وقتی هارد دیسک به مشکل می‌خورد چه کار کنیم؟
هارد دیسک هم مثل هر قطعه‌ی سخت‌افزاری دیگری می‌تواند خراب شود. به خصوص هاردهای مکانیکی که ممکن است بخش‌های متحرک آن از کار بیفتد. حتی درایوهای حالت جامد (SSD) که بخش متحرک ندارند هم می‌توانند خراب شوند. همه‌ی درایوها یک چرخه‌ی عمر محدود دارند و بعد از آن از کار می‌افتد.
گویا آی تی: به همین دلیل همیشه باید یک بکاپ مناسب داشته باشید، چرا که یک روز بالاخره هارد شما هم خراب می‌شود و این اتفاق قابل پیش‌بینی نیست. اما اگر هاردتان هنوز جان دارد، شاید بتوانید قبل از این که کاملاً خراب شود اطلاعات آن را نجات بدهید.
چگونه بفهمیم درایو در حال خراب شدن است یا خراب شده؟
از کار افتادن هارد درایو انواع مختلفی دارد. حالت واضحش این است که خراب شود و کاملاً از کار بیفتد. در این صورت شاید کامپیوتر اصلاً آن را نشناسد و در هنگام راه‌اندازی سیستم با پیغام این که کامپیوتر هارد ندارد مواجه شوید. شاید هم فرآیند بوت شروع شود ولی سیستم نتواند آن را به پایان برساند.
خرابی درایو انواع فنی‌تری هم دارد که در آن درایو به ظاهر کار می‌کند ولی عملاً با مشکل روبرو است. در این حالت کامپیوتر شما گهگاه فریز می‌شود، از درایو صداهای غیرطبیعی می‌شنوید، ممکن است بخشی از اطلاعات مخدوش شود یا حتی با Bad Sector مواجه شوید.
هر نوع صدای کلیک مانندی که از درایو مکانیکی دستگاه شنیده شود یک نشانه‌ی بد است. این صداها نمایانگر این است که هد (Head) به مشکل خورده است؛ هد قطعه‌ای است که اطلاعات را از پلاترهای (صفحات) درایو می‌خواند یا روی آن‌ها می‌نویسد. برای جلوگیری از صدمات بیشتر بهتر است درایو را کاملاً خاموش کنید و اگر می‌خواهید اطلاعات خود را برگردانید از یک متخصص بازیابی اطلاعات کمک بگیرید. در درایوهای حالت جامد چنین صداهایی شنیده نمی‌شود چون در این دستگاه‌ها هیچ بخش متحرکی وجود ندارد.
از سیستم بررسی S.M.A.R.T. استفاده کنید
اگر حس می‌کنید درایوتان در حال خراب شدن است، می‌توانید از سیستم بررسی SMART استفاده کنید. این کلمه از عبارت‌های «فناوری خود-نظارتی، تجزیه و تحلیل و گزارش‌گیری» (Self-Monitoring, Analysis, and Reporting Technology) گرفته شده و فناوری ویژه‌ای درون هارد درایو شماست که نشان می‌دهد هارد شما در حال خراب شدن است یا نه.
البته باید چند نکته را در نظر بگیرید. اول از همه، SMART همیشه بی‌نقص نیست؛ ممکن است هارد شما در حال خراب شدن باشد ولی در گزارش SMART وضعیت آن خوب باشد. و حتی اگر هارد شما در شرف از کار افتادن باشد، ممکن است پیش از این که وضع کاملاً خراب شود هشداری دریافت نکنید.
اگر می‌خواهید از SMART استفاده کنید می‌توانید از ابزارهای شخص ثالث مثل CrystalDiskInfo کمک بگیرید. اگر وضعیت درایو شما بد باشد، این یعنی دستگاه در حال خراب شدن است. البته با فرض این که در وهله‌ی اول بتوانید وارد ویندوز شوید. اگر خیلی دیر شده باشد، با استفاده از این روش نمی‌توانید از SMART استفاده کنید. با این حال، شاید بتوانید از طریق BIOS یا فرم‌ور UEFI به این سیستم دسترسی یابید. علاوه بر این اگر در هنگام راه‌اندازی سیستم خطای SMART را می‌بینید، این هم نشانه‌ای مبنی بر خراب شدن هارد درایو شماست.
چگونه مطمئن شویم که مشکل سخت‌افزاری است؟
اگر سیستم شما به مشکل خورده این اتفاق لزوماً به معنای آن نیست که هارد شما خراب شده یا دارد از کار می‌افتد. برای این که بفهمید مشکل واقعاً از هارد درایو است یا نه، حتماً با استفاده از چند روش ساده سعی کنید مشکل را شناسایی نمایید.
