زمانی که صحبت از سفر به فضا می‌شود شاهد عطشی سیری‌ ناپذیر برای فرستادن انسان‌ها به سیاره‌ی مریخ هستیم؛ بنیانگذار Space X یعنی ایلان ماسک می‌گوید شرکت وی تا سال ۲۰۲۵ مسافران خود را به سیاره‌ مریخ خواهد برد و کنگره‌ی امریکا هم از سازمان ناسا خواسته که این هدف را تا سال ۲۰۳۳ عملی کند.

گویا آی تی – اما اگر چه انجام چنین سفرهایی از نظر فنی در یک یا دو دهه‌ی آینده امکان‌پذیر خواهند بود اما آیا انسان از نظر فیزیکی و روانی آماده‌ی ترک زمین و اشغال سیاره‌ی سرخ خواهند بود؟
طبق گزارشی که اخیرا از سوی «کنراد سوچیک» دانشمند حوزه‌ی شناختی دانشگاه فناوری اطلاعات و مدیریت لهستان چنین چیزی یعنی سکونت در مریخ تقریبا غیرممکن است.
سوچیک این طور دلیل می‌آورد که هر مدت زمانی که در زمینه‌ی شبیه‌سازی زندگی روی مریخ در زمین صرف شود یا حتی اقامت طولانی مدت در خارج از ایستگاه بین‌المللی فضایی (ISS) قادر به آماده‌ کردن فضانوردان انسانی برای چالش‌های که به خاطر ساکن شدن در مریخ به وجود خواهند آمد نخواهند بود.
سوچیک این طور توضیح می‌دهد: ”ما نمی‌توانیم شرایط فیزیکی و محیطی مشابه حاکم بر مریخ را بازسازی نماییم، منظورم ریزگرانش یا مجاورت با تشعشعات است. در نتیجه ما فاقد توانایی‌های لازم برای پیش‌بینی اثرات فیزیکی و بیولوژیکی زندگی انسان‌ها در سیاره‌ی مریخ هستیم.“

اخیرا سوچیک و همکارانش بعضی از چالش‌های سیاسی، فرهنگی و شخصی که ساکنین مریخ احتمالا با آن دست و پنجه نرم‌ خواهند کرد را بررسی نمودند و نهایتا این طور نتیجه‌گیری کردند که انسان‌ها قادر به ادامه‌ی حیات روی سیاره‌ی سرخ نخواهند بود؛ حداقل برای این کار نیازمند ایجاد تغییراتی گسترده در بدن‌مان هستیم تا بتواند سازگاری مناسبی با محیط مریخ پیدا کند. به نظر من جسم و ذهن انسان برای زندگی در یک محیط زمینی طراحی شده‌اند از این رو بسیار بعید به نظر می‌رسد که انسان‌ها بتوانند از چالش‌های فیزیولوژیکی و روان‌شناختی که در طول سفر به مریخ یا بعد از سکونت در آن به وجود خواهند آمد، جان سالم به در ببرند.“
اگر چه «اسکات کلی» فضانورد ناسا و همچنین فضانور روسی «مخائیل کورنیئنکو» یک سال در ایستگاه فضایی بین‌المللی زندگی کرده‌اند اما این کار شاق تاثیرات و صدمات فیزیولوژیکی قابل توجهی روی بدن آنها داشته است.
اما سختی‌ها و مشقاتی که این دو تجربه کرده‌اند مسلما بسیار کمتر از درد و رنجی مسافران مریخ است؛ مسافرانی که سفر بسیار طولانی‌تری خواهند داشت و البته سرنوشتی نامعلوم، آیا بازگشتی به زمین وجود خواهد داشت یا در سیاره‌ی سرخ جان خواهند داد؟
اولین فضانوردان از این مورد آگاه خواهند بود که بعد از سفر یکساله‌ای که برای رسیدن به مریخ انجام خواهند داد مجبورند چندین سال یا باقی عمر خود رو این سیاره بگذرانند چرا که از نظر فنی بازگشت آنها تقریبا غیرممکن است.

