مسیر مسدود جاده سلامت الکترونیک
۱۴ سال از آغاز پروژه سلامت الکترونیک می‌گذرد اما این طرح هنوز خروجی محسوسی نداشته و هرکدام از نهادها با گلایه از نهاد دیگر، آن را متهم به عدم همکاری و کوتاهی در اجرای طرح می‌کند.
پروژه‌ای که به‌واسطه فراگیری طیف مخاطبان، یکی از پراهمیت‌ترین پروژه‌های طرح دولت الکترونیک به شمار می‌آید و در ابتدای امسال هم در میان پروژه‌های اولویت‌دار با هدف تسریع در بهره‌برداری از آن قرار گرفت. حال گفته می‌شود که قرار است در فروردین سال ۱۴۰۰ از آن رونمایی شده و به بهره‌برداری برسد اما اینکه این وعده مانند دفعات پیش است یا حقیقتاً شاهد اجرای پروژه خواهیم بود مشخص نیست. هدف این طرح، ارتقای سطح کارایی نظام سلامت برای برقراری سلامت عادلانه و همه‌جانبه، با به‌کارگیری ابزارهای فناوری اطلاعات در مدیریت، پایش، تحلیل و تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر شواهد در ارائه خدمات سلامت عنوان شده است.
میزان پیشرفت پروژه سلامت الکترونیک
وزارت ارتباطات به‌عنوان یکی از دست‌اندرکاران پیشبرد طرح دولت الکترونیک، قرار بود گزارش پیشبرد ۲۳ طرح اولویت‌دار دولت الکترونیک را در این وب‌سایت در دسترس عموم قرار دهد تا هم هماهنگی‌های لازم بین نهادهای دست‌اندرکار بهتر صورت گیرد و خود را متعهد به اجرای دقیق و سریع طرح بدانند و هم مردم بتوانند در جریان پیشرفت این پروژه‌ها قرار گیرند.
در این طرح قرار است با راه‌اندازی زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری لازم و ایجاد سامانه‌های اطلاعاتی، بخش‌های مختلف ارائه خدمات درمانی به یکدیگر متصل شوند. تا تمامی سامانه‌ها با اتصال به این سامانه، به اطلاعات و روند سلامتی شخص، از پیش از تولد تا زمان فوت دسترسی داشته باشند. در خروجی‌های این طرح مقرر شده که کلیه خدمات بیمه‌های پایه سلامت و حداقل ۵ خدمت پایه سلامت الکترونیک شهروندی ارائه شوند.
از سال ۱۳۹۷ تاکنون، تمام مراکز ارائه‌دهنده خدمات سلامت به این طرح متصل شده‌اند. در ۳۱ آذر ۱۳۹۸ امکان ارائه خدمت نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی آنلاین در مراکز دولتی میسر شده، در ۳۱ خرداد ۱۳۹۹ پروتکل بهره‌برداری از پرونده سلامت الکترونیک تدوین شده و در اول شهریورماه امسال، ۳۰ درصد توسعه پوشش ذی‌نفعان در مراکز غیردولتی سلامت انجام شده است.
اطلاعات ذکر شده، مختصری از داده‌های ارائه شده در این سایت درباره پیشرفت پروژه سلامت الکترونیک است، اما نکته‌ای که با مراجعه به این پایگاه اطلاع‌رسانی جلب‌توجه می‌کند، کیفیت بسیار پایین ارائه داده‌هاست. وقتی کاربران به این سایت مراجعه می‌کنند تا داده‌ای از وضعیت پیشرفت هر یک از ۲۳ پروژه دریافت کنند، با سایتی به شدت نا‌‌بسامان و ضعیف، با داده‌هایی نه‌چندان به‌روز مواجه می‌شوند. این درحالی است که وزارت ارتباطات و سازمان فناوری اطلاعات به‌عنوان پرچمداران پیشرفت دیجیتال کشور، باید الگوی دیگر بخش‌ها در استفاده از امکانات فناورانه برای اطلاع‌رسانی و ارائه خدمات باشند. چندی پیش نیز این سایت مورد هک قرار گرفت و گمانه‌زنی‌های از لورفتن برخی داده‌ها به گوش می‌رسید و بعد این گفته‌ها توسط وزارت ارتباطات تکذیب شد.
کارشناسان، نبود متولی واحد و قدرتمند برای ایجاد هماهنگی‌های لازم بین دستگاه‌ها را علت اصلی ناکامی این طرح می‌دانند. شاهین طبری، از فعالان بخش خصوصی حوزه سلامت الکترونیک در این‌باره گفت: «تعدد متولیان و قدرت‌نمایی هر یک برای به کرسی نشاندن طرح و ایده خود و عدم همکاری درست با نهادهای همکار باعث شده تا این طرح پس از این همه سال خروجی محسوسی نداشته باشد. وزارت ارتباطات، وزارت بهداشت، بیمه‌ها و… همه و همه با داشتن ادعا بر این طرح و با این تفکر که به‌جای استفاده از درگاه نهادهای دیگر خودشان مالکیت داده‌ها را به عهده داشته باشند، از تعامل لازم با بخش‌های دیگر سر باز زده‌اند.»