برای مثال اگر کامپیوتر شما در حین فرآیند بوت شدن درایو را شناسایی نمی‌کند، باید کیس را باز کرده و کابل‌هایی که این قطعه را به مادربرد و منبع تغذیه وصل می‌کنند را چک کنید. حتی یک بار آن‌ها را جدا کرده و مجدداً وصل نمایید تا مطمئن شوید که مشکل از اتصالات مذکور نباشد.
همچنین می‌توانید به BIOS با صفحه‌ی فرم‌ور UEFI کامپیوتر بروید تا ببینید درایو توسط دستگاه شناخته شده یا نه. اگر کامپیوتر درایو را می‌بینید اما نمی‌تواند از روی آن بوت شود، این یعنی درایو خراب شده است (یا یک مشکل نرم‌افزاری به وجود آمده). اگر کامپیوتر درایو را نمی‌بیند، احتمال دارد که اتصال آن ایراد داشته باشد یا آن قدر بد خراب شده که دیگر حتی قابل شناسایی هم نیست.
برخی از این مشکلات مربوط به ایرادات سخت‌افزاری است. برای مثال اگر درایو مکانیکی شما صداهای عجیب و غریب می‌دهد، به احتمال خیلی زیاد مشکل مربوط به سخت‌افزار درایو است.
اگر سیستم از روی درایو بوت نمی‌شود، ممکن است ویندوز شما دچار اشکال شده باشد. در این صورت باید ویندوز خود را عوض کنید تا ببینید مشکل برطرف می‌شود یا نه. اگر بخواهید می‌توانید با استفاده از دیسک نصاب ویندوز یا سیستم لایو لینوکس از اطلاعات خود پشتیبان بگیرید، ولی اگر هاردتان عملاً خراب شده باشد قادر به انجام این کار هم نخواهید بود. اگر سیستم لایو لینوکس نتواند هارد را ببیند، این خود نشانه‌ی دیگری مبنی بر خرابی هارد است. ولی اگر توانستید از فایل‌های خود پشتیبان بگیرید و دوباره ویندوز را نصب کنید، این یعنی هارد شما سالم است و مشکل نرم‌افزاری دارید.
سایر مشکلاتی که در هنگام استفاده از کامپیوتر با آن‌ها مواجه می‌شوید، مثل فریز کردن دستگاه و مخدوش شدن اطلاعات، می‌تواند ناشی از آلودگی به بدافزار یا مشکلات سیستمی ویندوز باشد. پس حتماً با استفاده از یک برنامه‌ی آنتی ویروس مناسب دستگاه را اسکن کنید و اگر فکر می‌کنید سیستم عامل درست کار نمی‌کند آن را مجدداً نصب نمایید.
به یاد داشته باشید که فریز کردن سیستم و خرابی اطلاعات می‌تواند از سایر قطعات سخت‌افزاری مثل رم، مادربرد یا منبع تغذیه نشأت گرفته باشد. برای این که سلامت رم را بررسی کنید می‌توانید از یک تست مموری استفاده نمایید، اما برای شناسایی ایرادات مربوط به مادربرد یا سایر قطعات سخت‌افزاری کار دشوارتری پیش رو دارید.
علاوه بر این برای بررسی سکتورهای بد می‌توانید از ابزار Check Disk (یا ChkDsk) استفاده کنید. سکتورهای بد نشانگر خرابی درایو است.
چگونه اطلاعات خود را از یک درایو در حال خراب شدن خارج کنیم؟
اگر مطمئن شدید که درایوتان دارد خراب می‌شود و هنوز به طور کامل از کار نیفتاده، باید فوراً از اطلاعات خود بکاپ بگیرید. برای انجام این کار می‌توانید از دیسک نصاب ویندوز یا لینوکس لایو استفاده کنید. به این روش حتی اگر کامپیوتر نتواند سیستم عامل را بوت کند و از روی درایو اجرا شود می‌توانید برخی از فایل‌های خود را بازیابی نمایید.
به علاوه، اگر می‌توانید هارد را از کامپیوتر خود جدا کرده و آن را به یک کامپیوتر دیگر وصل کنید. اگر درایو به شکل جزئی خراب شده، می‌توانید فایل‌های مهم خود را از آن خارج نمایید. همچنین با کمک ابزارهایی مثل Piriform Recuva هم قادر به انجام این کار خواهید بود، چرا که این برنامه‌ها مدعی بازیابی اطلاعات از دیسک‌های صدمه دیده هم هستند. البته در این جا نیز اگر درایو به طور کامل از دست رفته باشد، این کار جواب نمی‌دهد.
