استفاده از اطلاعات مکانی چه کمکی به مدیریت بحران کرونا می‌کند؟
عضو هیأت علمی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران در قالب یک طرح پژوهشی، نقش اطلاعات مکانی در مدیریت بحران کرونا را تشریح و تأکید کرد: مشارکت داوطلبانه شهروندان در فراهم کردن اطلاعاتی نظیر موقعیت مکانی آنها، مکان‌های نیازمند به مواد ضدعفونی و دارو، محل‌ها و یا افراد مشکوک به کرونا و ... می‌تواند راه‌حل مؤثری برای مدیریت بحران ویروس کرونا باشد.
محمدرضا جلوخانی نیارکی، نتایج پژوهش «سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) مشارکتی یا شهروند محور: ابزاری هوشمند برای مدیریت بحران ویروس کرونا» را ارائه کرد. در این طرح پژوهشی آمده است:
«شیوع و انتشار ویروس کرونا سبب خسارت‌های قابل ملاحظه جانی و مالی در شهرهای بزرگ و کوچک جهان شده است. مدیریت بحران ناشی از ویروس کرونا، موضوع مهمی است که می‌توان به وسیله مشاهده سیستماتیک، تجزیه و تحلیل مکان‌های بیماران (منازل یا محیط کار)، بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها و توزیع و ارائه خدمات بهداشتی و درمانی مناسب در خصوص کاهش آثار، آمادگی لازم، امدادرسانی سریع و بهبودی آن اقدام کرد. رصد و پایش شیوع بیماران مبتلا به کرونا و همچنین ایجاد آمادگی در حوزه‌های تشخیصی و درمانی، نیازمند اطلاعات مربوط به وضعیت، محل دقیق، نوع و افراد درگیر در بحران کرونا است.
یکی از بزرگترین مشکلات در مدیریت بحران کرونا، کمبود اطلاعات و همچنین نیاز به داده‌های آنی و به‌هنگام از شرایط است. به عنوان مثال، موقعیت مکانی افراد مبتلا به این ویروس، بیمارستان‌هایی که بیماران مبتلا به کرونا به آنها مراجعه کردند، مسیر سفری که بیماران به طور روزانه و هفتگی طی کرده‌اند، محل توزیع ماسک‌ها و مواد ضدعفونی کننده و غیره از جمله اطلاعات مهمی هستند که نقش مهمی را در مدیریت مؤثر و سریع بحران بیماری ناشی از ویروس کرونا ایفا می‌کنند.
مشارکت داوطلبانه شهروندان در فراهم کردن اطلاعات فوق، می‌تواند راه حل مؤثری برای مدیریت بحران ویروس کرونا باشد. شهروندان و نیروهای امدادی می‌توانند به عنوان حسگرهای پویا، تحلیل‌گر، هوشمند، مسئولیت پذیر، محیط–آگاه، سیار، توزیع یافته و تعامل‌پذیر شرایط بحرانی پیرامون خود را رصد کرده و اطلاعات مختلف از قبیل محل مبتلایان، مکان‌های نیازمند به مواد ضدعفونی و دارو، محل‌ها و یا افراد مشکوک به کرونا، آمادگی برای یاری به بیماران و غیره را گزارش کرده و امکان استخراج اطلاعات مفید و انجام تحلیل‌های پیچیده مکانی را برای مدیران بهداشتی و درمانی فراهم کنند.
اگرچه در ایران، تلاش‌های بسیاری در رابطه با مهار شیوع ویروس کرونا و درمان بیماران صورت گرفته و می‌گیرد، ولی نیاز به بستر مناسبی جهت تحقق مؤثر و واقعی مشارکت عموم در مدیریت این بیماری است، به گونه‌ای که این امکان فراهم شود تا مردم (شهروندان، نیروهای مردمی، امدادگران و غیره) بتوانند در گزارش و پایش بحران کرونا مشارکت کنند.
گسترش تکنولوژی و ظهور امکانات جدید در حوزه اینترنت، می‌تواند بستر یا سامانه‌ای را برای تولید داده‌های مکانی مرتبط با بحران ویروس کرونا از سوی عموم مردم و به صورت داوطلبانه فراهم کند. سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) شهروند-محور یا مشارکتی امکان تولید منبعی غنی و ارزشمند از اطلاعات مکانی مرتبط با کرونا را فراهم کرده و به مردم اجازه می‌دهند تا شرایط بحرانی را بر اساس درک و چشم‌انداز خود تصویر کنند.