شروع الکترونیکی شدن با نسخه‌نویسی
طرح نسخه الکترونیکی که یکی از بخش‌های پروژه سلامت الکترونیک است، با هدف حذف دفترچه‌های کاغذی، کاهش خطاهای پزشکی ناشی از بدخوانی نسخه‌ها، آرشیو جامع سوابق دارویی بیمار برای دسترسی تمامی پزشکان معالج فرد، صرفه‌جویی در هزینه‌ها و جلوگیری از قاچاق دارو طرح‌ریزی شده است. نسخه الکترونیکی در واقع به معنی مکانیزه شدن گردش کار نسخه، از زمان تشخیص تا زمان اعمال مداخلات درمانی اعم از دارو، آزمایش‌ها و امور پاراکلینیکی به‌منظور رساندن فرد به بهبودی و سلامت است.
داروخانه‌ها به‌عنوان یکی از نهادهای زیرمجموعه وزارت بهداشت و درمان، اکنون مکلف‌اند که داده‌های مربوط به نسخه‌ها و آمار داروهای مصرفی را در کنسول‌های مختلف برای وزارتخانه و بیمه‌های مختلف ارسال کنند و نهادهای تصمیم‌گیر، با استفاده از داده‌های حاصل به اطلاعات بسیاری اعم از میزان مصرف هر قلم دارو یا آمار مبتلایان به یک نوع بیماری مشخص دست پیدا می‌کنند.
در کشورهای پیشرو به‌جای مبنا قراردادن داده‌های داروخانه‌ای، داده‌های ثبت شده توسط پزشک معالج فرد مبنای تصمیم‌گیری و آمارها قرار می‌گیرد. هر پزشک با ورود اطلاعات بیمار در سامانه‌ای یکپارچه، تمامی داده‌های مرتبط با بیماری فرد اعم از تشخیص صورت‌گرفته، درمان اتخاذ شده و داروهای موردنیاز برای وی را در این پرونده الکترونیک ثبت می‌کند.
طبری معتقد است: « چنین روندی مزایای چندگانه‌ای ایجاد می‌کند. از طرفی نهادهای تصمیم‌ساز به داده‌های متقن و قابل اتکا دسترسی دارند که با استفاده از آنها می‌توانند برآورد دقیقی از میزان نیاز و مصرف هر قلم دارو در کشور داشته و سرانه درمان هر بیمار را به‌دست آورد. از طرف دیگر خود بیمار با داشتن پرونده جامعی از روند بیماری، می‌تواند در موارد لازم ادعای بیماری خود را ثابت کند و از امتیازهای مختص درمان آن بیماری بهره‌مند شود. پزشکان نیز با دسترسی به تاریخچه کاملی از وضعیت سلامت بیمار می‌توانند تشخیص دقیق‌تری داشته باشند و احتمال خطا و بروز مشکل در روند درمان کاهش پیدا می‌کند.»
بر اساس آمار اعلام شده از سوی سازمان بیمه سلامت، در حال حاضر ۶۰ درصد از حدود ۱۷ هزار پزشکی که با سازمان بیمه سلامت قرارداد دارند، یعنی ۱۰ هزار و ۵۰۰ مطب پزشکی درحال ارسال آنلاین نسخه‌های پزشکی به این سازمان هستند. همچنین از مجموع حدود ۱۳ هزار داروخانه طرف قرارداد با سازمان بیمه سلامت، ۴ هزار و ۶۰۰ مورد درحال انجام نسخه‌پیچی‌های الکتریکی هستند. علاوه بر این، طرح نسخه الکترونیک در ۷۷ بیمارستان تأمین اجتماعی، همه بیمارستان‌های تأمین اجتماعی در تهران و بیش از ۳۰۰ مرکز سرپایی در سراسر کشور اجرایی شده و احراز هویت افراد بدون دفترچه و فقط از طریق کد ملی آنها انجام می‌شود. البته سازمان تأمین اجتماعی اعلام کرده به دلیل مشکلاتی مانند نبود دارو در مراکز درمانی همچنان نیازمند استفاده از نسخه‌های دستی هستیم.
طبری که مدیریت استارت‌آپ مداریو (یکی از استارت‌آپ‌های حوزه نسخه نویسی الکترونیکی) را نیز به عهده دارد، درباره همکاری نهادهای دولتی با این استارت‌آپ می‌گوید: «خوشبختانه در گام ابتدایی، بیمه سلامت ما را در صدور مجوزها و ایجاد دسترسی برای اتصال این استارت‌آپ به سامانه‌های مرکزی همراهی کرد، اما حقیقت امر این است که متاسفانه این نهاد شروع به رقابت با ما کرده است.»
