راه‌اندازی و اجرای «شبکه ملی اطلاعات» هنوز یکی از پرمناقشه‌ترین موضوعات در میان نهادهای حاکمیتی است. دولت معتقد است ۸۰ درصد از پروژه شبکه ملی اطلاعات را پیش برده است و منتقدان حاکمیتی از جمله مرکز ملی فضای مجازی براین باور هستند در پیشرفت این پروژه عقب‌ماندگی وجود دارد و اگر این شبکه راه افتاده پس چرا هنوز ۹۵ درصد جست‌وجوی فضای مجازی از طریق گوگل انجام می‌شود و بیش از ۹۰ درصد پیام‌ها هنوز از طریق تلگرام فیلتر شده یا واتس‌اپ رد و بدل می‌شود.
این اختلاف نظر به خصوص پس از قطعی سراسری اینترنت نمود بیشتری هم پیدا کرده و در نشست‌ها و محافل گوناگون بارها این موضوع مورد بحث قرار گرفته که اگر شبکه ملی اطلاعات به درستی کار می‌کرد تا این اندازه به کسب‌وکارهای آنلاین در زمان این قطعی خسارت وارد می‌شد؟
یکی از نشست‌هایی که به این موضوعات پرداخت، نشست «شبکه ملی اطلاعات و محدودیت اینترنت؛ دو روی سکه» بود که امروز (۲۶ دی) در سومین کنفرانس حکمرانی و سیاست‌گذاری عمومی برگزار شد. در این نشست نماینده مرکز ملی فضای مجازی به عنوان بازو حکمرانی در فضای مجازی هرچند با وجود دعوت در مراسم حضور نیافت؛ یاسر جلالی، دستیار ویژه سازمان تبلیغات اسلامی و کیوان جامه‌بزرگ، معاون توسعه راهبردی و امور شرکت‌های فناپ معتقد بودند که هنوز تعریف مشخصی از شبکه ملی اطلاعات ارائه نشده است و بدون شفافیت این شبکه کارآیی خاصی ندارد.
در مقابل اما امیر ناظمی، رئیس سازمان فناوری اطلاعات به عنوان نماینده‌ای از دولت تاکید داشت که این شبکه براساس وظایفی که به وزارت ارتباطات واگذار شده در حال کار است؛ اما برای دیدن نتایج بهتر در کنار دولت نهادهای دیگر هم باید از کسب‌وکارها داخلی در جهت تقویت شبکه ملی اطلاعات حمایت کنند و داده خود را در اختیار آنها قرار دهند. ناظمی در این نشست تاکید کرد که با وام‌های میلیاردی و فیلترینگ رقیب سرویس بومی و شبکه ملی اطلاعات رشد نخواهد کرد.
به شعور مخاطب توهین نکنیم
در ابتدای این نشست امیر ناظمی، مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات به فعالیت وزارت ارتباطات در مورد شبکه ملی اطلاعات اشاره کرد و گفت: «وقتی وزارت ارتباطات بخش اجرایی پروژه شبکه ملی اطلاعات را به عهده گرفت به بازسازی مفهوم شبکه ملی اطلاعات پرداخت. پس از بازسازی حس کردیم این مفهوم باید بازطراحی و معماری شود به همین خاطر ۳ لایه را از هم تفکیک کردیم؛ زیرساخت، خدمات و لایه سوم محتوا. این تقسیم‌بندی مورد نقد بسیاری از افراد در مرکز ملی فضای مجازی قرار گرفت.» براساس اظهارات ناظمی پیوسته به آنها انتقاد شده که نباید این تقسیم‌بندی سه گانه را انجام دهند و این در حالی است که در جلسه اخیر شورای عالی فضای مجازی در مورد شبکه ملی اطلاعات کلیات سند این شبکه به تصویب رسیده است.
به گفته ناظمی، وزارت ارتباطات براساس سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات، ۴ سرویس خدمات پایه را باید ارائه کند؛ خدمات ابری، نقشه، موتور جست‌وجو و پیامرسان. او در ادامه در مورد سرنوشت هرکدام از این سرویس‌ها بیان کرد: «۲ سرویس موتور جست‌وجو و پیامرسان با یک روش اجرا شدند و ۲ سرویس دیگر با روش دیگر. حال پیامرسان بومی و موتور جست‌وجو نمی‌توانند با رقیبان خارجی رقابت کنند. اما نقشه و خدمات ابری ما قابل مقایسه با رقیبان خارجی هستند. حال این سوال مطرح می‌شود که چرا دو سرویس فعالیت می‌کند و در اجرایی شدن دو سرویس دیگرناموفق بودیم.»
ناظمی دلیل عدم موفقیت دو سرویس پیامرسان و موتور جست‌وجو را اینگونه توضیح داد: «چند اتفاق برای پیامرسان و موتور جست‌وجو افتاد؛ اول اینکه یک نهاد خصوصی واقعی آنها را اجرایی نکرد؛ بلکه نهاد خصولتی وارد این ماجرا شد. دوم روش حاکمیت در قبال این دو سرویس این بود که سرویس‌های خارجی را فیلتر کنند تا مردم از سرویس داخلی استفاده کنند، به این سرویس‌ها پهنای باند و ۵ میلیارد تومان وام سوبسید دادیم. نتیجه این روش چه بود؟ یک شکست مفتضحانه.»
او همچنین بیان کرد: «متولی این دو سرویس هم که شکست خوردند، افرادی بودند که همواره علیه ما صحبت می‌کردند. ما همواره متهم به غربگرایی هستیم. متهم به این هستیم که مفهوم استقلال را نمی‌فهمیم و نمی‌خواهیم شبکه ملی اطلاعات داشته باشیم.»