امروزه شهروندان در زندگی روزمره خود با ابزارهای مکانی مختلفی (مانند نقشه‌ها) در فعالیت‌های روزمره خود سروکار دارند. ابزارها و فناوری‌های مبتنی بر GIS به گونه‌ای طراحی می‌شوند که افراد عادی نیز بتوانند از آنها به اندازه افراد متخصص بدون ایجاد تفاوت در قابلیت‌ها استفاده کنند. ابزارهای مکانی مانند نقشه GIS، شهروندان را قادر می‌کنند تا اطلاعات مرتبط با مبتلایان به ویروس کرونا و همچنین خدمات بهداشتی درمانی را به صورت بصری و با درک مکانی بالاتری (عیناً همانند شرایطی که آنها به طور فیزیکی در محل حضور دارند) با جزئیات بالا بررسی و گزارش کنند.
تاکنون مطالعات گسترده‌ای در زمینه بکارگیری اطلاعات جغرافیایی مشارکتی در حوزه‌های پایش و مدیریت بحران صورت گرفته و به نقش مشارکت شهروندان در پایش شرایط بحرانی بر مبنای اطلاعات مکانی پرداخته‌اند. بنابراین ضرورت، طراحی و پیاده سازی سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) مشارکتی یا شهروند-محور به عنوان ابزاری هوشمند و مؤثر برای مدیریت بحران ویروس کرونا بیش از پیش به نظر می‌رسد و نقش مهمی را در مدیریت این بیماری ایفا می‌کند. با استفاده از سامانه مذکور، مردم جامعه به پایشگران فعال شرایط بحرانی ویروس کرونا تبدیل می‌شوند و می‌توانند با پایش و گزارش کردن بیماران مبتلا به این ویروس در مکان‌های مختلف بر روی نقشه در مدیریت بحران ناشی از کرونا نقش بسزایی داشته باشند. لذا، توسعه بستر اینترنتی مکان - مبنا با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین GIS و هوشمند جهت تسهیل مشارکت مردم در امر مدیریت بحران کرونا و نزدیک شدن به اهداف دولت الکترونیک بهداشت و درمان می‌تواند نقش مهمی را در مدیریت بحران کرونا ایفا کند.
اطلاعات مکانی شهروند-محور مرتبط با بحران کرونا بر این مفهوم استوار است که شهروندان با استفاده از حواس پنجگانه خود می‌توانند همانند سنسورهای مصنوعی یا حتی بهتر از آنها اطلاعات مرتبط با بیماران، بیمارستان‌ها، خدمات بهداشتی و درمانی و غیره را با جزئیات بیشتر، به طور دقیق‌تر و با در نظر گرفتن شرایط مختلف به طور هوشمند جمع‌آوری کنند.
شهروندان می‌توانند به عنوان حسگرهای هوشمند شرایط بحرانی پیرامون خود را رصد کرده و نقش بسیار مهمی را در جمع‌آوری اطلاعات مکانی مورد نیاز مدیرت بحران کرونا فراهم کنند. در برخی موارد شهروندان می‌توانند در زمان کمتری نسبت به نیروهای دولتی اطلاعات شرایط بحرانی کرونا را در اختیار مسئولین قرار دهند. زیرا آنها در تماس با بحران مورد نظر و آشنا به محیط زندگی خود هستند، بنابراین جزئیات را بیشتر و بهتر می‌دانند. با توجه به مشارکت تعداد زیادی از شهروندان، این اطلاعات به طور دائم در حال افزایش و تغییر هستند. چنین اطلاعاتی بهتر می‌توانند شرایط لحظه‌ای بحران‌های ناشی از ویروس کرونا را نمایش دهند. همچنین تولید این اطلاعات توسط شهروندان می‌تواند روش سریع‌تر و کم هزینه‌تری را برای مدیریت بحران فراهم کند.»
به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران در ادامه این مقاله آمده است: «علاوه بر حواس و حسگرهای شهروندی، ظهور و افزایش روزافزون حسگرهای مصنوعی مانند تلفن‌های هوشمند مجهز به دوربین‌ها، ضبط صدا و GPS در زندگی روزمره شهروندان، می‌تواند مشارکت شهروندان را در تولید، به اشتراک‌گذاری و استفاده از اطلاعات مکانی در مدیریت بحران کرونا به طرز چشم‌گیری افزایش دهد. بنابراین مردم می‌توانند با استفاده از این تکنولوژی‌ها و دسترسی به اینترنت، اطلاعات بحران کرونا را از طریق تلفن همراه، تبلت، کامپیوتر به صورت اشکال هندسی مختلف (نقطه، خط و پلیگون)، متن، تصویر، فیلم و صدا گزارش کنند و همچنین مبتلایان می‌توانند از لحاظ بهداشتی و درمانی درخواست کمک داشته باشند. مدیران بحران نیز امکان مشاهده این اطلاعات را دارند و می‌توانند تصمیم‌های کارآمدی را اتخاذ کنند.»