اعتیاد به اینترنت : عوامل، نشانه ها، تشخیص و درمان
اعتیاد به اینترنت چیست؟
آیا وقت زیادی را برای بازی کردن گیم های اینترنتی صرف می کنید؟ آیا به شکل وسواس آمیزی به خرید اینترنتی علاقه دارید؟ آیا نمی توانید جلوی خودتان را بگیرید و هر چند لحظه یک بار باید اپ ها و سایت های اجتماعی را چک کنید؟ آیا این وابستگی افراطی روی زندگی روزمره، رابطه ها، کار و تحصیل شما تاثیر گذاشته است؟ چنانچه پاسخ شما به هر کدام از این سوالات مثبت باشد، به اختلال اعتیاد به اینترنت – که با عناوین استفاده وسواس آمیز از اینترنت (CIU)، استفاده آسیب زا از اینترنت (PIU)، یا iDisorder نیز شناخته می شود – دچار شده اید.
اعتیاد به اینترنت – که در ابتدا زیاد جدّی گرفته نمی شد – در سال ۱۹۹۵ میلادی توسط دکتر ایوان گُلدبرگ – که مدل ابتدایی آن را با قمار بیمارگونه مقایسه کرد – تئوریزه شد. از آن زمان تاکنون، این اختلال شیوع تصاعدی و روزافزونی پیدا کرده و به عنوان یک اختلال واقعاً تاثیرگذار از جانب محققان، مشاوران بهداشت روانی، و پزشکان مورد توجه قرار گرفته است. اگرچه اعتیاد به اینترنت توسط راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-IV) رسماً به عنوان یک «اختلال» شناخته نمی شود، اما شیوع آن در فرهنگ های مختلف چشمگیر و سرسام آور است؛ مثلاً چیزی نزدیک به ۸٫۲ درصد از مردم اروپا و آمریکا درگیر اعتیاد به اینترنت هستند. البته بعضی از گزارش ها حاکی از شیوع ۳۸ درصدی این مشکل در میان مردم است. تفاوت قابل توجه بین این گزارشهای آماری می تواند به این دلیل باشد که هیچ معیار استانداردی برای تشخیص اختلال اعتیاد به اینترنت تعیین نشده است، لذا تحقیقات هر یک از محققین و متخصصان بهداشت روانی در فرهنگ های مختلف به گونه متفاوتی انجام شده است.
پیشرفت مطالعات در زمینه اعتیاد به اینترنت تحت تاثیر فقدان یک استاندارد مشخص در این زمینه قرار گرفته است. با این حال، محققان این حوزه در این رابطه با هم اتفاق نظر دارند که اعتیاد به اینترنت به طور کلی یکی از زیرمجموعه های اعتیاد به تکنولوژی به شمار می رود. همانطور که از نام این اختلال بر می آید، اعتیاد به تکنولوژی به معنی وجود یک حالت وسواس آمیز نسبت به موارد مرتبط با تکنولوژی است. در عصر حاضر که عصر انفجار اطلاعات است، بخش اعظم اعتیاد به تکنولوژی در قالب اعتیاد به اینترنت قرار می گیرد. اما مشکل خاصی که اعتیاد به اینترنت و تکنولوژی – در مقایسه با سایر انواع اعتیاد – دارد این است که اگر به این مشکل دچار شده باشید، فاصله گرفتن از اینترنت و تکنولوژی – برخلاف سایر عوامل اعتیاد – تقریباً غیرممکن است. در عصر دیجیتال، تقریباً هر کاری را می توان و بعضاً باید از طریق اینترنت انجام داد. پیراهن مورد نظر خود را در فروشگاه ها پیدا نمی کنید؟ جای نگرانی وجود ندارد، در اینترنت پیدایش خواهید کرد! پیتزا میل دارید؟ لزومی ندارد که به جایی زنگ بزنید؛ یک سفارش اینترنتی بگذارید! ساعت ۳ صبح است، بی خوابی امان تان را بریده و می خواهید گیم بزنید، اما طبیعتاً نمی خواهید که دوست تان را بیدار کنید؟ مشکلی نیست، قطعاً یک نفر در این کره خاکی وجود دارد که در این ساعت بیدار و آماده بازی باشد. اساساً به همین دلیل است که این اختلال و حتی درمان آن بسیار مشکل است؛ تقریباً بدون اینترنت نمی توان زندگی کرد، اینترنت ما را احاطه کرده و بیشتر ما به آن نیاز داریم.
