چالش‌های غم‌انگیز یک برنامه «شاد»
اتصال به شبکه آموزش دانش‌آموزان با اما و اگرهای زیادی همراه است؛ گلایه خانواده‌ها، معلم‌ها و دانش‌آموزان برای چالش‌های اتصال به این برنامه یک سمت این ماجرا و ناتوانی در تامین سخت‌افزار مورد نیاز برای اتصال به شبکه آموزش مجازی طرف دیگر ماجراست.
اگر در اطراف خود دانش‌آموزی داشته باشید که این روزها به شیوه مجازی در حال گذراندن سال تحصیلی است، قطعا درباره مصائبی که در این خصوص برای‌شان پیش آمده، روایت‌هایی شنیده‌اید. نداشتن تلفن همراه، اتصال سخت به شبکه، یوزر فرندلی نبودن سامانه، مشکلات ورود به اپلکیشن در گوشی‌های آیفون و بسیاری از این موارد سبب شده آموزش مجازی با چالش‌هایی رو به رو شود.
مشکلات کار کردن با ios
مادر ۲۸ ساله‌ای که خودش به تکنولوژی روز آشناست به ایرنا گفت: «اسم اپلیکیشنی که برای آموزش در نظر گرفته‌اند شاد است، بستری که کار کردن با آن برخلاف نامش بسیار هم غمگین است. این نرم افزار روی سیستم عامل ios اصلا کار نمی‌کند و با کلی دردسر شاید بتوان مشکلات را دور زد. من بعد از یک هفته درگیری با مدیر، معلم و مدرسه تازه توانستم این اپلیکیشن را روی تبلت برای یکی از پسرهایم نصب کنم.»
وی اشاره کرد: «قبل از اعلام این شبکه، تدریس مجازی در پیام‌رسان‌های دیگر به بهترین شکل انجام می‌شد و همان برای ما مطلوب بود. این روند جدید ما را دچار چالش کرده است. از طریق همان روند قدیمی می‌توانستیم صوتی و تصویری ارتباط بچه‌ها را با کلاس درس و معلم حفظ کنیم. بومی کردن این نرم‌افزار فقط کار ما را در این شرایط سخت‌تر کرده است. من دو فرزند دارم و کلاس‌های‌شان مدام با هم در تداخل است.»
عدالت در حوزه آموزش رعایت شده است؟
این چالش‌ها حتی در آماری که ارائه شده نیز به خوبی خود را نشان می‌دهد. در جدولی که درصد دانش آموزان عضو شده در اپلیکیشن شاد را به تفکیک استان نشان می‌دهد (مربوط به آمار ۲۷ فروردین) شهرهایی به چشم می‌خورند که عضویت آنها در شبکه آموزش مجازی حتی از ۲۰درصد هم کمتر است. در این جدول سیستان و بلوچستان با ۶.۸ درصد، کردستان با ۱۶.۲ درصد، استان گلستان با ۱۶.۶ درصد، خراسان رضوی با ۱۶.۹ درصد، ایلام ۱۷.۵ درصد در انتهای لیست قرار دارند. بیشترین مشارکت هم مربوط به استان تهران است که این عدد حتی به ۴۴درصد هم نرسیده است.
سختی اتصال به این شبکه، نبود اپلیکیشن جایگزین، نداشتن حق انتخاب برای شبکه با کیفیت‌تر و مواردی از این دست موجب شده با تمام تلاشی که در حوزه آموزش مجازی از سوی آموزش و پرورش صورت گرفته است، هنوز به طور قطع نتوان گفت این شیوه آموزش توانسته فضای آموزش واقعی را برای دانش آموزان یا خانواده‌های‌شان پر کند.
اکنون اغلب کلاس‌های آموزشی در پیام‌رسان‌های دیگر به روال گذشته کار خود را انجام می‌دهد و در برخی موارد که شبکه وطنی کارشان را راه نمی‌اندازد، از پیام‌رسان‌های غیر بومی راه میانبری می‌سازند تا بحث آموزش مجازی مختل نشود.
بیشترین میزان گلایه خانواده‌ها این است که اپلیکیشن معمولا روی سیستم عامل ios کار نمی‌کند و آنها مجبور هستند از یک گوشی یا تبلت اندرویدی با سیستم عامل به روز رسانی شده استفاده کنند.
