راز چگونگی تغییر طبیعت اروپا کشف شد
بعد از آخرین عصر یخبندان، انسان‌ها به‌آرامی و به‌طور خزنده در سراسر اروپا پخش شدند. حالا یک مطالعه جدید نشان می‌دهد که این مهاجرت‌ها ممکن است بیش از هر عامل دیگری باعث تغییر طبیعت اروپا شده باشند.
محققان اروپایی با مقایسه زمان‌های مهاجرت‌های اصلی به این قاره و تغییرات ایجادشده در پوشش گیاهی آن متوجه شدند که برخلاف تصور رایج، نخستین جوامع کشاورزی که در اروپا مستقر شده‌اند، تاثیر بسیار کمتری روی اکولوژی این منطقه داشته‌اند.
اما این موضوع در مورد موج دوم مهاجران عصر برنز که از اروپای غربی به سمت استپ‌های روسیه حرکت کرده‌اند صادق نیست. درواقع مهاجرت این گروه بوده است که باعث کاهش شدید در جنگل‌های اروپا و افزایش مراتع و چمنزارها در آن شده است.
البته نتایج مطالعه جدید، بر مبنای برخی پیش‌فرض‌ها به دست آمده است، بنابراین در مورد یافته‌های آن باید کمی احتیاط کرد. اما به‌هرحال، این تحقیق دید تازه‌ای درباره داستان ظهور اروپا به‌عنوان قاره‌ای که نسل‌های متناوبی از فرهنگ‌های مختلف با زبان‌های جدید، ژن‌های جدید و روش‌های زنده‌ماندن جدید در آن قدم گذاشته‌اند به ما می‌دهد.
اگر شما نگاهی به نقشه ژنتیکی اروپای مدرن بیندازید متوجه می‌شوید که ریشه آن‌ها به مناطقی در قاره آسیا برمی‌گردد. برای مثال، یکی از قدیمی‌ترین ردپاهای ژنتیکی اروپایی‌های کنونی، به منطقه آناتولی که اکنون کشور ترکیه در آن قرار دارد برمی‌گردد. حدود ۱۱ هزار پیش، جمعیت شکارچی-گردآورنده این منطقه قبل از مهاجرت به شمال‌غرب اروپا، برخی از ترفندهای کشاورزی را از همسایگان خود یاد گرفتند.
هنوز می‌توان ردپای DNA آناتولی‌های کشاورز در عصر نوسنگی و همچنین سایر مهاجران باستانی را در جمعیت‌های اروپای مدرن پیدا کرد. تیم تحقیق، از مطالعات قبلی که روی ژنوم‌های باستانی و مدرن انسان‌ها انجام شده بود، برای تهیه نقشه توزیع سه جمعیت ژنتیکی مختلف در اروپا در طول زمان استفاده کردند.
یکی از آن‌ها، جمعیت‌های شکارچی-گردآورنده اولیه بودند که بعد از عصر یخبندان، در سراسر اروپا پخش شدند. جمعیت دوم، کشاورزان آناتولی بود که بعدا به این قاره آمدند و جمعیت سوم گروهی بودند که امروزه به آن فرهنگ یامنایا (Yamnaya) گفته می‌شود؛ نامی که از کلمه روسی «گودال» گرفته شده و اشاره به شکل قبرهای آن‌ها دارد.
مردمان یامنایا، ۵۰۰۰ سال پیش، یعنی در فاصله بین اواخر عصر مس و اوایل عصر برنز، از زمین‌های شمال دریای سیاه به اروپا مهاجرت کردند و به‌همراه خود تکنولوژی نسبتا پیشرفته اسب و چرخ را آوردند. مقایسه نحوه پراکندگی هر کدام از جمعیت‌های ژنی فوق، تفاوت مهمی را در سرعت دو تا از مهاجرت‌ها آشکار می‌سازد.
جمعیت عصر برنز یامنایا در مقایسه با کشاورزان آناتولی، در طول زمان کوتاه‌تری در اروپا مستقر شدند. بدون‌شک، داشتن اسب به این موضوع کمک کرده، اما این احتمال نیز وجود دارد که زمین‌های مسیر حرکت آن‌ها، قبلا قابل‌عبور شده است.
بررسی نقشه ژنتیکی جمعیت‌های کشاورز عصر نوسنگی اروپا نشان می‌دهد که سرعت حرکت آن‌ها روی زمین کند بوده است. همچنین بررسی نقشه‌های پوشش زمین و تغییرات آب و هوایی، هیچ تغییر بزرگی را در پوشش گیاهی مسیر حرکت این جمعیت نشان نمی‌دهند.
البته تیم تحقیق در مقاله خود گفته‌اند که مطالعات قبلی، اثرات موضعی مهاجرت آن‌ها روی طبیعت را شناسایی کرده‌اند، اما تاثیر کلی آن‌ها به‌هیچ‌وجه در حد گسترده نبوده است. اما در مورد مهاجرت عصر برنز، تغییرات ایجادشده، به‌طرز قابل‌توجهی زیاد بوده‌اند؛ بطوریکه بخش بزرگی از جنگل‌ها از بین رفته‌اند و جای آن‌ها را چمنزارها گرفته‌اند.
فرناندو راسیمو (Fernando Racimo) ژنتیک‌شناس از دانشگاه کپنهاگ می‌گوید: با حرکت این جمعیت به سمت غرب اروپا، ما شاهد افزایش زمین‌های چمنزار و کاهش جنگل‌ها در قاره اروپا هستیم.
البته اثبات این موضوع کار بسیار دشواری است؛ چراکه تغییرات آب و هوایی نیز ممکن است نقش مهمی در تغییر اکولوژی قاره اروپا داشته‌اند و باعث ایجاد زمین‌های مناسب برای حرکت اسب‌ها و باز کردن مسیر برای مهاجرت شده‌اند. با این‌حال، مدل‌هایی که تیم تحقیق استفاده کردند، قویا نشان می‌دهند که جمعیت‌های انبوه مهاجر در عصر برنز مسئول تغییرات پوشش گیاهی اروپا بوده‌اند.
مطالعه حاضر به‌خاطر اتکای بیش‌ازحد به داده‌ای DNA و عدم بررسی متغیرهای دیگری که می‌توانستند عامل تغییرات طبیعت اروپا باشند، بحث‌های زیادی را برانگیخته است.
داستانِ گذشته اروپا هنوز کامل نشده است، اما هر مطالعه جدیدی می‌تواند اطلاعات تازه‌ای را درباره چگونگی تاثیر مهاجرت فرهنگ‌های گوناگون روی پوشش گیاهی آن در اختیار ما قرار دهد و همچین چیزهای زیادی را درباره نحوه تغییر زمین در آینده به ما بگوید.
جسی وودبریج (Jessie Woodbridge)، زمین‌شناس از دانشگاه پلیموث در انگلیس می‌گوید: طبیعت اروپا در طول هزاران سال گذشته به‌طرز قابل‌توجهی تغییر کرده است. دانستن اینکه انسان‌ها چگونه در گذشته با محیط اطراف خود تعامل داشته‌اند می‌تواند در فهم رفتار انسان‌های کنونی با طبیعت بسیار مفید باشد.
مطالعه حاضر در مجله PNAS چاپ شده است.
نوشته راز چگونگی تغییر طبیعت اروپا کشف شد اولین بار در اخبار تکنولوژی و فناوری پدیدار شد.