چندی پیش یک کوادکوپتر در حوالی میدان انقلاب توسط پدافند هوایی هدف قرار گرفت و ساقط شد. با تکرار این حادثه در روز گذشته در همان منطقه و شلیک ضدهوایی به کوادکوپتر، این سوال در ذهن به وجود می آید که ساز و کار و قوانین به پرواز در آوردن کوادکوپترها در کشورمان به چه شکل است و خطوط قرمز آن چه مواردی محسوب می شود؟

از آن جایی که علاقه به استفاده از این پرنده های چند منظوره در جهان رو به فزونی گذاشته، طبیعتا کاربران ایرانی هم مایل به استفاده از آنها برای موارد مختلف هستند اما شاید به واسطه در دسترس نبودن و یا عدم اگاهی از قوانین آن تاکنون به سمت آن نرفته اند.

گویا آی تی – در جریان شلیکی که چندی پیش به سمت کوادکوپتر انجام شد، معاون عملیات قرارگاه پدافند خاتم الانبیاء نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با تایید شلیک پدافند هوایی به یک «کوادکوپتر» که در منطقه ممنوعه مرکز تهران پرواز می کرد، گفت: این «کوادکوپتر» متعلق به یک گروه مستندساز با مجوز بوده که بصورت سهوی از محل مجاز تصویربرداری خارج شده بود.امیر سرتیپ دوم صالحی در عین حال بر این نکته تاکید می‌کند که استفاده از هرگونه پرنده هوایی برای امور تصویربرداری و مستندسازی نیازمند اطلاع رسانی و کسب مجوزهای لازم است.

پهپاد یا Drone به وسایلی اطلاق می شوند که قادرند با استفاده از فناوری جدید هوایی به چابکی در هوا طی مسیر کنند و در موارد نظامی و غیر نظامی بسیاری نیز کاربرد دارند.در طی چند سال آینده شاهد آن خواهیم بود که کاربری این پهپادها به طور کلی تغییر خواهد کرد و از این فناوری در بسیاری از حوزه‌های غیرنظامی نظیر کنترل ترافیک، نظارت بر آب‌وهوا، جستجو و نجات، حفاظت از محیط زیست، کشاورزی، آتش‌نشانی، تحقیقات، ارسال هوایی، ارتباطات، مطبوعات و صنعت فیلم‌سازی استفاده خواهد شد.

چندی است که پهپادهای حرفه ای و نه نمونه های اسب بازی و سرگرمی آن، به بازار ایران نیز وارد شده اند و از آنها در موارد بسیار مثل تصویربرداری مسابقات فوتبال، رویدادهای مهم، تهیه مستند و حتی مراسم عروسی و یا کنترل ترافیک و … استفاده شده است.

حضور این پهپادهای غیرنظامی در آسمان، چالش‌های جدیدی را در حوزه قوانین هوایی به دنبال داشته و این سوال مطرح می‌شود که آیا در قوانین هوایی ایران، موضوع استفاده از این پرنده‌های بدون سرنشین، دیده شده است؟

با توجه به تجربه تلخ ورود سریع و بدون فرهنگ سازی و یا حتی قانون گذاری مناسب به کشور، این بار نیز به نظر می رسد شتاب ورود فناوری پهپادها به کشور سریعتر از تصویب قانون های مناسب برای استفاده عمومی از این پرنده های جدید در آسمان است.

جالب آنکه نهاد یا سازمان متولی این موضوع در ایران هنوز از طرف مسئولان معرفی نشده و همین امر موجب گردید که ابتدا و انتهای بازار این پهپادها، یعنی از هویت وارد کننده و ثبت شناسنامه هر یک از پرنده‌های بدون سرنشین در سیستم نظارتی دولتی تا هویت خریدار، بی‌سامان باشد و کسی در قبال اتفاقاتی احتمالی پاسخگو نباشد.