البته بحث آن دانش‌آموزانی که برای اتصال به هیچ سخت‌افزار اعم از گوشی، لپ‌تاپ و تبلتی دسترسی ندارد کاملا جداست. خانواده‌هایی که این روزها شرمنده فرزندشان می‌شوند. اپلیکیشن شاد باید روی گوشی اندروید با سیستم عامل آپدیت شده نصب شود، این مساله امکان استفاده از گوشی‌های اندروید قدیمی را هم عملا به صفر رسانده است.
مساله‌ای که بند ۲۲ قانون اهداف و وظایف وزارت آموزش و پرورش یعنی تأمین آموزش و پرورش رایگان برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه و شعار «آموزش برای همه» یونسکو را زیر سوال می‌برد چرا که در وضعیت کنونی اغلب خانواده‌ها نمی‌توانند برای فرزندشان سخت‌افزار لازم را تهیه کنند.
وزارت ارتباطات و سازمان فناوری اطلاعات از ابتدای شیوع کرونا که بحث آموزش مجازی مطرح شد، برای همراهی با آموزش و پرورش اعلام آمادگی کردند و مکاتباتی در این خصوص انجام شد. «امیر ناظمی» رییس سازمان فناوری در نامه‌ای که روزهای ابتدایی شیوع کرونا به وزیر آموزش و پرورش نوشت به نکات مهمی اشاره کرد که اگر آنها رعایت می‌شد شاید چالش‌هایی که در حوزه آموزش مجازی وجود دارد کمتر خانواده‌ها را دچار مشکل می‌کرد. اولین مساله عدالت در حوزه آموزش است. این که مقوله آموزش بین دانش‌آموزان عادلانه توزیع شود.
«باتوجه به آن که تعداد ابزارهای هوشمند مانند موبایل و تبلت بیش از ۶۴ میلیون دستگاه است اما به دلیل وجود شکاف طبقاتی ضریب نفوذ این ابزار در وضعیت فعلی ۷۹ درصد در کشور است، که این ضریب نفوذ در میان خانوارها تا ۷۲درصد برآورد می‌شود. لذا پیشنهاد می‌شود آموزش از طریق صدا و سیما مورد توجه قرار گرفته و استفاده از سامانه‌های فناوری اطلاعات به عنوان مکمل جهت پربارسازی محتوای آموزشی مورد بهره برداری قرار بگیرد.»
البته نداشتن دیوایس برای اتصال به فضای مجازی به مساله معیشت و وضعیت اقتصادی خانواده‌ها تاکید دارد و در حیطه مسوولیت وزارت ارتباطات نیست، اما معاون وزیر ارتباطات به دلیل مسوولیت اجتماعی که در مجموعه خود احساس می‌کرد در نامه رسمی خود از آموزش و پرورش خواسته تا تمام آموزش فضای مجازی را در بستر آی تی دنبال نکنند و تمرکز بیشتر روی صدا و سیما باشد. صدا و سیمایی که اتصال به دورترین نقاط کشور را دسترس پذیر می‌کند.
موضع بعدی سازمان فناوری، استفاده از سامانه‌های مختلفی است که هر کدام می‌توانند در بخش‌های مختلف آموزش مجازی سهم خود ایفا کنند. در این نامه تاکید شده که انحصار آموزش تنها در دست یک پیام‌رسان‌ها نباشد و از تمام بسترهای تخصصی برای این کار استفاده شود. حال اگر قرار است با نگاهی عام توقع داشته باشیم، همه بار آموزشی از مجرای پیام‌رسان‌ها انجام شود این که صرفا آن را به انحصار یک پیام‌رسان در بیاوریم اقدام عجیبی است.
تاکید سازمان فناوری به عدم انحصار
در نامه‌ای که امیر ناظمی به آموزش و پرورش نوشته، اعلام کرده است: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات آمادگی دارد با محاسبه رایگان ترافیک و عضویت محدود تا پایان کرونا، به گسترش استفاده از این ظرفیت‌ها کمک کند. رئیس سازمان فناوری در این نامه تاکید کرد «محتوای آموزشی رشد در وزارت آموزش و پرورش به صورت منصفانه و با شرایط برابر در اختیار پلتفرم‌ها قرار بگیرد. ظرفیت شبکه‌های اجتماعی داخلی اعم از سروش، گپ، بله، آی گپ فرصتی برای تشکیل کلاس‌های درسی است.
