موتورهای جست‌وجوی بومی، گوگل‌های ایرانی می‌شوند؟
تصور کنید دسترسی به جست‌وجوگرهایی مثل گوگل یا یاهو برای مدتی در کشور قطع شود. این اتفاق می‌تواند برای حوزه‌های مختلف مثل سیستم آموزشی تاثیرگذار باشد و در این راستا طرح و تقویت یک جست‌وجوگر بومی از همین دریچه توجیه‌پذیر و ضروری به نظر می‌رسد.
طرح و ایده جست‌وجوگرهای بومی تقریبا در دوره دوم دولت احمدی‌نژاد مطرح شد که موضوعیت آن هم حلقه تهدیدات و تحریم‌هایی بود که هر روز بر علیه کشور تنگ تر می‌شد. همین مساله نیاز به ایجاد گزینه‌های داخلی تولیدات و خدمات خارجی را چند برابر می‌کرد. جویشگر بومی یکی از این گزینه‌های جایگزین داخلی است که همچنان از اهمیت برخوردار بوده و به آن توجه می شود.
۵۰ میلیارد تومان اعتبار برای جویشگرهای بومی
رئیس پژوهشکده فناوری اطلاعات پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به اعتبارات اختصاص‌یافته به طرح جویشگر بومی بیان کرد: کل اعتباری که تا کنون در طرح جویشگر اعتبار داده شده است، حدود ۵۰ میلیارد تومان است که تا کنون ۳۰ میلیارد از این مبلغ هزینه شده است. سهم "پارسی جو" و "یوز" به عنوان دو جویشگر بومی از این هزینه در حدود ۲ میلیارد تومان و تامین زیرساخت پردازشی آنها بوده است.
علیرضا یاری با بیان این ادعا که جویشگرهای بومی تا کنون توانسته‌اند به روزانه ۷۰۰ هزار بازدید و حدود ۲۰۰ هزار پرس‌وجو دست پیدا کنند که نشان‌دهنده دستیابی به بازار حداقلی است، گفته بود: قطعا این بازار نیاز به توسعه دارد و باید به روزانه چندمیلیون پرس‌وجو دست پیدا کنیم. یکی از برنامه‌های در نظر گرفته شده برای توسعه بازار جویشگر، سوق دادن سازمانهای دولتی به استفاده از جویشگرهای بومی است. شناسایی و تولید خدمات مبتنی بر نیاز خاص کاربران بومی و تولید و غنی کردن محتوای فارسی نیز از دیگر برنامه‌های آتی برای افزایش قدرت و جذابیت جویشگرها است.
بر اساس آخرین نتایج گزارش‌شده توسط وب‌آزما، دقت نتایج ارائه‌شده توسط جویشگرهای بومی در حدود ۸۰ درصد دقت نتایج ارائه‌شده توسط بهترین جویشگرهای غیربومی است. البته توجه به این نکته حائز اهمیت است که تمرکز اصلی جویشگرهای بومی بر پرس‌وجوهایی است که به زبان فارسی ارائه می‌شوند و وب‌آزما نیز در ارزیابی‌های خود این موضوع را مورد توجه قرار داده است. با این حال، توانایی شناسایی صفحات پرکاربرد و مهم انگلیسی و امکان جست‌وجو روی این صفحات نیز مورد انتظار است و قطعاً در ارزیابی‌ها هم لحاظ می‌شود.
به اعتقاد کارشناسان در یک نگاه درازمدت، علاوه بر آنکه جویشگرهای بومی می‌توانند به استقلال ملی در فضای سایبری کمک کنند، به نوعی موتور محرکه صنعت IT کشور نیز محسوب می‌شوند، زیرا به خوبی می‌توانند مشتریان را به کسب و کارهای مورد نیاز خود هدایت کنند. از این لحاظ، تأثیر بسزایی در رونق فضای کسب و کار IT داشته و فرصت‌های شغلی فراوانی را ایجاد خواهند کرد.