آیا شما هم اعتیاد به اینترنت دارید؟
فقط به این خاطر که زیاد از اینترنت استفاده می کنید – زیاد فیلم آنلاین تماشا می کنید، بیشتر خریدهای خود را از طریق اینترنت انجام می دهید، یا دوست دارید که رسانه های اجتماعی را چک کنید – به این معنی نیست که به اعتیاد به اینترنت دچار شده اید. مشکل از جایی شروع می شود که این فعالیت ها زندگی روزمره شما را مختل می کنند.
اعتیاد به اینترنت به طور کلی در قالب های مختلفی دسته بندی شده است. از جمله متداول ترین انواع اعتیاد به اینترنت می توان به گیمینگ (بازی) آنلاین، استفاده از رسانه های اجتماعی، ایمیل، وبلاگ، خرید اینترنتی، و استفاده مفرط از موضوعات جنسی اشاره کرد.
عوامل اعتیاد به اینترنت
در مورد اعتیاد به اینترنت هم درست مثل بسیاری دیگر از انواع اختلالات بیمارگونه، نمی توان دقیقاً روی یک عامل و دلیل مشخص انگشت گذاشت. در واقع، چندین عامل دست به دست هم می دهند تا چنین اعتیادی پدیدار می شود. برخی از شواهد حاکی از آن است که ساختار مغزی معتادان به اینترنت شبیه به افرادی است که به وابستگی های شیمیایی، مانند مواد یا الکل دچار هستند. جالب اینجاست که برخی از مطالعات، اعتیاد به اینترنت را به تغییر فیزیکی ساختار مغز و به خصوص تعداد سلول های سفید و خاکستری در قسمت قدّامی مغز ربط می دهند. این بخش از مغز مسئول به خاطر سپردن جزئیات، توجه، برنامه ریزی و اولویت بندی فعالیت هاست. در واقع اینطور به نظر می رسد که یکی از عوامل بروز اختلال اعتیاد به اینترنت، تغییرات ساختاری مغز در ناحیه قدامی باشد که توانایی اولویت بندی فعالیت ها را تحت تاثیر قرار می دهد و در نتیجه نمی توانید اولویت بندی درستی داشته باشید، لذا اینترنت بر امور ضروری زندگی اولویت پیدا می کند.
به علاوه، اینطور به نظر می رسد که اختلال اعتیاد به اینترنت روی مرکز لذت مغز نیز تاثیر می گذارد. رفتار وسواس آمیز باعث ترشح دوپامین می شود که تجربه مورد نظر را لذت بخش می کند. با گذشت زمان، برای ایجاد همین مقدار لذت به مقدار بیشتری از فعالیت مورد نظر نیاز خواهد بود و از این طریق، احساس وابستگی به وجود می آید. این به آن معنی است که اگر بازی های آنلاین یا خرید اینترنتی برای شما به یک فعالیت وسواسی تبدیل شود و دچار اعتیاد به اینترنت شوید، برای ایجاد همان احساس لذتی که پیش از وابستگی داشته اید به افزایش مستمر آن رفتار نیاز خواهید داشت.
اثرات تقویت کننده اعتیاد به اینترنت نیز یکی دیگر از عوامل این رفتار است. بر طبق نظریه برنامه تقویت نسبی متغیر (VRRS)، دلیل اعتیاد شدید به فعالیت های اینترنتی (مثلاً بازی، شرط بندی، خرید، مسائل جنسی و موارد مشابه) این است که این قبیل فعالیت ها از سیستم پاداش چندلایه استفاده می کنند، به این معنی که حضور مستمر شما در اینترنت به دریافت پاداش های متنوعی منجر می شود که غیرقابل پیش بینی هستند. به عنوان نمونه، اعتیاد به فیسبوک اینطور شکل می گیرد که هر بار که برای بررسی آخرین آپدیت ها وارد سایت می شوید مکرراً خبرهای غیرمنتظره خوبی را دریافت می کنید. مثلاً شاید خبردار شوید که دوست تان نامزد کرده است. دفعه بعد که سایت را باز می کنید می بینید که یکی دیگر از دوستان تان به تازگی صاحب فرزند شده، و دفعه بعد متوجه می شوید که خواننده محبوب تان یک آهنگ جدید منتشر کرده است. هر بار که وارد می شوید نتایج غیرمنتظره ای را دریافت می کنید که سرگرم تان می کند و باعث می شود که برای دریافت خبرهای بیشتر باز هم به سایت مربوطه مراجعه کنید. برخی از بازی ها، مانند World of Warcraft نیز به این دلیل به اعتیاد به اینترنت منجر می شوند که عملاً پایانی ندارند.
