موانع دولت الکترونیک با فرهنگ سازی قابل رفع است
«محمدجواد آذری‌جهرمی» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در گفت و گو با یکی از خبرگزاری ها گفت:« توسعه دولت الکترونیک به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های اصلاح ساختار بودجه و ایجاد شفافیت و مقابله با فساد و افزایش بهره‌وری لازم و ضروری است از این‌رو هم راستا با ایجاد اصلاح ساختار بودجه در دولت و مجلس باید مشکلات موجود برای توسعه دولت الکترونیک هم رفع شود.» اما موانع توسعه دولت الکترونیک چه مواردی است و برای رفع آنها چه باید کرد نظر کارشناسان حوزه دولت الکترونیک را در این باره جویا شدیم.
بازطراحی سیستم‌ها
علی فیروزی کارشناس حوزه کسب و کار دولت الکترونیک معتقد است یکی از موانع توسعه دولت الکترونیک فرهنگ سازمانی است و باید این فرهنگ را در سازمان‌ها تغییر داد.فیروزی به «ایران» گفت: در سازمان‌ها مقاومت و کارشکنی در زمینه اجرای دولت الکترونیک وجود دارد. کارکنان سازمان‌ها فکر می‌کنند استقرار دولت الکترونیک یعنی کاسته شدن از افراد شاغل، پایان دیدار رودررو با ارباب رجوع و... بنابراین مقاومتی در برابر اجرای دولت الکترونیک دارند. حتی مقاومت‌ها تبدیل به کارشکنی می‌شود و بهانه‌هایی مانند سیستم قطع است، فلان سند در فلان مرکز بارگذاری نشده و... برای کاربر می‌تراشند. به همین دلیل برای شکسته شدن مقاومت‌ها و پایان هنجارشکنی‌ها قوانین و مقررات تنبیهی و تشویقی باید وضع شده و بر اجرای آن نیز نظارت شود. باید پیگیری‌ها از بالا به پایین صورت بگیرد و نباید به صرف تدوین و ابلاغ آیین نامه‌ای آن را رها کرد.
وی افزود: باید پیگیری را یکی از راه‌های سنجش مدیران در نظر گرفت. اقدام دیگری که می‌توان در این راستا انجام داد فعال کردن مردم به‌عنوان ارزیابان دریافت خدمت از دولت الکترونیک است. مردم باید رفتار کارمندان، سازمان ها و مدیرانی که خدمت ارائه می‌دهند را ارزیابی کرده و گزارش دهند.
این کارشناس حوزه دولت الکترونیک، یکی از راهکارهای دیگر را برای توسعه دولت الکترونیک بازطراحی سیستم‌های الکترونیکی عنوان کرد و افزود: سیستم‌های کنونی را نمی‌توان الکترونیکی کرد و با سیستم کنونی جواب معکوس می‌گیریم. پس باید در بازطراحی سازمان‌ها اصلاح صورت بگیرد به‌عنوان مثال بارها به سازمان‌ها اعلام شده است که از متقاضیان نباید کپی کارت ملی و شناسنامه دریافت کنند ولی کماکان این کار انجام می‌شود بنابراین اگر در بازطراحی از سازمان‌ها بخواهیم که کارمند سازمان باید کپی بگیرد از این‌رو سازمان در ادامه کار، خود را موظف می‌کند تا از وب سرویس ثبت احوال استفاده کند و کپی نگیرد.
این کارشناس اعتقاد دارد باید روی فرهنگ سازمانی و اجتماعی دولت الکترونیک به صورت جدی کار شود از سوی دیگر باید برای تغییر رفتار سازمان‌ها از جامعه شناسان و علوم رفتاری در زمینه‌های مختلف مانند مدیریتی و... استفاده کرد.
وی در ادامه با بیان اینکه مردم از دولت الکترونیک ذهنیت منفی دارند، گفت: متأسفانه وقتی از دولت الکترونیک حرفی به میان می‌آید، مردم یک اتوماسیون اداری را به یاد می‌آورند. مردم درگیر اتوماسیون اداری شده و ذهنیت خوبی از این موضوع ندارند، چرا که بااینکه باید با اتوماسیون اداری کار آسان شود ولی مردم را وادار به انجام کارهای اضافی کرده است. از سوی دیگر هنوز مردم مانند پرداخت قبوض از طریق تلفن همراه و دیگر خدمات طعم شیرین انجام کارها را از طریق دولت الکترونیک به طورکامل نچشیده‌اند. این درحالی است که اگر این طعم شیرین را بچشند دیگر نمی‌توان حقی را که به مردم داده‌ایم پس گرفت. بعد از تهیه زیرساخت‌ها در دولت الکترونیک، باید کاری کنیم که مردم مزه شیرین دولت الکترونیک را بچشند. نباید مردم از دولت الکترونیک خاطره بدی داشته باشند.
فیروزی گفت: یکی دیگر از موضوع‌های مهم دولت الکترونیک بحث مشخص شدن قوانین در زمینه تراکنش‌های الکترونیکی، احراز هویت، امضای دیجیتال و... است. باید برای همیشه این موضوع را در حوزه فناوری اطلاعات حل کنیم چون اگر نتوانیم از زیرساخت‌هایی که فراهم شده است استفاده بهینه ببریم باید برای نگهداری زیرساخت‌های کنونی هزینه کنیم.