خدمات جویشگرهای بومی هنوز بلوغ نرسیده است
در این باره مژگان فرهودی - مدیر آزمایشگاه ارزیابی خدمات وب پژوهشگاه - در پاسخ به اینکه آیا موتورهای جست‌وجوی بومی در اندازه جویشگرهای بومی سایر کشورها قابلیت دارند، به ایسنا گفت: قطعا در حال حاضر هنوز این خدمات به بلوغ کافی برای استفاده همه جانبه نرسیدند و بنابراین نمی‌توان آنها را به صورت کامل جایگزین کرد، اما می‌توان در زمینه‌هایی که قوت بیشتری دارند از آنها بهره‌برداری کرد. به عنوان نمونه برای خدمت جست‌وجوی پیمایشی که در آن به دنبال آدرس یک سایت می‌گردیم در حال حاضر جویشگرهای بومی در وضعیت خوبی قرار دارند. یا سرویس‌های جانبی نظیر ترجمه ماشینی و سرویس خبر با استقبال خوبی از جانب کاربران بومی مواجه شده است.
اما جویشگرهای داخلی بازار بزرگی را در بخش‌های آموزشی و پژوهشی دارند که می‌توانند با تقویت زیرساخت‌های خود و هوشمندسازی بیشتر در سطح وسیعی کاربران ایرانی را جذب کنند. از جمله دیگر فرصت‌های مناسب موجود برای جویشگرهای بومی جست‌وجوی امن و خدمت‌رسانی در سطح کودکان و مقاطع مختلف آموزش و پرورش است که فرصت مناسبی برای ظهور و بروز خود دارند. سرویس جست‌وجوی سازمانی نیز سرویسی است که می‌تواند با تعامل بین جویشگرهای بومی و مراکز دولتی در بسیاری از سازمانهای دولتی جایگزین جویشگرهای موجود آنها شود که بعضا از کیفیت مناسبی نیز برخوردار نیستند.
فرهودی همچنین با اشاره به تفاوت جویشگرهای ایرانی با مشابه خود خاطرنشان کرد: هنوز جویشگر بومی با بسیاری از جویشگرهای بومی نظیر یاندکس روسیه فاصله قابل توجهی دارد و قطعا برای رسیدن به بلوغ مناسب باید مسیر دشوار و طولانی را طی کند. اما می‌توان با تمرکز بیشتر در زمینه‌های ذکرشده و فرهنگ‌سازی استفاده از آنها، به تدریج بازار خود را بزرگ کرده تا به سطح بلوغ مناسبی برسد.
جویشگر بومی اشتغال‌زا بوده است
نقش موتورهای جست‌وجو بر ایجاد شغل نکته مهم دیگری است در این باره مدیر گروه سکوهای فناوری اطلاعات پژوهشگاه معتقد است: جویشگرهای بومی در حال حاضر حدود صدها نفر پرسنل را جذب کرده و توانسته‌اند جوانان مستعد و متخصص را در زمینه‌های مرتبط به کارگیرند. در صورتیکه پروژه‌های مرتبط با جویشگر در یک طرح ملی و بزرگ بخواهند عملیاتی شوند قطعا هزاران فرصت شغلی ایجاد خواهد شد و بازار بزرگی را ایجاد خواهد کرد.
اما درآمد جویشگرها عمدتا از طریق تبلیغات adwords است که در حال حاضر مهم‌ترین منبع درآمد گوگل نیز این خدمت است. ارائه این خدمت مستلزم دارا بودن سهم بازار بزرگی از کاربران در زمینه جست‌وجوی وب است. بنابراین در یک نگاه درازمدت، علاوه بر آنکه جویشگرهای بومی می‌توانند به استقلال ملی در فضای سایبری کمک کنند، به نوعی موتور محرکه صنعت IT کشور نیز محسوب می‌شوند، چراکه به خوبی می‌توانند مشتریان را به کسب‌وکارهای مورد نیاز خود هدایت کنند. از این لحاظ، تأثیر بسزایی در رونق فضای کسب‌وکار IT داشته و فرصت‌های شغلی فراوانی را ایجاد خواهند کرد.