به خاطر داشته باشید که اگر درایو خراب شده، روشن نگه داشتن آن باعث تسریع روند خرابی و افزایش صدمات می‌شود. اگر اطلاعات مهمی را روی هارد خود دارید و حاضرید برای بازیابی آن‌ها پول زیادی خرج کنید، بهتر است درایو را خاموش کنید و آن را به نزد یکی از مراکز تخصصی بازیابی ببرید.
بازیابی اطلاعات با کمک مراکز تخصصی بازیابی![بازیابی اطلاعات با کمک مراکز تخصصی بازیابی]()
اگر نمی‌توانید اطلاعات را از روی درایو بخوانید، شاید هنوز راهی برای بازیابی آن‌ها وجود داشته باشد.
در صورتی که از اطلاعات خود به خوبی بکاپ گرفته باشید دیگر نیازی به مراکز بازیابی اطلاعات ندارید و خودتان به راحتی می‌توانید از پس مشکل بربیایید. کافی است یک هارد جدید بخرید، بر روی آن ویندوز نصب کنید و بعد اطلاعات را از روی بکاپ بازیابی نمایید. با انجام این کار در عرض چند ساعت همه چیز مثل قبل خواهد شد.
اما اگر بکاپ جدید نداشته باشید مشکل جدی‌تر می‌شود. در این شرایط باید به مراکز حرفه‌ای بازیابی اطلاعات مراجعه کنید تا آن‌ها در یک محیط مخصوص و تمیز درایو را باز کرده، هد آن را تعویض نمایند و با هد جدیدی که نصب می‌شود سعی کنند اطلاعات را از روی پلاترها بخوانند.
احتمالاً حدس زده‌اید که این خدمات خیلی پرهزینه هستند، و البته تضمینی وجود ندارد که اطلاعات شما بازیابی شود. ولی اگر اطلاعات تجاری مهم یا فایل‌هایی داشتید که قابل جایگزین شدن نیستند، تنها گزینه‌ی پیش روی شما همین مراکز است. برای بازیابی اطلاعات حذف شده هم می‌توانید از همین مراکز کمک بگیرید.
اگر نمی‌خواهید بابت بازیابی اطلاعات پول بدهید
اگر اطلاعات مدنظر شما خیلی مهم است، راهی جز مراجعه به مراکز تخصصی بازیابی اطلاعات ندارید. پس سعی نکنید خودتان این کار را انجام دهید.
اما اگر از خیر درایو گذشته‌اید و فقط می‌خواهید اطلاعات را برگردانید ولی دوست ندارید بابت این کار پولی بپردازید، چند راه پیش روی شما قرار دارد. اول هارد را در فریزر قرار دهید، چرا که بر طبق برخی گزارشات این روش گاهاً کارساز بوده است. نمی‌توان با اطمینان کامل گفت که این روش داستانی تخیلی است یا فقط به درد هاردهای قدیمی می‌خورد، ولی اگر هم جواب بدهد فقط بر روی هاردهای مکانیکی عمل خواهد کرد نه هاردهای حالت جامد. برخی افراد گزارش کرده‌اند که سرد کردن درایو باعث می‌شود تا این دستگاه برای مدت کوتاهی به پایداری برسد. این نظریه با توجه به عملکرد قطعات مکانیکی داخل درایو چندان غیرمنطقی نیست. اگر خواستید این کار را انجام دهید، حتماً هارد را درون دو لایه کیسه فریزر باکیفیت قرار دهید تا داخل درایو یخ و برفک نزند.
روش بعدی این است که کامپیوتر را خاموش کنید و کمی بعد به سراغ آن بروید. اگر عمر درایو به شماره افتاده باشد ممکن است بعضی وقت‌ها کار کند و بعضی وقت‌ها کار نکند. با این وجود اگر درایو واقعاً خراب شده، هر چه بیشتر آن را روشن نگه دارید، ممکن است شدت صدمات افزایش یابد. پس بهتر است آن را خاموش کنید و به نزد یک متخصص بازیابی اطلاعات ببرید تا در صورت لزوم اطلاعات مهم شما را برایتان بازیابی کند.
عملاً هیچ راهی برای جلوگیری از خراب شدن هارد درایوها وجود ندارد. بهترین کار این است که به طور منظم از اطلاعات خود بکاپ بگیرید تا در صورت خرابی بعداً بتوانید اطلاعات مهم‌تان را از جای دیگری بازیابی کنید.