زمانی که بحث راه‌اندازی بستر آموزش مجازی مطرح شد، سازمان فناوری اطلاعات و پیام‌رسان‌ها برای ایجاد چنین بستری اعلام آمادگی کردند. بیش از یک و نیم ماه این تعامل به طول انجامید تا آنها به دستاورهای خوبی برسند و محیطی امن و ایزوله برای دانش آموزان ایجاد کنند.
اما به گفته مهدی شرفی سرپرست مرکز برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش با تمام تلاشی که از سوی پیام‌رسان‌ها صورت گرفت، نتیجه آن چیزی نبود که آنها انتظارش را داشتند. وی به ایرنا گفت: سیاست ما این بود که پیام رسان ها محیط ایزوله برای دانش آموزان ایجاد کنند که در این امر موفق نبودند. آنها «حالت کودک» را فعال کردند و ابزارهایی را برای این کار در نظر گرفتند. اما در بررسی‌های ما مشخص شد این قابلیت امکان دور زدن را فراهم می‌کند. در نهایت نیز به رضایت قلبی نرسیدیم.
این که چرا با وجود تاکیدات مکرری که در این خصوص انجام شده، پیام‌رسان آموزش و پرورش به شکل انفرادی بار سنگین آموزش مجازی را به دوش می‌کشد مشخص نیست. اهل فن می‌دانند این که انتظار داشته باشیم تمام ترافیک آموزش مجازی صرفا از بستر یک شبکه یا پیام‌رسان انجام شود که قبلا هم در این زمینه تست نشده است، به سخت ممکن است امکان‌پذیر باشد.
فرصتی برای رشد کسب و کارهای حوزه تولید محتوا
«مشکات اسدی» در گفت و گو با خبرنگار اقتصادی ایرنا یکبار دیگر موضع سازمان فناوری اطلاعات در خصوص آموزش مجازی را تشریح کرد. مشاور زنان و توانمندسازی اجتماعی سازمان فناوری اطلاعات گفت: وزارت ارتباطات برای هرگونه کمک و همراهی همیشه در کنار آموزش و پرورش خواهد بود و سازمان فناوری اطلاعات در حمایت از هر تصمیمی که این نهاد برای آموزش مجازی بگیرد فعالیت خواهد کرد. تمام همکاری‌های پیوسته و مستمر سازمان فناوری اطلاعات در یک و نیم سال گذشته با راهبری وزارت آموزش پرورش و پروتکل‌های داخلی این مجموعه انجام شده است.
وی افزود: آموزش‌های مجازی و از راه دور به عنوان روش مکمل برای آموزش اصلی، همواره مورد تاکید وزارت ارتباطات و سازمان فناوری بوده است. اما با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس آموزش مجازی تبدیل یه روش اصلی و رسمی برای آموزش دانش آموزان تبدیل شده است.
اسدی افزود: یکی از ویژگی‌های اصلی در این خصوص موضوع عدالت آموزشی است. به همین دلیل با توجه به همکاری‌هایی که ما در یک و نیم سال گذشته با وزارت آموزش داشتیم سعی کردیم این بعد را رعایت کنیم. در این راستا نیز وزارت ارتباطات قدم‌های خوبی برداشت. از رایگان شدن ترافیک‌ها سایت‌هایی که از سوی وزارت علوم برای آموزش دانش آموزان مطرح شد تا ارائه بسته اینترنت رایگان به معلم‌ها و تخصیص ۱۰۰گیگ اینترنت رایگان برای دوران قرنطینه. این حمایت‌ها تا پایان شیوع کرونا و حتی پس از آن نیز ادامه پیدا خواهد کرد.