استعداد بیولوژیکی ذاتی نیز می تواند یکی دیگر از عوامل کمک کننده به شکل گیری اعتیاد به اینترنت باشد. مثلاً اگر سطح دوپامین و سروتونین خون شما از حالت معمول کمتر باشد، این کمبود شیمیایی می تواند باعث شود که برای دریافت احساسی شبیه به حالت معمول، بیشتر به تکرار رفتار مورد نظر روی بیاورید و همین احتمال اعتیاد را افزایش خواهد داد.
استعداد اعتیاد به اینترنت با اضطراب و افسردگی نیز در ارتباط است. معمولاً اگر دچار اضطراب و افسردگی باشید، برای کاهش عذاب و رنجی که می کشید هیچ بعید نیست که به اینترنت پناه ببرید. به همین ترتیب، افراد خجالتی و آنهایی که احساس می کنند که با جامعه تناسبی ندارند نیز بیشتر در معرض خطر دچار شدن به اعتیاد به اینترنت قرار دارند. اگر دچار اضطراب و افسردگی باشید، برای پر کردن خلأ موجود در زندگی تان احتمالاً به سراغ اینترنت می روید. اگر خجالتی باشید یا احساس خوبی در جامعه نداشته باشید باز هم به اینترنت پناه خواهید برد، چرا که اینترنت نیازی به تعاملات رو در رو ندارد و نیازهای عاطفی انسان را نیز تا حدی ارضا می کند.
نشانه های اعتیاد به اینترنت
نشانه ها و علائم اختلال اعتیاد به اینترنت می توانند به شکل فیزیکی یا روانی پدیدار شوند. از جمله نشانه های روانی این اختلال بیمارگونه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افسردگی
- عدم صداقت و دروغگویی
- احساس گناه
- اضطراب
- احساس سرخوشی در هنگام استفاده از اینترنت
- ناتوانی در اولویت بندی یا اجرای برنامه ها
- انزوا و گوشه گیری
- بی توجهی به زمان
- حالت تدافعی
- فرار از کار
- پریشان حالی و سراسیمگی
- تغییرات سریع خلق و خو
- ترس
- احساس تنهایی
- دلزدگی از وظایف روزمره
- اهمال کاری
نشانه های فیزیکی اعتیاد به اینترنت نیز می تواند به اشکال زیر نمود پیدا کند:
- کمردرد
- نشانگان مجرای مچ دستی یا سندرم تونل کارپ
- سردرد
- بی خوابی
- ضعف در تغذیه (عدم تغذیه درست یا پرخوری برای کاهش زمان دوری از اینترنت)
- ضعف در بهداشت فردی (مثلاً حمام نرفتن برای از دست ندادن حتی یک لحظه)
- گردن درد
- خشکی چشم و سایر بیماری های چشمی
- افزایش یا کاهش مفرط وزن
اثرات اعتیاد به اینترنت بر زندگی
معمولاً اعتیاد به اینترنت بر روابط فردی، زندگی شخصی و کاری، مسائل مالی و امور تحصیلی بیمار تاثیر می گذارد. افرادی که به این وضعیت دچار می شوند از دیگران فاصله می گیرند و وقت زیادی را در انزوا می گذرانند، که همین بر روابط آنها با مردم تاثیر منفی خواهد گذاشت. به این دلیل که معتادان به اینترنت معمولاً تلاش می کنند تا مقدار زمانی که در اینترنت می گذرانند را از دیگران مخفی کنند، عدم صداقت و بی اعتمادی نیز می تواند به وجود بیاید. به علاوه، امکان دارد که این افراد در تلاش برای پنهان کردن رفتار خود در اینترنت، شخصیت های دیگری برای خودشان بسازند. مشکلات مالی نیز می تواند به خاطر کار نکردن و بی پولی به دلیل بی ملاحظگی در خرید اینترنتی، صرف هزینه های گزاف روی بازیهای آنلاین یا شرط بندی پدید بیاید. علاوه بر این، معمولاً معتادان به اینترنت به تدریج از ایجاد رابطه های جدید ناتوان می شوند و از جامعه فاصله می گیرند، چرا که در فضای مجازی احساس بهتری از فضاهای فیزیکی دارند.
تشخیص اعتیاد به اینترنت
اگرچه که توجه به اختلال اعتیاد به اینترنت در دنیای پزشکی رو به افزایش است و اخیراً به عنوان اختلالی که نیازمند تحقیقات بیشتر است به راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات ذهنی اضافه شده، اما هنوز روش تشخیصی استانداردی برای آن تعیین نشده است. همانطور که قبلاً ذکر شد، همین یکی از عوامل تفاوت فاحش آمار موجود (از ۰٫۳ تا ۳۸ درصد) است.
یکی از تست های تشخیصی نسبتاً پذیرفته شده اعتیاد به اینترنت در سال ۲۰۰۵ میلادی و در مقاله کِی دابلیو بیِرد درباره رفتار و روانشناسی اینترنت (CyberPsychology) ارائه شد. بیرد در مقاله خود پنج معیار را برای تشخیص وجود اختلال اعتیاد به اینترنت بر می شمرد:
- ذهن درگیر اینترنت است (مرتباً به استفاده هایی که در گذشته از اینترنت داشته یا در آینده خواهد داشت فکر می کند)؛
- برای اینکه احساس خوشایندی داشته باشد، به استفاده از اینترنت در بازه های زمانی طولانی تری احساس نیاز می کند؛
- تلاش های ناموفقی در جهت کنترل، کاهش یا توقف استفاده از اینترنت داشته است؛
- هنگامی که برای کنترل مصرف اینترنت تلاش می کند، بیقرار، آشفته، یا حساس می شود؛
- بیشتر از زمانی که در ابتدا مد نظر داشته در اینترنت حضور داشته است.
به علاوه، به نظر بیرد (۲۰۰۵)، حداقل یکی از موارد زیر نیز باید برای تایید اعتیاد به اینترنت در فرد وجود داشته باشد:
- یک فرصت ارزشمند کاری، تحصیلی یا ارتباطی را به خاطر اینترنت به مخاطره انداخته است؛
- برای پنهان کردن اشتغال خود به اینترنت به اعضای خانواده، درمانگر یا دیگران دروغ گفته است؛
- از اینترنت به عنوان راهی برای فرار از مشکلات یا تسکین احساس ملال (مثلاً گناه، اضطراب، افسردگی، درماندگی) استفاده می کند.
چنانچه در جهت درمان اعتیاد به اینترنت اقدام کرده باشید، احتمالاً برای ارزیابی میزان وابستگی تان به اینترنت چیزی شبیه به یک پرسشنامه دریافت کرده اید. از جمله متداول ترین ابزارهای ارزیابی که برای تشخیص اعتیاد به اینترنت مورد استفاده قرار می گیرند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تست اعتیاد به اینترنت یانگ
- پرسشنامه استفاده آسیب زا از اینترنت (PIUQ)
- مقیاس استفاده وسواس آمیز از اینترنت (CIUS)
راه های درمان اعتیاد به اینترنت
اولین قدم درک این موضوع است که اساساً مشکلی وجود دارد. اگر باور نداشته باشید که مشکلی دارید، به دنبال درمان هم نخواهید بود. یکی از مشکلات کلی اینترنت این است که غالباً هیچ مسئولیت پذیری و محدودیتی نمی شناسد؛ کاربر پشت یک صفحه نمایش پنهان می شود و چه بسا چیزهایی بگوید یا کارهایی را انجام بدهد که هرگز در دنیای واقعیات به سمت آنها نمی رود.
جالب اینجاست که اساساً اتفاق نظری درباره ضرورت درمان این اختلال وجود ندارد. برخی بر این باورند که اعتیاد به اینترنت یک مشکل زودگذر است و معمولاً به خودی خود حل می شود. در عین حال، مطالعات مختلف حاکی از آن است که خوداصلاحی می تواند موفقیت آمیز باشد. از جمله رفتارهای خوداصلاح گرایانه می توان به استفاده از نرم افزارهایی اشاره کرد که استفاده از اینترنت و سایت های قابل مشاهده را کنترل و محدود می کنند. البته باید به این نکته توجه داشت که اغلب کارشناسان در این مورد اتفاق نظر دارند که محرومیت کلی از استفاده از اینترنت، راهکار موثری نخواهد بود.
