید می‌شود ایراد دارد، بنیاد که در سیاست خود حمایت از تولید داخل را تعریف کرده، باید با بازی‌ساز جلسه برگزار کند تا با هم‌فکری ایراد حل شود.
بهفر ادامه داد: در حالی که وقتی یک بازی فیلتر می‌شود، کاربر به سراغ بازی خارجی می‌رود. سبد محصول خانواده ایرانی باید گسترش یابد. تمام ممیزی‌ها موج ناامیدی برای جوانان ایجاد می‌کند، چون مدام فکر می‌کنند اگر بازی تولید کنند و دستگاه قضا ایراد بگیرد، نهادی نیست که از آنها حمایت کند. بنیاد به جای اینکه کنار ما بایستد، کنار دستگاه‌های دیگر است یا بی تفاوت گذر کرده است.
بدون اطلاع‌رسانی، بازی‌ها را فیلتر می‌کنند
امیر انواری، مدیر یکی از استودیوهای بازی‌سازی، درمورد تجربه خود از فیلترینگ بازی‌هایشان گفت: اوایل سال گذشته بدون هیچ اطلاع قبلی، دو بازی جدی ما از روی مارکت حذف و بدون هیچ توضیحی از حالت انتشار خارج کردند. این بازی‌ها حداقل یک سال در مارکت‌ها حضور داشتند و تعداد کاربر بالایی داشتند. این بازی‌ها محتوای خاصی نداشتند که حساسیت‌برانگیز شود و پس از پیگیری ما از بنیاد ملی بازی‌ها، پایان سال گذشته یکی از بازی‌ها به مارکت برگشت. اما درمدتی که بازی‌ها از مارکت حذف شدند، بخش قابل توجهی از درآمد استودیو از دست رفت، چون این استودیو با سرمایه شخصی شکل گرفته بود.
وی با بیان اینکه ممیزی‌ها اظهارنظر سلیقه‌ای است و مصادیق مشخص برایشان وجود ندارد، اظهار کرد: در کنار ایرادهای متعددی به بازی‌ها گرفته می‌شود که منطق ندارد و ما مجبور به اعمال تغییرات مورد نظر آنها هستیم. بنیاد خانه بازیسازان است. در ایران بیش از ۱۰۰ عنوان بازی تولید نمی‌شود بعد به ناگاه چند بازی را حذف می‌کنند. با این روند بازی و بازی‌سازی باقی نمی‌ماند. وقتی بازی‌سازی نباشد بنیادی هم برای نظارت وجود ندارد.