او با اشاره به اینکه زمانی که صحبت استفاده از پیام‌رسان‌ها و ایجاد یک شبکه اجتماعی ایزوله مخصوص دانش آموزان مطرح شد، تاکید اصلی سازمان کمک در این زمینه بود که همراهی پیام‌رسان‌ها را نیز همراه داشت، گفت: از ابتدا قرار بود اگر سامانه شاد راه بیفتد از پتانسیل تمام پیام‌رسان‌های داخلی استفاده شود و انحصار در اختیار یک پیام‌رسان قرار نگیرد. برای ایجاد این شبکه تلاش‌هایی از سوی پیام‌رسان‌ها و سازمان فناوری اطلاعات انجام شد اما به یکباره در نهایت این انحصار به روبیکا رسید.
مشاور زنان و توانمندسازی اجتماعی سازمان فناوری اطلاعات افزود: کمک دیگری که سازمان فناوری اطلاعات برای آن اعلام آمادگی کرده است بررسی حفظ حریم خصوصی و امنیت داده‌هایی است که در این پیام رسان‌ها رد و بدل می‌شود. ما این کمک را به آموزش و پرورش ارائه می‌کنیم اما موضع مشخص‌مان نوز هم این است که از توانمندی تمام پیام‌رسان‌ها استفاده کنند و آموزش مجازی به شکل انحصاری پیش نرود.
اسدی با تاکید بر این که آموزش مجازی نباید صرفا به بحث پیام‌رسان‌ها محدود شود، افزود: حجم زیادی از پیام‌رسان‌ها در حوزه آموزش فعال هستند اما امکان رشد برای‌شان وجود نداشته است. با شیوع کرونا فرصتی برای رشد کسب و کارهای حوزه آموزش و محتوا ایجاد شده که باید از این فرصت استفاده کرد.
او اشاره کرد: سازمان فناوری اطلاعات از قبل فراخوانی برای شناسایی این کسب و کارها ارائه داده و آنها از طریق سامانه نوآفرین شناسایی شدند. شرکت‌های فعالی که برای فعالیت خود در حوزه آموزش نیاز به اعتبارنامه آموزش و پرورش دارند. تقاضای ما این است که آموزش و پرورش این اعتبارنامه‌ها را برای کسب و کارها صادر کند، تا آنها نیز پس از گذراندن پروتکل‌های فنی وارد بازار کار شوند.
واکنش نمایندگان مجلس
چالش‌ها تا آنجا پیش رفت که روز گذشته (دوم اردیبهشت) نمایندگان مجلس نیز به این مساله واکنش نشان دادند. فاطمه ذوالقدر نماینده تهران نیز در مورد شبکه اجتماعی شاد به نکته مهمی که چالش اغلب خانواده‌ها است اشاره کرد و گفت: حدود ۲ ماهی است که مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل شده است و باید در این زمینه فکر جدی کرد. البته اقدامات خوبی در این زمینه انجام شده است ولی قطعا کافی و متناسب نیست. نرم‌افزار شاد که امروز آموزش و پرورش به شدت برای آموزش در فضای مجازی بر آن تکیه دارد فقط می‌تواند در دسترس ۲۰ الی ۳۰ درصد از دانش‌آموزان قرار گیرد.
ذوالقدر خاطرنشان کرد: نباید فراموش کنیم که کتب آموزشی دانش‌آموزان مناطق محروم به سختی در دسترس آنها قرار می‌گیرد چه برسد به لپ‌تاپ، موبایل و کامپیوتر که برای قشر زیادی از دانش‌آموزان مناطق محروم در هرمزگان و سیستان و بلوچستان ایلام و بسیاری از شهرهای دیگر یک کالای لوکس محسوب می‌شود.
حسینعلی حاجی دلیگانی عضو فراکسیون نمایندگان ولایی مجلس در نطق میان دستور خود افزود: اجبار خانواده‌ها به تهیه تلفن همراه و اینترنت جهت آموزش فرزندان‌شان مغایر با اصل عدم تبعیض است.
ناصر موسوی لارگانی نماینده مردم فلاورجان نیز در تذکری به وزیر آموزش و پرورش درباره سامانه شاد گفت: بسیاری از استان‌ها نمی‌توانند به این سامانه متصل شوند و اگر بتوانند هم باید موبایل پیشرفته داشته باشند، بنابراین آموزش و پرورش باید در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهد.