چالش‌های برنامه فضایی ایران
دنیای اقتصاد : وزیر ارتباطات هفته گذشته از برنامه پرتاب سه ماهواره در ایران خبر داد. پیش از این آذری‌جهرمی در توییتر از پرتاب ماهواره پیام به‌عنوان خبر خوب یاد کرده بود، اما این پرتاب ناموفق بود. با این حال، بررسی سابقه پرتاب ماهواره در ایران حاکی از آن است که نخستین بار در ۱۴بهمن ۱۳۸۷ خورشیدی ماهواره «امید» به فضا پرتاب شد. این ماهواره سه ماه در فضا ماند و پس از پایان ماموریت به زمین بازگشت. ماهواره‌های سنجش از دور می‌تواند در نظارت بهتر انسان بر زمین مفید واقع شود یا اینکه در مدیریت چالش‌ها و بحران‌های طبیعی و بشری مانند آتش‌سوزی، زلزله، ترافیک، آلودگی، جرائم و... کاربرد داشته باشد.یکی از نمونههای استفاده از این فناوری در سیل‌های اخیر بود که اطلاعات بهتری از وضعیت آب‌وهوایی کشور، مناطق سیلزده، راههای ارتباطی آن و سیلابها ارائه داد.
اکنون ۱۰ سال از نخستین پرتاب موفق ماهواره توسط دانشمندان ایرانی می‌گذرد، انتظار میرود این دستاوردها با وجود کارشکنیهای خارجی به وجود آمده، پررنگتر شود. این امر مستلزم آن است که اهداف کشور در حوزه هوا و فضا با انسجام بیشتری در حوزه مدیریت در امر بودجه، ساخت، تجهیز و پرتاب ماهواره‌ها دنبال شود، چرا که وجود نهادهای موازی و ناهماهنگ نه تنها هزینههایی بیشتری به کشور تحمیل میکند، بلکه کارآیی لازم را نیز برای کسب موفقیت فراهم نمی‌کند. در این راستا عباس خاراباف، کارشناس فضایی در گفت‌وگو با ایرنا اشاره کرد: یکی از مشکلات ایران در حوزه فضایی نادرست بودن فعالیت‌های دانشگاهی در زمینه ساخت ماهواره‌های عملیاتی و کاربردی است. به‌طور معمول وظیفه اصلی دانشگاه‌ها تربیت نیروی انسانی متخصص و توسعه دانش است.
ذات اینکه دانشگاهیان در توسعه فناوری فضایی همکاری داشته باشند اشکالی ندارد اما درست نیست که دانشگاه‌های کشور محل ساخت و تولید ماهواره‌های عملیاتی مشابه با بودجه‌های بالا شوند. دانشگاه‌ها در ایران می‌توانند درست مثل همه جای دنیا در ساخت ماهواره‌های کوچک آموزشی یا توسعه فناوری‌های زیرسیستمی ماهواره‌ای فعال باشند اما نباید شرایطی را به وجود آورد که به بهانه ساخت ماهواره‌های عملیاتی مشابه در دریافت بودجه‌های کلان با هم رقابت کنند. بهتر است تیم‌های استارت‌آپی از دانشگاه‌ها استخراج شود و فعالیت‌هایی مثل ساخت ماهواره پیام۲ را به شکل هدفمند به بخش خصوصی توانمند موجود یا استارت‌آپ‌های خارج شده از همین دانشگاه‌ها سپرد. مشارکت همه دانشگاه‌ها و شرکت‌های فعال به شکل کنسرسیومی نیز می‌تواند راه‌حل مناسبی باشد.
