آندرومدا چیست؟

«در سال ۹۰۵ میلادی یک اختر شناس ایرانی به نام عبدالرحمان صوفی کهکشانی در نزدیکی راه شیری را رصد نمود و آن را ابر کوچک نام نهاد.»

این جمله که بخشی از گزارش جدید ناسا درباره اندرومداست بیان می کند که اولین کسی که توانسته نزدیک ترین کهکشان مارپیچی به راه شیری را بررسی و رصد نماید یک ایرانی ملقب به عبدالرحمن صوفی بوده است. از آن پس این کهکشان به دفعات بسیاری مورد بررسی قرار گرفت است و دلیل این موضوع نیز شباهت بیش از حد آن به کهکشان راه شیری است. به دلیل وجود پدیده ای به نام غبار ستاره ای ما به طور کامل قادر به رصد نمودن کهکشان راه شیری نیستیم از این رو با بررسی آندرومدا می توانیم به جواب برخی از سوالات خود دست یابیم.

برخی از ویژگی هایی که به سبب این رصدها رویت شده اند عبارتند از : ساختار مارپیچی، خوشه های کروی و باز ستاره ای، ماده میان ستاره ای، سحابی های سیاره نما، بقایای انفجارهای ابرنواختری، هسته کهکشان، کهکشان های همراه و بسیاری دیگر.

نخستین شرح از آندرومدا، که آن را به عنوان  ابری از گاز معرفی کرده، در کتاب صورالکواکب، نوشته اخترشناس ایرانی، عبدالرحمن صوفی، در سال ۹۶۴ میلادی آمده است.پس از آن و در سال ۱۶۲۱ میلادی یک اختر شناس دیگر به نام سیمون ماریوس ‏این کهکشان را به صورتی تلسکوپی رصد نمود و پس از آن نیز سیمون ماریوس ‏ بی خبر از رصد های پیشین صوفی و ماریوس این کهکشان را در فهرست بزرگ سحابی هایش با نام ‏ ‏M‏۳۱ جای داد.

سال ها به غلط تصور می شد که (( سحابی بزرگ آندرومدا)) یکی از نزدیکترین سحابی ها به کهکشان راه شیری است. البته، اخترشناس شهیر انگلیسی، سر ویلیام هرشل،( کاشف سیاره اورانوس)، نخستین بار به درستی آندرومدا را نزدیکترین ((جهان جزیره ای))، همچون راه شیری، لقب داد. اما به اشتباه تخمین زد که فاصله آندرومدا (( نباید بیش از ۲۰۰۰ برابر فاصله ستاره شباهنگ (۱۷۰۰ سال نوری) باشد))؛ و قطرش را ۸۵۰ برابر فاصله شباهنگ و ضخامتش را ۱۵۵ برابر این فاصله تخمین زد. این ابعاد بسیار بیشتر از ابعاد واقعی اند، البته دلیل این موضوع امروز واضح است و ما می دانیم که هرشل به دلیل تخمین غلط فاصله ای نتوانسته است ابعاد صحیحی از این سحابی ارائه دهد.

اما حالا با پیشرفت تکنولوژی می توان به طور دقیق بیان نمود که فاصله آندرومدا از ما حدود ۹/۲ میلیون سال نوری، قطرش حدود ۲۰۰ هزار سال نوری و ضخامتش برابر ۱۰۰۰ سال نوری است.

در سال ۱۹۱۲، وی.ام.سلیفر، از رصد خانه لاول، سرعت شعاعی ((سحابی)) آندرومدا را اندازه گرفت و متوجه شد که این سرعت  برابر ۲۶۶ کیلومتر بر ثانیه است و این سحابی با سرعت مورد ذکر در حال نزدیکتر شدن به ماست. این میزان  بیشترین سرعتی است که تا به حال برای این سحابی اندازه گیری شده بود. همین، نشانه ای از ماهیت فراکهکشانی آندرومدا بود. اما ویلیام هاگینس، پیشگام طیف سنجی، بود که متوجه تفاوت طیفی سحابی های گازی و کهکشان ها شد؛ طیف سحابی ها دارای خطوط جذبی و طیف کهکشان ها پیوسته است.

