تحقیقات نشان می دهند مردم وقتی احساس محرومیت و انزوا داشته باشند، شایعات را بیشتر باور می کنند و اینجاست که تئوری های توطئه متولد می شوند.

گویا آی تی – یکی از تحقیقاتی که اخیرا روی تئوری های توطئه و خرافات انجام شده، نشان می دهد افرادی که احساس انزوا یا طرد شدن از جامعه را دارند، بیشتر احساس می کنند که جهان در حال توطئه علیه آنهاست. همین احساس باعث می شود دیدگاههای مخالف عرف و روال معمول جامعه را آسان تر باور کنند.
محققان می گویند افرادی که احساس می کنند برای جامعه مفید نیستند، بیشتر از سایرین به دنبال داستان های شبهه ناکی می روند که به شکلی استادانه طراحی شده اند و درستی یا نادرستی آنها مشخص نیست. با دانستن این موضوع شاید حالا بتوانیم پدیده شیوع “اخبار جعلی” در اینترنت را بهتر توضیح دهیم.
به گفته یک تیم تحقیقاتی از دانشگاه پرینستون، فکر کردن به توطئه، می تواند آغازگر یک چرخه خطرناک باشد که دوستان و اعضای خانواده را از اطراف فرد دور می کند و مسئله محرومیت اجتماعی وی را هر روز عمیق تر می سازد.

آلین کومان (Alin Coman) یک روان شناس است. او می گوید “افرادی که از جامعه فاصله گرفته اند، در وهله اول از این موضوع تعجب می کنند که چرا طرد شده اند. همین باعث می شود به دنبال معنا برای زندگی خود بگردند”.
“سپس باورهای توطئه آمیز خاصی را تایید می کنند. اما وقتی در جامعه حضور داشته باشند و طرد نشوندد، لزوما چنین واکنشی نشان نمی دهند”.
این تحقیق به دو بخش تقسیم شد: در بخش اول محققان ۱۱۹ داوطلب را به صورت اینترنتی ثبت نام کردند و احساس آنها در رابطه با انزوای اجتماعی را ارزیابی نمودند.
از این افراد خواسته شد یک پرسشنامه را در مورد احساسات و اهداف خود پر کنند، یک داستان در مورد یکی از دوستانشان بنویسند، و به احساسات خود در رابطه با ۱۴ موضوع مختلف (از جمله انزوا و محرومیت) نمره دهند.
سپس از آنها پرسیدند که این سه تئوری توطئه محبوب را تا چه اندازه قبول دارند: شرکت های دارویی به دلایل مالی از ارائه خدمات به بیماران خودداری می کنند؛ دولت ها از پیامهای پنهان برای تاثیر بر مردم استفاده می کنند؛ و نشانه های فعالیت ماوراء الطبیعه در مثلث برمودا مشاهده شده است.
افرادی که از لحاظ اجتماعی منزوی تر بودند، این تئوری های توطئه را نیز بیشتر قبول داشتند.
سپس، از گروهی از ۱۲۰ دانشجو خواسته شد تا خودشان را در یک متن دو پاراگرافی توصیف کنند. بعد به آنها گفته شد که متن هایشان برای ارزیابی میزان مناسب بودن آنها برای یک شغل به کار خواهد رفت. تعدادی از این دانشجو ها به یک گروه “منتخب” اضافه شدند و بقیه در گروه “غیر منتخب” قرار گرفتند.
در واقع، نوشته های آنها اصلا مورد ارزیابی قرار نگرفت. محققان فقط می خواستند احساس مقبولیت یا طرد شدن را در این داوطلبان ایجاد کنند.
سپس از دانشجویان خواسته شد به میزان معقول بودن سه داستان دیگر نمره دهند. این بار، داستان ها در مورد خرافات بودند، نه توطئه. باز هم افرادی که با قرار گرفتن در گروه “غیرمنتخب” احساس طرد شدن و محرومیت پیدا کرده بودند، آن داستان ها را بیشتر باور کردند.
محققان، با بررسی پاسخ های کل ۲۳۹ شرکت کننده، به این نتیجه رسیدند که جستجوی معنا برای زندگی، که پس از احساس محرومیت و انزوا شروع می شود، دلیل اصلی باور کردن داستانهای تخیلی و تئوری های توطئه است. این بینش، در مبارزه با انتشار اطلاعات غلط به ما کمک خواهد کرد.
کومان می گوید “اگر کسی علاقه مند است با شیوع تئوری های توطئه در سطح اجتماعی مبارزه کند، بهترین کار آن است که این چرخه را متوقف سازد”.
“در غیر این صورت، جامعه هر روز بیشتر از روز قبل در معرض انتشار باورهای نادرست و توطئه آمیز قرار می گیرد”.
با توجه به اینکه اندازه نمونه مورد مطالعه در این تحقیق کوچک بود، باید در آینده تحقیقات دیگری هم انجام شوند تا این موضوع را بیشتر بررسی کنند و ببینند که آیا یافته های این تحقیق در مقیاسهای بزرگتر هم تایید می شوند یا خیر.
اما در عین حال، نتیجه گیری این محققان هم ایده بدی به نظر نمی رسد: تلاش برای ایجاد حس حضور و دیده شدن در جوامع و افراد، و گنجاندن آنها در تصویر بزرگتر تصمیم گیری های اجتماعی، یکی از راههای توقف انتشار و گسترش اخبار جعلی است.
کومان می گوید “وقتی قوانین، مقررات، سیاست ها و برنامه های جدید مطرح می شوند، سیاست گذاران باید به این موضوع هم توجه کنند که مبادا با تصویب این سیاست یا قانون، مردم احساس کنند طرد شده اند و دیگر دیده نمی شوند”.
“در غیر این صورت، جامعه ای می سازیم که مستعد گسترش و انتشار باورهای نادرست و خرافات است”.
نتایج این تحقیق در نشریه روان شناسی اجتماعی تجربی (Experimental Social Psychology) منتشر شد.