همچنین به گفته این کارشناس حوزه فضایی، پیشرفت کشور در این حوزه نیازمند این است که دولت با تدبیر، انرژی و علاقه بیشتر این فعالیت‌ها را پیگیری و دنبال کند، چرا که کشور نیازمند پیشرفت مستقل در حوزه فناوری فضایی است. همچنین باید بخش خصوصی هم بیشتر به این حوزه وارد شود که این اتفاق هم مستلزم مهیاسازی بهتر زیرساخت‌ها است. دولت به جای تخصیص وام به بخش خصوصی، قوانین و بوروکراسی‌های دست‌وپاگیر و قدیمی را اصلاح کند و از میان بردارد تا بتوان به‌صورت مشترک با بخش خصوصی وارد موضوعاتی مثل سرمایه‌گذاری جسورانه استارت‌آپی در حوزه فضا شد و با استفاده درست از امکانات اطلاع‌رسانی و ترویج درست، توجه سرمایه‌گذاران و مشتریان را به این حوزه راهبردی و پرسود جلب کرد.
تجارت جهانی
سال گذشته ایران تجربه دو پرتاب ناموفق ماهواره را داشت که با واکنش مقامات سیاسی برخی کشورها مواجه شد. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا با اشاره به پرتاب این ماهواره‌ها به فضا، آن را نقض صریح قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل در مورد استفاده از فناوری موشک‌های بالستیک ایران دانسته بود. فرانسه نیز با نگرانی به خبر پرتاب موشک‌های ماهواره‌بر از سوی ایران واکنش نشان داده بود. این واکنشها در حالی بوده که فعالیت در حوزه فضایی در حال حاضر بسیار استراتژیک شده و یکی از بخشهای رقابتی کشورهای صاحب این صنعت است. برای نمونه، رژیم اشغالگر قدس اخیرا ماهواره‌ای برای فرود در ماه پرتاب کرد که در صورت موفقیت، چهارمین کشوری خواهد بود که به این امر دست یافته است. همچنین شرکت فرانسوی تولید و پرتاب ماهواره «وانوب» (OneWeb) در یک پروژه مشترک «ایرباس»، غول فضایی اروپا و «سافتبانک»، سرمایه‌گذار ژاپنی در حوزه فناوری است.
هرچند هنوز ماهواره‌ای را راه‌اندازی نکرده، با وجود این، قصد دارد تا سال ۲۰۲۷ بالغ بر ۹۰۰ ماهواره را در مدار قرار دهد. این خواسته «وانوب» کمی بلندپروازانه به نظر می‌رسد، چراکه شرکتی مانند «اینتلست» با قدمتی نزدیک به یک قرن که در حال حاضر بیشترین ماهواره‌های مخابراتی را دارد، بعد از ۴۰ سال از آغاز فعالیت خود توانست نخستین ماهوارهاش را پرتاب کند. همچنین گزارش شده «وانوب» با «آریان‌اسپیس»، یک کنسرسیوم اروپایی، قراردادی به ارزش ۱/ ۱ میلیارد یورو برای ۲۱ پرتاب دارد. فضاپیمای سایوز روسیه نیز همزمان ۳۴ تا ۳۶ ماهواره را در گویان فرانسه یا قزاقستان خواهد پذیرفت.
هرچند قانون‌گذاران آمریکایی با درخواست اسپیس ایکس، شرکت ایلان ماسک، برای قرار دادن ۷۵۱۸ ماهواره در ارتفاع ۳۴۰ کیلومتری موافقت کردند، اما این شرکت برنامه‌ای برای پرتاب ۱۲ هزار ماهواره در آینده دارد. شرکت کانادایی «تله‌ست» نیز برنامه‌هایی برای یک صورت فلکی ۵۱۲ ماهواره‌ای دارد. «لئوست»، استارت‌آپ تحت حمایت ژاپنی‌ها و آمریکای‌لاتین، قصد دارد یک شبکه ۱۰۸ ماهواره‌ای به منظور تامین ارتباطات فوق‌العاده سریع برای کسب‌وکارها ایجاد کند. «ایریدیوم» تا پایان سال در صورت فلکی جدید خود ۱۰ ماهواره را راه‌اندازی خواهد کرد. یک شرکت دولتی چینی نیز اخیرا از ساخت یک صورت فلکی ۳۰۰ ماهواره‌ای خبر داده است. در طول ۱۰ سال، اگر همه برنامه‌ریزی‌ها درست اجرا شود، این شرکت‌های جدید ماهواره‌های بیشتری (بیش از آنچه تاکنون انجام شده) را در مدار خود قرار خواهند داد.