چالش‌ها و خطرات احتمالی استفاده از پهپادهای حرفه‌ای چیست؟

با توجه به تاثیرات مثبت بسیار این پهپادها در حوزه های غیرنظامی اما خطرات ذاتی هم در نبود قوانین مناسب برای استفاده از آنها در این وضعیت متصور هستیم.
در حال حاضر به دلیل تفکیک نشدن حریم هوایی هواپیماها و پهپادها، پرواز پهپادها در حریم فرودگاه‌های کشور، خطر برخورد آنها با هواپیماها را در پی دارد که می‌تواند آسیب‌های جدی مالی و جانی به همراه داشته باشد.
از دیگر خطرات پرواز این مهمانان جدید آسمان می توان به پرواز جاسوسی آنها بر فراز مناطق امنیتی، نظامی، هسته ای و … اشاره کرد چرا که این چهپادها به سادگی قادرند بدور از دید رادارها با خود مواد منفجره حمل کنند.
موضوع بسیار مهم دیگر نقض حریم خصوصی زندگی مردم است؛ قابلیت عکس‌برداری و فیلم‌برداری پهپادهای حرفه‌ای، می‌تواند کیفیت زندگی خصوصی مردم را رصد و ضبط کند که این اتفاق، هزینه و تبعات بسیار سنگینی در جامعه ایجاد خواهد کرد.

آیا قوانین قدیمی به کار می آیند؟

متاسفانه هنوز هیچ سازمانی در ایران به صورت رسمی مسئول مدیریت، کنترل و نظارت بر پهپادها معرفی نشده است؛ برای سامان‌دهی این حوزه مؤلفه‌هایی چون فرآیندهای فکری، قوانین و مقررات، ایجاد اشتغال، آموزش نیروی انسانی و غیره لازم و ضروری هستند، بنابراین هرچه زودتر باید نهادهایی مانند شورای امنیت کشور، قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا(ص)، نیروی انتظامی و غیره مسئولیت این کار را به عهده بگیرند.

پس از معرفی مرجع ذی‌صلاح برای تعیین مقررات استفاده از پهپادها، باید در گام اول، شناسایی و ثبت هویت افراد حقیقی و حقوقی وارد کننده یا تولیدکننده پهپادها و همچنین ثبت خود پهپادها در سیستم‌ نظارتی سازمان مربوطه صورت گیرد. امر مهمی که می‌تواند در ابتدای کار جلوی بسیاری از تهدیدات احتمالی را بگیرد.

پیشنهادی که در این زمینه مطرح است این است که قانونگذاران می توانند با تصویب قوانینی از قبیل ممنوعیت به پرواز در آمدن پهپادها در مناطق شلوغ، ممنوعیت استفاده از پهپاد در ارتفاع کم، ممنوعیت نزدیک شدن پهپادها به مراکز حساس مثل مرکز هسته ای و امنیتی و نظامی جلوی بسیاری از خطرات و عواقب بد استفاده نامناسب از این پرنده های نوظهور را گرفت.

به غیر از پیشنهادات فوق، مطالعه قوانینی که دیگر کشورهای جهان برای استفاده از پهپاد تصویب کرده‌اند، کمک قابل توجهی برای تدوین قانون مربوطه در ایران خواهد بود. برای مثال فرانسه در این زمینه پیشگام است؛ اگر کسی بخواهد از این پرنده‌های بدون سرنشین استفاده کند، باید فعالیت خود را به سازمان هواپیمایی کشوری فرانسه اطلاع دهد و از تجهیزات مورد تایید این بخش استفاده کند و چنانچه بخواهد از این وسایل در مناطق پر جمعیت استفاده کند، باید مجوز مربوطه را دریافت نماید.
در حال حاضر قوانینی در این زمینه وجود دارد که مصوب ۱۳۸۶ است و به نظر نمی رسد برای پهپادهای فعلی عملیاتی باشد. مثلا آیین نامه مدیریت و ساماندهی وسایل پرنده فوق سبک غیرنظامی مصوب ۳۱ مرداد ۱۳۸۶ که البته به نظر نمی رسد در مورد وسایل پرنده فوق سبک همچون پهپادهای کنونی قابل اجرا باشد.

در این میان اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران نیز که در سال ۱۳۸۶ تأسیس شده، اقدام به ارائه پیش نویس ضوابط و مقررات بهره برداری از وسایل پرنده بدون سرنشین غیرنظامی نموده و اگرچه مطالعه آن خالی از لطف نیست، اما طبیعتاً نهادی تجاری و صنفی، صلاحیت قانونگذاری در این حوزه را ندارد و پیش نویس فوق را صرفاً می توان به عنوان یک پیشنهاد در نظر گرفت.

نگاهی به قوانین چند کشور دیگر در رابطه با پهپادهای غیرنظامی

اروپا

کمیسیون اروپا در حال تدوین قوانین اولیه اتحادیه اروپا برای کلیه انواع پهپادهاست. تا به امروز، آژانس امنیت هوایی اروپا فقط پهپادهای دارای وزن بیش از ۱۵۰ کیلوگرم را نظام‌مند کرده است. کشورهای عضو اتحادیه مسئول به تعریف محافظت از «منطقه پرواز ممنوع» هستند و برخی از آنها سابق بر این با وضع قانونی برای عملیات‌های ساده پهپادی موافقت کردند.