در سال ۱۹۲۳ یک اخترشناس دیگر با نام ادوین هابل با بررسی اندرومدا توانست ستاره متغییر قیفاووسی را رصد نماید. بنا براین هابل توانست فاصله بین کهکشانی و همچنین ماهیت کهکشانی ۳۱M را مشخص نماید. البته نا گفته نماند که این محاسبه با ضریبی در حدود ۲ خطا مواجه بود که تا سال ۱۹۵۳ کشف نشده بود.

دو کهکشان راه شیری و آندرومدا وقتی در کنار هم قرار می گیرند و با هم بررسی می شوند به عنوان یک جفت کهکشان مارپیچی فوق العاده هستند که از با شکوه ترین و خاص ترین مخلوقات پروردگار به حساب می آیند.

بسیاری از مارپیچهای این ۲ سحابی جفت هستند و البته نامتقارن! به این معنی که یکی خیلی بزرگ تر از دیگری است و این نکته نیز جالب توجه است که یکی از این دو کهکشان در جهت عقربه های ساعت می چرخد و دیگری در خلاف جهت عقربه های ساعت. این چرخش نشان دهنده این حقیقت است که آنها تقریبا هم زمان با هم از دو گرداب گاز اولیه بسیار نزدیک هم متولد شده اند؛ نه اینکه به صورت جداگانه شکل گرفته و در مسیرشان اتفاقی به هم برخورده باشند.

وجوه اشتراک وشباهت های بسیاری بین این دو کهکشان مشاهده می شود. به طور مثال هر دو بازوهایی دارند که مملو از غبار است که از نور میلیاردها ستاره تازه متولد شده، از جمله خورشید ما، روشن شده اند. بازوها به صفحه ای متصل می باشند که از میلیاردها ستاره، از انواع گوناگون، تشکیل شده است. در مرکز هردو سحابی یک برجستگی درخشان مشاهده می شود  که شامل یک سیاهچاله ، هاله ای از ستاره های ریز نقش سفید پیر ( بقایای ستاره هایی چون خورشید که اکنون مرده اند) ، و ازدحامی از ستاره های تازه کشف شده ریز نقش قهوه ای (ستاره هایی که قدرت کافی برای ایجاد انفجار های هسته ای را ندارند) است. در اطراف هردو کهکشان دو کهکشان کوچکتر اما مهم، به اضافه چندین کهکشان کم اهمیت تر ، به صورت قمر در گردش اند. حتی زاویه تمایل صفحه هردو کهکشان نسبت به دیگری یکسان است؛ به گونه ای که ساکنان آندرومدا از راه شیری همان تصویری  را مشاهده می کنند که ما از آندرومدا می بینیم.

با وجود تمامی این شباهات تلسکوپ هابل به تازگی تصویری از آندرومدا دریافت نموده که بیانگر ویژگی خاصی است که تا کنون مشابه آن در راه شیری کشف نشده است. این ویژگی مربوط به وجود ۲ هسته در مرکز این سحابی است که به نظر می رسد آندرومدا ، در گذشته، کهکشان کوچکی را، که با آن برخورد کرده جذب نموده (بلعیده) است. این نشانه ای از وقوع برخوردها در نخستین روزهای شکل گیری گروه محلی کهکشان ها می باشد؛ گروه محلی از ۲۱ کهکشان ؛ شامل راه شیری و آندرومدا، تشکیل شده است. شاید هم اصلا چنین شُبهه ای به خاطر وجود ابری از غبار تیره باشد که در میان هسته آندرومدا قرار دارد و باعث شده ما بخشی از آن را نبینیم.

۲ کهکشان آندرومدا و راه شیری با سرعتی برابر ۸۰ کیلومتر بر ثانیه در حال نزدیک شدن به یکدیگر هستند و این به آن معناست که در حدود ۱۲ میلیارد سال دیگر این ۲ کهکشان با یکدیگر برخورد خواهند نمود و یک کهکشان بیضوی را به وجود می آورند. اما نکته ای که بی نهایت جذاب به نظر می رسد تصویر قابل مشاهده در آن زمان از قرارگیری این دو سحابی عظیم در آسمان آنهاست زیرا با نزدیک تر شدن به هم تصویر قابل مشاهده روشن تر و درخشان تر از پیش خواهد بود.

نظرات و دیدگاه های خود را درباره این مطلب جذاب با دیگر کاربران گویا آی تی در میان بگذارید و با اشتراک گذاری این مطلب در شبکه های اجتماعی به افزایش اطلاعات عمومی دیگران نیز کمک کنید.