او افزود: «در سامانه بیمه سلامت، اگر پزشک روز بعد بخواهد مجدداً نسخه‌ای برای یک بیمار مشخص بنویسد، سامانه هیچ تاریخچه‌ای از وضعیت پیشین بیمار و نسخه‌های قبلی صادر شده در اختیار وی قرار نمی‌دهد؛ درحالی‌که در سامانه ما تمام پرونده بیمار در دسترس است و پزشک به‌راحتی می‌تواند نسخه‌های پیشین را تجدید یا نسخه جدیدی صادر کند.»
طبری تأکید می‌کند: «نهادهای مسئول همواره در حرف، از همکاری، تعامل و عدم رقابت صحبت می‌کنند ولی در عمل تا این لحظه همکاری چندانی نمی‌کنند. ولی در مجموع اینکه سامانه‌ای تحت عنوان سامانه نسخه الکترونیکی در کشور شکل‌گرفته که هم بیمه سلامت و هم تأمین اجتماعی به آن متصل شده‌اند و چندین بیمه دیگر نیز گام‌های نهایی اتصال به این سامانه را طی می‌کنند، جای امیدواری بسیاری است.»
استارت‌آپ‌های مغفول حوزه سلامت
فضای سلامت الکترونیک کشور محدود به این اقدامات دولتی نیست. در چند سال اخیر استارت‌آپ‌های زیادی به حوزه سلامت الکترونیک ورود کرده و هرکدام به‌تناسب امکانات موجود به ارائه خدمات در بخش‌هایی از این حوزه پرداختند. اما محدودیت زیرساخت‌ها راه پیشرفت را بر استارت‌آپ‌ها نیز بسته است و به‌واسطه فراهم نبودن ارتباطات با بخش‌های مختلف، امکان ارائه خدمات کاربردی چندانی وجود ندارد. خدماتی که استارت‌آپ‌ها تا این لحظه ارائه می‌دهند محدود به خدماتی مانند رزرو نوبت آنلاین و مشاوره پزشکی آنلاین است. اما ازآنجاکه هنوز امکان صدور نسخه الکترونیکی وجود ندارد و ساختاری منسجم برای ارتباط بخش‌های مختلف اعم از بیمارستان‌ها، بیمه‌ها، داروخانه‌ها و… به یکدیگر شکل نگرفته است، امکان انجام ویزیت آنلاین و دریافت داروها بدون نیاز به حضور در داروخانه‌ها میسر نیست.
شاهین طبری در این باره می‌گوید: «حقیقتاً استارت‌آپ‌های حوزه سلامت سردرگم هستند. به سمت هر سیاستی که می‌روند، آن سیاست تغییر می‌کند. از طرف دیگر سازمان‌های مسئول آن‌قدر درگیر مشکلات داخلی سازمان خود هستند که دغدغه‌ای برای ایجاد زیرساخت مناسب و کمک به بخش خصوصی برای مشارکت در حل این مشکل ندارند.»
مهدی پورانی، مدیرعامل استارت‌آپ «پزشکِت»، با اشاره به موانع پیشروی استارت‌آپ‌ها برای ارائه خدمات در نظام سلامت کشور می‌گوید: «اخذ مجوزها و روند رسیدگی به پرونده‌ها در وزارت بهداشت به‌قدری کند است که بعضاً ماه‌ها باید منتظر رسیدگی به درخواست مطرح شده باشیم و این با ذات فعالیت استارت‌آپی سازگار نیست.»
وی معتقد است: «بوروکراسی‌ها و سنگ‌اندازی‌های مدیران دولتی برای اعطای مجوز به استارت‌آپ‌های این حوزه به‌قدری زیاد است که باعث شده سرمایه‌گذاران استارت‌آپی نسبت به آینده صنعت پزشکی از راه دور (تله مدیسن)، چندان خوش بین نباشند و تمایل چندانی برای سرمایه‌گذاری در چنین استارت‌آپ‌هایی نشان ندهند. به همین روند جذب سرمایه برای استارت‌آپ‌های پزشکی بسیار دشوار شده است.»
پورانی معتقد است: «برخی تصمیمات نسنجیده مدیران و عدم همکاری نهادهای مختلف برای تحقق زیرساخت‌های لازم، باعث شده است که صنعت پزشکی از راه دور در کشور ما بسیار مغفول بماند. این درحالی است که استارت‌آپ‌های پزشکی در نقاط مختلف دنیا موفق به جذب سرمایه‌های چند ده میلیون دلاری می‌شوند.»
آمارهای جهانی حاکی از آن است که در پی شیوع ویروس کرونا در ماه‌های اخیر، استقبال شرکت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه به سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌های پزشکی از راه دور به میزان چشمگیری افزایش داشته است. در یک چهارم ابتدایی سال ۲۰۲۰ میلادی، میزان سرمایه‌گذاری جسورانه در استارت‌آپ‌های این حوزه ۷۸۸ میلیون دلار برآورد شده که حدودا ۳ برابر سرمایه‌گذاری جسورانه ۲۲۰ میلیون دلاری این حوزه در مدت مشابه سال قبل بوده است.