با توجه به در نظر گرفتن بودجه ۵۰ میلیارد تومانی برای طرحی نه چندان عظیم همچون جویشگر بومی، انتظار ایجاد اشتغال برای چندین نفر، زیاد دور از ذهن نیست؛ اما مساله مهمتر این است که نسبت ایجاد اشتغال از نسبت سرمایه اولیه فراهم آمده توسط دولت بیشتر باشد تا هم منابع ملی به طور خام مصرف نشود و هم یک مجرای درآمدی بلندمدت برای صاحب اصلی سرمایه که دولت است ایجاد شود.
نقش جویشگر بومی در تولید محتوای داخلی
اما خسرو سلجوقی - عضو هیات عامل سازمان فناوری اطلاعات و مجری طرح افزایش تولید محتوای بومی دیجیتال - درباره نقش جویشگرها در افزایش محتوای بومی گفته است: دو جویشگر بومی مطرح یوز و پارسی‌جو هستند که کمک زیادی به تولید محتوای بومی می‌کنند. جویشگر سوم نیز توسط یک شرکت بخش خصوصی تولید شده بود و ما علاقه‌مند به توسعه آن بودیم و برای حمایت از آنها اعلام آمادگی کردیم، البته به دلیل تغییر وظایفش فعلا متوقف شده و در خصوص جویشگری فعلا اقداماتی انجام نمی‌دهد.
دبیر شورای راهبردی طرح جویشگر بومی هم اظهار کرده بود: مهم‌ترین سرویس فناوری اطلاعات در حوزه اقتصادی، موتورهای جستجوگر هستند و البته به دلیل رقابت سختی که با گوگل وجود دارد، ورود به آن دشوار است، اما حوزه IT هر کشوری که جویشگر بومی دارد، از حوزه‌های پایه فناوری اطلاعات آن کشور است.
یاری با بیان اینکه استراتژی جویشگرهای بومی این است که کاری کند مردم به سمتش بیایند، اظهار کرد: طرح جویشگر بومی ما پنج ساله است، تا سه سال توسعه و یکپارچگی و دو سال هم بحث پشتیبانی که به ثمر بنشیند، اما مهم‌ترین چالش این است که مردم باید به سمت جویشگرهای بومی بروند تا این طرح موفق شود، در غیر این صورت این طرح موفق نخواهد شد.
وی همچنین با اشاره به یاندکس -جویشگر بومی کشور روسیه- بیان کرد: در روسیه، سه جویشگر بومی موفق هست که در بازار رقابت می‌کنند و درصدهای مختلفی را بر عهده دارند. درآمد جویشگرهای بومی روسیه ۱.۲ میلیارد دلار است که ۹۰ درصد آن از تبلیغات حاصل شده و ۸۰۰ میلیون دلار آن نصیب یاندکس می‌شود که ۵۷ درصد بازار جویشگرها را در دست دارد.
دبیر شورای راهبردی طرح جویشگر بومی با بیان اینکه در تعداد جویشگرها محدودیتی وجود ندارد، گفت: ما با توجه به بودجه موجود، می‌توانیم از سه جویشگر حمایت کنیم که در حال حاضر در شرف عقد قرارداد هستند و البته در نهایت دو جویشگر بومی خواهیم داشت.
«پارسی‌جو» و «یوز»، جویشگرهای بومی ایرانی
«گرگر» و «پارسی‌جو» موتورهای جست‌وجوی ملی هستند که قدمت آنها به حدود ۱۰ سال نیز می‌رسد و «یوز» همچنان جدیدترین جستجوگرهای بومی است، اما ظاهرا این جویشگرها آنچنان که باید مورد استقبال عمومی قرار نگرفته‌اند و همچنان تمایل مردم برای مراجعه به موتور گوگل بیشتر است.
در این مورد محمود واعظی - وزیر وقت ارتباطات و فناوری اطلاعات - معتقد است باید توقع خود را از موتورهای جست وجو مشخص کنیم و البته انتظار دارد این موتورها در یک فضای رقابتی توجه و اعتماد کاربر را به خود جلب کنند، بتوانند بخشی از نیازمندی‌های مردم را از طریق توانمندی داخلی تامین کنند و مردم برای یافتن پاسخ سوالات خود به موتورهای جست‌وجویی مراجعه کنند که محتوای داخلی را ارائه می‌دهد.