احتمالا اولین اجتماعات انسانی در مریخ به این امر واقف‌اند که ماموریت آنها یک بلیت یک طرفه‌ و بدون بازگشت است.
پژوهشگران تصدیق می‌کنند که شاید بردن مسافران به حالتی شبیه وضعیت اغماء تحمل پروسه‌ی طولانی سفر را آسان‌تر نماید اما بعد از فرود آنها روی مریخ، مهاجران با محیطی روبه‌رو خواهند شد که پتشیبانی زندگی مصنوعی یک نیازمندی واجب و پیوسته خواهد بود؛ تا زمانی که فناوری‌های لازم برای زمینی‌سازی مریخ که قادر به عادی‌سازی نسبی وضعیت این کره و قابل ‌تحمل‌تر کردن زمین‌های خشک و هوای سرد آن پیدا نشود، ساکنان آن با مشکلات عدیده‌ای در زمینه فراهم کردن ضروری‌ترین احتیاجات خود برای بقا دست به گریبان خواهند بود.
پژوهشگران معتقدند تا زمان عرضه‌ی چنین فناوری‌هایی بهترین روش‌های موجود برای زندگی روی مریخ مستلزم تغییر بدن یا دستکاری ژنتیکی است تا شاید به این ترتیب فرصت مبارزه برای بقا روی سیاره‌ای که برای زندگی روی آن طراحی نشده‌ایم، فراهم شود.
سوچیک و همکارانش این طور می‌گویند: ”انسان‌ها برای زندگی و تشکیل اجتماعات روی محیط‌های کیهانی سازگاری لازم را ندارند. به نظر ما شاید بهترین راهکار سرعت بخشی مصنوعی تکامل زیستی فضانوردان پیش از آغاز سفر آنها به عمق ناشناخته فضاهای کیهانی است.“

اگر چه این تیم پژوهشی فعلا جزئیات بیشتری از تحقیقات خود را منتشر نکرده اما سوچیک در یکی از اظهارنظرهای خود این طور گفته که شاید راهکارهای همیشگی مثل دستکاری ژنتیکی/ جراحی این امکان را فراهم کنند که اجتماعات انسانی قادر به بقا روی مریخ باشند. با این اوصاف و تفاسیر انسان‌های معمولی شانس چندانی برای زندگی روی مریخ نخواهند داشت.
طبق اظهارات «مارک جی. شل‌همر» دانشمند برجسته‌ی ناسا در زمینه‌ی تحقیقات انسانی، اگر چه این ایده‌ها جالب به نظر رسیده و بحث و گفتگو درباره‌ی سازگاری انسان‌ها با محیط مریخ را بسط و توسعه می‌دهند اما زمانی که صحبت از علم ژنتیک می‌شود، با میدانی بزرگ از مشکلات کوچک و بزرگ‌ دیگری روبه‌رو خواهید شد.
شل‌همر: ”قبلا ایده‌هایی در زمینه‌ی انتخاب چندین فضانورد برای تغییر ژنتیکی و افزایش توان مقاومتی در برابر تشعشعات مطرح شده است. البته چنین پیشنهاداتی همواره ملازم مشکلات هم هستند؛ برای مثال انتخاب افراد برای انجام یک کار با توجه به اطلاعات ژنتیکی‌شان کاری غیرقانونی است. ضمنا این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که ممکن است دستکاری ژنتیکی عواقب پیش‌بینی نشده‌ای داشته باشد و چه کسی می‌داند اگر ما بخشی از بدن را که فکر می‌کنیم باید با دستکاری مقاوم‌تر خواهد شد تغییر دهیم، چه اتفاقی ناگواری ممکن است برای سایر اعضای داخلی بیفتد؟“

موارد مطرح شده کاملا منطقی‌اند، خصوصا توجه به این نکته که سوچیک یادآور شد یعنی ”اجتماع‌سازی انسانی یا سایر روش‌ها“؛احتمالا پیشنهادات سوچیک برای حفظ جمعیت انسانی ساکن مریخ طی چندین نسل، بدون ریسک زاد و ولد داخلی میان جامعه‌های مختلفی که در مریخ ساکن خواهند شد، مفید خواهند بود.
در این زمینه به تحقیقات گسترده‌ای نیاز داریم و اگر چه بعضی از ایده‌های مطرح شده‌ی پژوهشگران جالب و البته عملی است اما برای فراهم کردن تمهیدات سکونت در کره‌ای دیگر که فاصله‌ای ۵۶ میلیون کیلومتری با ما دارد باید همه‌ی جوانب لازم را در نظر گرفته و به طور ریشه‌ای روی آنها فکر کنیم.
شلمر مطمئن است که آموزش صحیح به مسافران مریخ توانایی لازم برای مقابله با چالش‌های پیش رو را خواهد داد و اگر تخمین‌های کنونی در زمینه‌ی عملی‌شدن انتظارات دانشمندان دقیق باشند، به زودی شاهد اثبات درستی ادعاهای وی خواهیم بود.
شلمر: ”به نظر من می‌توان فضانوردان را به ابزارهای فیزیکی، ذهنی و عملیاتی لازم مجهز کرد تا همه‌ی آنها بتوانند هم در قالب یک فرد و هم به عنوان یک یا چندین گروه، به خوبی از پس مشکلات ناشناخته‌ای که ممکن است با آنها مواجه شوند، برآیند.

این که چه نوع افرادی موفق به زندگی و وفق دادن خود با شرایط سخت محیطی خواهند شد یا چه نوع ساختارهای ماموریتی برای کمک به این افراد باید طراحی شود را باید به طور سیستماتیک بررسی نمود.“
نتایج این پژوهش در ژورنال Space Policy به این آدرس منتشر شده‌ است.