پرونده هنوز باز است …
شبکه ملی اطلاعات یکی از مهم‌ترین طرح‌های مربوط به وزارت ارتباطات است و اگرچه به دلیل کاستی‌ها در زمینه خدمات پایه کاربردی مانند پیام‌رسان و موتور جست‌وجو هنوز به صورت کامل ستون‌هایش در حوزه ارتباطات گذاشته نشده، اما با قطعی اجباری اینترنت، از عهده برقراری ارتباطات کشور برآمد.
طرح شبکه ملی اطلاعات در کشور از اواخر سال ۱۳۸۴ مطرح و مهم‌ترین دلیل پیاده‌سازی این شبکه در آن سال کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت اعلام شد، اما در سال‌های بعد عملا اجرای این طرح با کندی صورت گرفت تا این‌که در دوره وزارت محمود واعظی در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت یازدهم، اجرای این طرح پیگیری و در نهایت در اواخر همان دولت فازهای اول، دوم و سوم آن افتتاح و رونمایی شد.
در سند «ضرورت تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» که سایت مرکز ملی فضای مجازی منتشر کرده، آمده که شبکه ملی اطلاعات به عنوان زیرساخت ارتباطی کل فضای مجازی، شبکه همه شبکه‌های کشور است. شبکه ملی اطلاعات متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی با مدیریت مستقل کاملاً داخلی، شبکه‌ای حفاظت شده نسبت به اینترنت و شبکه‌ای با امکان عرضه انواع محتوا و خدمات ارتباطی سراسری برای آحاد مردم است.
به همین دلیل در روزهای قطعی اینترنت که از شنبه ۲۵ آبان ۱۳۹۸ آغاز شد و حدودا دو هفته ادامه داشت، اگرچه اتصال کاربران در ایران با شبکه جهانی اینترنت قطع شده بود، اما سایت‌های داخلی و کسب‌وکارهای آنلاین فعال در حوزه تاکسی اینترنتی، خدمات فروش، خدمات بانکی و اپ‌استورهای ایرانی به واسطه بهره‌گیری از زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات و استفاده از سرورهای داخلی، قادر به ادامه فعالیت و ارائه خدمت به کاربران خود بودند.
این موضوع موجب شد در حالی که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در گفته‌هایش همواره از دسترسی آزاد به اینترنت حمایت می‌کند، قطعی اینترنت به دستور شورای امنیت را فرصتی برای ادعای وزارت ارتباطات در زمینه سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات و ارائه خدمات پایه‌ای مورد نیاز کشور بر مبنای این شبکه بداند و اظهار کند که قطع اینترنت در سراسر کشور فرصتی بود که ادعاهای وزارت ارتباطات در زمینه سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات ثابت شود و مشخص شد که با استفاده از شبکه ملی اطلاعات خدمات پایه وجود دارد.
هرچند با وجود آمادگی نسبی در لایه شبکه و زیرساخت و برقراری خدمات پایه، این اتفاق افتاد که کمبود در لایه خدمات و محتوا، منجر به خسارات گسترده به کسب‌وکارها از جمله وجود اختلال در خدمات کسب‌وکارهای بالغ‌تر به دلیل عدم آمادگی سرویس‌دهندگان متوسط و کوچک، ایجاد هزینه‌های مالی و انسانی چند برابری برای کسب‌وکارها یا کاهش شدید جریان ورودی مشتریان کسب‌وکارها شد.
اما در آخرین روزهای سال که شرایط ورود ویروس کرونا به کشور حاکم بود و البته این روند هنوز هم ادامه دارد، سید ابوالحسن فیروزآبادی - دبیر شورای عالی و رئیس مرکزملی فضای مجازی کشور- به نقش شبکه ملی اطلاعات اشاره و اظهار کرد که مردم با برقراری ارتباطات و تعاملات خود بر بستر شبکه ملی اطلاعات و بهره‌مندی از فرصت‌های فضای مجازی برای مقابله و کنترل ویروس جهانی کرونا نشان دادند که می‌توان از این فضا برای کاهش ارتباط مستقیم و تعامل چهره‌به‌چهره انسان‌ها برای رفع نیازهای فردی استفاده بهینه کرد.
از طرفی یکی از مواردی که شورای عالی فضای مجازی به‌عنوان ناظر بر روند پیشرفت شبکه ملی اطلاعات به آن اعتقاد داشت، این بود که در حوزه‌هایی مانند پیام‌رسان و موتور جست‌وجو، رسانه و شبکه اجتماعی مشکلاتی وجود دارد و بین وزارت ارتباطات و شورا درباره خدمات پایه، اتفاق نظر وجود ندارد، به همین دلیل وزارت ارتباطات مکلف به ارائه معماری نهایی خود به شورا شد.
از این رو کلیات سند معماری و طرح کلان شبکه ملی در شورای عالی فضای مجازی مورد بحث قرار گرفت، اما در حالی که مقرر شده بود جزئیات سند معماری شبکه ملی توسط کارگروهی تخصصی در مرکز ملی نهایی و در آخرین جلسه شورا ارائه و تصویب شود، به دلیل تشکیل نشدن جلسه شورای عالی فضای مجازی در اسفند ۱۳۹۸، این موضوع به سال ۱۳۹۹موکول شد تا پروژه بررسی و تکمیل شبکه ملی اطلاعات وارد پانزدهمین سال خود شود.