همان‌طور که به گفته دست اندرکاران ساخت جست‌وجوگر «یوز» تا به حال هزینه‌ای ۷ میلیارد تومانی داشته و راه‌اندازی موتورهای جست‌وجوی «گرگر» یا «پارسی‌جو» نیز قاعدتا هزینه‌های این چنینی داشته است، به اعتقاد کارشناسان برنامه‌نویسی ساخت و بهینه‌سازی برروی موتورهای جست‌وجو بسیار سخت و گران است و سرمایه‌گذاری‌های چندین برابر هزینه کنونی و معادل ۱۷۰ میلیارد تومان می‌طلبد.
اما در حال حاضر دو موتور جست‌وجوی «پارسی‌جو» و «یوز» در ایران فعالیت دارند که توسط شرکتهای دانش‌بنیان تاسیس شده و نگه‌داری می‌شوند. پارسی‌جو تحت حمایت دانشگاه یزد و جویشگر یوز محصول شرکت دانش‌بنیانی است که از طریق سازمان فناوری اطلاعات گرنت پژوهشی گرفته و گسترش آنها نیازمند حمایت دولت است.
امیرعلی خیراندیش - مدیر اجرایی پروژه ملی موتور جست‌وجوگر پارسی جو - در توضیح دلایل راه اندازی این جویش گر بومی گفته بود: در هیچ کجای دنیا، جویشگر بومی با هدف پر کردن جای گوگل و یاهو راه اندازی نمی شود. با مطرح شدن پروژه جستجوگر ملی، بسیاری تصور می کنند که این جویشگر قرار است جای گوگل و یاهو را بگیرد به همین خاطر به طور مداوم پارسی جو با این موتورهای جست‌وجوگر مقایسه می شود درحالی که هدف ما پاسخگویی به نیازهای بالقوه کاربران در اینترنت است.
وی با بیان اینکه در هیچ کجای دنیا، جویشگر بومی با هدف پر کردن جای گوگل و یاهو راه اندازی نمی شود افزود: قرار نیست پارسی جو، جای گوگل را در ایران بگیرد چرا که پارسی جو و گوگل دو هدف مختلف را دنبال می کنند و درواقع کارکرد این دو با یکدیگر متفاوت است.
در هر حال حمایت از جویشگرهای بومی براساس تهیه و ارائه طرح کسب‌وکار به تصویب شورای راهبری جویشگر بومی رسیده و مقرر شد که مدل‌های کسب‌وکار موتورهای جست‌وجوی «پارسی‌جو» و «یوز» برای ادامه فعالیت به شورای راهبری ارائه شوند.
موتور جستجو ابزاریست که به منظور جست و جو در وب برای بدست‌آوردن اطلاعات درخواست شده، به کار می‌رود. نتایج یافته شده به طور معمول در صفحه‌ای با عنوان صفحهٔ نتایج جستجو (Search engine results page) فهرست می‌شوند. جستجو پیشرفته، جستجو زنده، جستجو تصویری، جستجو ویدیویی و جستجو علمی انواع جستجوهای مممکن از طریق موتورهای جستجو است.
در سال ۱۹۹۳ چند صد وب‌سایت کار جستجوگر خود را در دنیای اینترنت شروع کردند که البته بیشتر آنها در دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اما خیلی قبل از آن و در سال ۱۹۹۰ نخستین موتور جستجو کار خودش را آغاز کرده بود. این موتور که تحت عنوان Archie شناخته می‌شد، توسط دانشجوی دانشگاه McGill با نام Alan Emtage درست شده بود که اسم آن در اصل Archieved بود که به صورت اختصاری و تحت نام Archie نام گذاری شد. این موتور جستجو که از طریق فعالیت در FTPها کار می‌کرد، تنها قادر بود از روی نام و تیتر مطلب آن را تشخیص بدهد و نمی‌توانست تا به جستجو در بین کلمات محتوا بپردازد. موتورهای جستجوی عمده که امروزه کاربرد دارند، از پیشرفت سالهای ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۸ نشات می گیرند.