اجرای تفکر سیستم محور
امیر مهجوریان دیگر کارشناس حوزه دولت الکترونیک نیز معتقد است سه عامل در توسعه نیافتگی دولت الکترونیک نقش پررنگ‌تری دارند. مهجوریان به «ایران» گفت: اول اینکه نظام راهبری و مدیریت فنی - اجرایی دولت الکترونیک، خود نیازمند بازمعماری است تا نحوه تفکیک وظایف راهبری، نظارت و اجرا شفاف شود.
علت دوم توسعه نیافتن دولت الکترونیک این است که دستگاه‌های اجرایی به درستی از استانداردها پیروی نمی‌کنند و در ذهن اغلب مدیران دولتی، تفکرغیرسیستمی و فردمحور حاکم است در حالی که باید تفکر سیستم محور که مبتنی بر چارچوب‌ها و استانداردهاست در دستگاه‌های اجرایی حاکم شود.
وی عامل سوم را نیز تلاطم و نبود ثبات در سیاست‌ها و برنامه‌های دولت الکترونیک عنوان کرد و افزود: در این زمینه چندین بار اقدام به تهیه برنامه توسعه دولت الکترونیک شده که هر کدام نیمه کاره رها شده یا با تغییر مدیران به حاشیه رانده شده است.
این کارشناس دولت الکترونیک در ادامه گفت: از سوی دیگر برای تحقق برنامه‌های دولت الکترونیک نیاز است نه تنها بلوغ مدیریتی و فناوری اطلاعات در دستگاه‌ها به سطح قابل قبولی رسیده باشد، بلکه باید شرایط محیطی مناسب مانند ثبات اقتصادی، تعاملات بین‌المللی، فضای کسب وکار شفاف و رقابتی نیز شکل بگیرد. به همین دلیل می‌بینیم در کشورهای پیشرفته و اقتصادهای رقابتی و سرویس محور، برنامه‌های دولت الکترونیک اولویت بالاتری داشته و با موانع کمتری روبه‌رو می‌شوند.
مهجوریان در ادامه گفت: در دو دهه اخیر در زمینه مؤلفه‌های الکترونیکی ظرفیت‌سازی غیرمؤثر انجام شده است، به‌طوری که بخش قابل توجهی از سرمایه گذاری‌ها در راه‌اندازی مراکز داده و تجهیزات زیرساختی صرف شده و به آماده‌سازی «سرویس ها»، «داده ها» و «سیستم های» مرتبط توجه کافی نشده بنابراین سرویس و محتوای مطلوب در سطح مورد انتظار ارائه نشده است.
یک فرماندهی واحد
رضا کرمی دیگر کارشناس حوزه دولت الکترونیک نیز معتقد است مشکل مهم، همانا نبود یک فرماندهی واحد در بدنه حاکمیت است، چرا که ماهیت دولت الکترونیک (یا حاکمیت الکترونیکی) به وحدت سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و توسعه نیاز دارد و در دولت‌های قبل ما شاهد این وحدت فرماندهی نبوده‌ایم.
کرمی به «ایران» گفت: بخشی از موانع توسعه دولت الکترونیک ناشی از مشکلات عمومی نظام برنامه‌ریزی و مدیریت کشور مانند تداوم نیافتن برنامه‌ها، تغییرات مکرر متولیان و مسئولان، نداشتن چشم‌انداز یا بی‌اعتنایی به چشم‌انداز و در نتیجه تغییر مداوم اولویت‌ها، اهداف و سیاست‌هاست.
وی افزود: در مدت دو دهه گذشته در حوزه دولت الکترونیک چندین بار اسناد راهبردی مختلف تدوین و تصویب شده اما با تغییر هر دولت و گاهی حتی در یک دولت، مدیران و تصمیم‌گیران تغییر کرده و اسناد قبلی هم کنار گذاشته و سیاست‌های دیگری اتخاذ شده است به همین دلیل سیر توسعه دولت الکترونیک در کشور ما با افت‌وخیزهای زیادی روبه‌رو شده است.
وی معتقد است در این میان بعضی موانع و کاستی‌های فنی نیز وجود دارد. به‌عبارتی در آماده کردن زیرساخت‌ها بیشتر به زیرساخت‌های «سخت» مانند شبکه‌های ارتباطی یا نظام پرداخت و... پرداخته شده است در حالی که از زیرساخت‌های «نرم» مانند نظام مدیریت و حاکمیت داده در سطح ملی یا مدیریت و راهبری معماری دولت الکترونیک تا حد زیادی غفلت شده است.
کرمی راهکار برون رفت از موانع را تعیین یک متولی فرابخشی برای سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و توسعه دولت الکترونیک دانست و گفت: برای توسعه دولت الکترونیک نباید فرآیندهای آن با تغییر دولت‌ها و مدیریت‌ها تغییر کند باید فرآیندها استمرار یابند و اینکه باید تدوین و ابلاغ و نظارت بر اجرای یک معماری کلان دولت الکترونیک بویژه در حوزه داده‌ها را نیز در دستور کار قرار داد.
این کارشناس حوزه فاوا به بحث دشواری در تأمین تجهیزات و امکانات زیرساختی لازم برای کاربری فناوری اطلاعات به علت وجود تحریم‌ها نیز اشاره کرد و گفت: ادامه این روند می‌تواند به یکی دیگر از موانع توسعه دولت الکترونیک تبدیل شود بنابراین باید مسئولان مربوطه در تهیه تجهیزات و امکانات سخت افزاری تلاش کنند تا در آینده در این بخش هم دچار مشکل نشوند.