آمریکا

قوانین جدید، مصوبه آگوست ۲۰۱۶ پهپادهای دارای وزن کمتر از ۲۴ کیلو و ۹۰۰ گرم که برای عملیات‌های تجاری به کار برده می‌شوند را حائز شرایط ‌وضع قوانین و نظام‌مندسازی را مجاز می‌داند. نظام‌مندسازی، مستلزم تایید هدایت‌کنندگان پهپاد با توانایی حفظ پهپاد در مسیر دید و تسلط بر اطلاعات مربوط به ارتفاع، سرعت، و دیگر محدودیت‌های عملیاتی است. هدایت‌کننده باید دارای حداقل سن ۱۶ سال بوده و گواهینامه هدایت از راه دور را داشته باشد که پس از قبولی در آزمون دانش هدایت هوایی ارائه می‌گردد. شخص هدایت‌کننده، موظف است که پیش از شروع عملیات پرواز، از هر گونه سلامت پهپاد اطمینان ایجاد نماید.

انگلیس

طبق اعلام اداره هوایی انگلیس (CAA)، هواپیماهای ۲۰ کیلوگرمی و کمتر تحت پوشش بندهای ۱۶۶ و ۱۶۷ «قانون کاوش هوایی» این کشور قرار می‌گیرند. پهپادهای مجهز به دوربین، مجاز به پرواز در فضای ۱۵۰ متری انباشته و در فضای ۵۰ متری پیرامون فرد و وسیله نقلیه‌ای که در کنترل شخص هدایت‌کننده قرار ندارند، نیستند.

چین

چین، پس از وقوع چند حادثه و تاخیر در پرواز هواپیماهای تجاری، اقدام به نظام‌مندسازی پرنده های بدون سرنشین کرد. تمامی پرنده‌های بدون سرنشین باید در اداره امور مدنی این کشور ثبت شوند و هدایت‌کنندگان باید پیش از عملیات پرواز، طرح‌های خود را به طور کامل ارائه دهند. پهپادهای بین ۲۵ تا ۱۵۰ کیلو نیاز به کسب مجوز دارند. در حال حاضر در چین، پهپادها از هر گونه جابجایی بسته‌های مختلف در نقاط پرجمعیت منع شده‌اند. «گروه صنعت هوایی چنگدو» (CCAC) در سال ۲۰۱۶ یک بار دیگر قوانین مربوط به دسته‌بندی پهپادها را بررسی و ۷ نوع پهپاد در داخل کشور چین را اعلام کرد.

به نظر می رسد مسئولین کشور کمی از سرعت ورود این فناوری به کشور جا مانده اند و هنوز کاربران با قوانین دقیق استفاده از این پهپادها آشنایی کافی ندارند و حتی اگر به قصد غیرنظامی و مثبت نیز بخواهند از ان استفاده کنند، هر لحظه باید بیم این را داشته باشند که مبادا پهپاد آنها، توسط ضدهوایی و یا تفنگ های ویژه هدف قراردادن پهپاد مورد هدف قرار گیرد.

برای مثال همانطور که در بالاتر ذکر شدف با استفاده از این پهپادها می توان به کاهش چشمگیر ترافیک و به طبع آن کاهش آلودگی هوا کمک کرد چرا که این پهپادها قادرند وظیفه انتقال برخی از کالاها با وزن مشخص را انجام دهند و از بسیاری از سفرهای غیر ضروری شهروندان در خیابان ها جلوگیری نمایند و یا می توانند به سرعت دارو و یا وسایل مورد نیاز برای افراد حادثه دیده در مکانی دور و یا پرازدحام را فراهم نمایند که شاید با تسریع امدارسانی منجر به نجات جان یک فرد شود. با توجه به پیش بینی ها، انتظار می‌رود تنها ظرف ۱۰ سال آینده حجم گردش مالی در بازار جهانی پهپادها به رقمی حدود ۱۵ میلیارد دلار برسد که نباید این فرصت طلایی را با تعلل و یا نگاه امنیتی و نظامی به آن به تهدید و پاک کردن صورت مسئله تبدیل کنیم.

منابع مورد استفاده: سایت مشرق نیوز