برخی از متخصصین اینطور استدلال می کنند که استفاده از دارو در درمان اختلال اعتیاد به اینترنت موثر خواهد بود، چرا که افرادی که به این وضعیت دچار هستند به احتمال قریب به یقین به برخی از شرایط زمینه ساز، مانند اضطراب و افسردگی نیز دچار هستند. معمولاً چنین تصور می شود که اگر اضطراب و افسردگی درمان شود، اعتیاد به اینترنت نیز همگام با این درمان بهبود پیدا خواهد کرد. مطالعات مختلف نشان داده است که داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی تاثیر چشمگیری بر میزان استفاده کاربران از اینترنت دارد و در بعضی موارد بیش از ۳۵ ساعت در هفته را به ۱۶ ساعت تقلیل داده است. تاثیر فعالیت جسمانی نیز در افزایش سروتونین و کاهش وابستگی به اینترنت اثبات شده است.
از جمله متداول ترین روش های روان درمانی اعتیاد به اینترنت می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درمان فردی، گروهی یا خانوادگی
- اصلاح رفتار
- رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT)
- رفتاردرمانی شناختی (CBT)
- اسب درمانی
- هنر درمانی
- تفریح درمانی
- واقعیت درمانی
به دلیل شیوع این اختلال، مراکز درمانی مخصوص ترک اعتیاد به اینترنت تأسیس شده و برنامه های خاصی به این منظور در نظر گرفته شده است. در بعضی از موارد برای جداکردن بیماران از اینترنت از شوک درمانی نیز استفاده شده، اما در حال حاضر استفاده از این روش ممنوع است.
در بسیاری از موارد برای درمان اعتیاد به اینترنت از روش های درمانی چندوجهی (Multimodal) استفاده می شود. در این روش به طور همزمان از دارو و روان درمانی استفاده می شود.
بودن یا نبودن، مسأله این است!
اگرچه در ابتدا وجود چنین اختلالی جدی گرفته نمی شد، اما عصر تکنولوژی ما را به عصر اینترنت رسانده و اعتیاد به اینترنت به یک واقعیت انکارناپذیر تبدیل شده است. با این حال هنوز هم بسیاری از محققان در اینکه آیا اعتیاد به اینترنت یک اختلال یا بیماری است یا اینکه نشانه ای از مشکلات و اختلالات دیگر است اتفاق نظر ندارند.
چیزی که وضعیت را پیچیده تر می کند این واقعیت است که امروزه عملاً همه چیز آنلاین است و جداکردن دنیای مجازی و واقعی تقریباً غیرممکن است. در واقع، همه چیز اینترنتی شده؛ از سفارش غذا گرفته تا تعامل با دوستان، بازی، و حتی تماشای تلویزیون. به علاوه، عرضه محصولات جدیدتر ساخته دست تکنولوژی هم دسترسی به اینترنت را آسانتر کرده است. امروزه دیگر لزومی ندارد که رایانه را روشن کنیم و جلوی آن بنشینیم، بلکه از طریق گوشی های هوشمند، تبلت یا هر وسیله الکترونیکی دیگری می توانیم پیوسته به اینترنت دسترسی داشته باشیم.
در این میان، عده دیگری از محققان در این زمینه که آیا استفاده مفرط از اینترنت، اعتیاد محسوب می شود یا اینکه یک اختلال وسواسی یا اختلال کنترل تکانه است اختلاف نظر دارند. در واقع با توجه به این شرایط، باید اذعان کرد که نظر راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات ذهنی مبنی بر نیاز به تحقیقات بیشتر در این رابطه کاملاً منطقی به نظر می رسد.
نظر شما چیست؟ آیا شما هم به این مشکل دچار شده اید؟ چه راهکاری برای شما موثرتر واقع شده است؟ لطفاً تجربیات و نظرات خود را در بخش دیدگاه ها با ما و سایر کاربران مجله گویا آی تی در میان بگذارید.
نوشته اعتیاد به اینترنت : عوامل، نشانه ها، تشخیص و درمان اولین بار در گويا آی تی پدیدار شد.