یک نهاد خصوصی واقعی پروژه پیامرسان و جست‌وجوگری بومی را اجرایی نکرد؛ بلکه نهاد خصولتی وارد این ماجرا شد. همچنین روش حاکمیت در قبال این دو سرویس این بود که سرویس‌های خارجی را فیلتر کنند تا مردم از سرویس داخلی استفاده کنند، به این سرویس‌ها پهنای باند و ۵ میلیارد تومان وام سوبسید دادیم، نتیجه این روش چه بود؟ یک شکست مفتضحانه
امیر ناظمی، رئیس سازمان فناوری اطلاعات
رئیس سازمان فناوری اطلاعات در مورد سرنوشت دو سرویس خدمات ابری و نقشه هم توضیح داد: «در یک سال و نیم گذشته مجموع کاربران دو نقشه به بیش از کاربران «ویز» رسیدند. در مورد CDN هم ابر آروان و زس ۲ شرکتی هستند که بسیار خوب عمل کردند. به خاطر داریم در جشن ابرآروان آنها خود را با سرویس‌های ابری جهانی مقایسه کرد و از دو سرویس خارجی کیفیت بهتری داشت.»
او با بیان اینکه همواره منتقدان می‌پرسند که چرا ما رقیب خارجی را فیلتر نمی‌کنیم، گفت: «من در پاسخ به این سوال می‌گویم به همان دلایلی که فیلتر نکردن باعث شد سرویس‌های نقشه و ابری موفقی داشته باشیم. مهم‌ترین دلیل آن است که به شعور مردم توهین نکردیم، آزادی انتخاب مردم را محدود نکردیم. مردم انتخاب می‌کردند که کدام سرویس را انتخاب کنند.» ناظمی ادامه داد: «ما سوبسید و یارانه بی‌مورد به این سرویس‌ها عرضه نکردیم تا در بازار رقابت حذف شوند. اتفاقا در بازار رقابتی با رقیب خارجی خود جنگیدند و توانستند در همین بازار سرویس با کیفیت ارائه کنند.»
او همچنین به سیاست‌های وزارت ارتباطات در مورد نقشه‌ها اشاره کرد و گفت: «ما داده در اختیار سرویس‌ها قرار دادیم. زمانی ما خیلی با نهادها بحث کردیم تا به این نقشه‌ها داده بدهند و با مخالفت روبرو می‌شدیم؛ اما ابتدا سال که سیل آمد بالاخره داده‌ها را در اختیار این سرویس‌ها قرار دادند و در طول آن مدت به خوبی کاربر جذب کردند. چون مردم می‌توانستند با این نقشه مناطق آبگرفته را مشاهده کنند.»
او در صحبت‌های خود به توقف صدور کارت سوخت توسط اپلکیشین دولت همراه اشاره و بیان کرد: «نیروی انتظامی پروژه صدور کارت سوخت را به خاطر تعرفه ۱۰ هزاری اجازه نداد در بستر الکترونیکی ارائه شود و بعد از مدتی متوقف کردند. به خاطر ۱۰ هزارتومان مردم باید در صف بایستند. هیچ‌وقت هم هیچ‌کس پاسخگو نبود. چرا وقتی در ۳ دقیقه در اپلکیشن دولت همراه می‌توانستیم کارت صادر کنیم، این فعالیت متوقف شد؟»
معماری شفاف برای شبکه ملی اطلاعات
در ادامه این نشست یاسر جلالی، دستیار ویژه سازمان تبلیغات اسلامی با اشاره به اینکه شبکه ملی اطلاعات هنوز مفهوم و ساختار مشخصی ندارد،بیان کرد: «ما مدام در مورد شبکه ملی اطلاعات بحث نظری می‌کنیم یا توصیفی سلیقه‌ای از این شبکه داریم؛ اما تمام تعریف‌ها زمانی دقیق می‌شوند که سندی ارائه شود. سندی مانند سند معماری کلان که به تازگی کلیات آن تصویب شد.»
او ادامه داد: «من به آقایان فتاحی (رئیس شرکت زیرساخت) و جهرمی (وزیر ارتباطات) هم گفتم که بهتر است این سند در معرض نقد و نظر مردم و نخبگان قرار بگیرد و حول و حوش این سند صحبت شود. هم‌اکنون هنوز دولت و بخش خصوصی تکلیف خود را نمی‌داند. کاربر نمی‌داند که اگر از سرویسی استفاده کند، یک ماه دیگر هم چنین سرویس موجود است یا سرمایه‌گذاران نمی‌دانند این بازار تا سال آینده باثبات است یا خیر.»
ما مدام در مورد شبکه ملی اطلاعات بحث نظری می‌کنیم یا توصیفی سلیقه‌ای از این شبکه داریم؛ اما تمام تعریف‌ها زمانی دقیق می‌شوند که سندی ارائه شود. سندی مانند سند معماری کلان که به تازگی کلیات آن تصویب شد
یاسر جلالی، دستیار ویژه سازمان تبلیغات اسلامی
جلالی با اشاره به اینکه این سند در کلیات سند خوبی است؛ اما در جزئیات ایراد دارد، بیان کرد: «حیف است که مردم و نخبگان روی این سند نظر ندهند. من می‌ترسم که این سند که وزارت ارتباطات تهیه کرده است، توسط شورا تصویب شود و بعد دوباره این موضوع مطرح شود که شبکه ملی اطلاعات چیست و مفهوم و ساختار آن اشتباه باشد.»
جلالی که با تعریف شبکه ملی اطلاعات مورد نظر وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مخالف بود در این مورد گفت: «براساس تعریف این نهادها ۳ لایحه زیرساخت، خدمات و محتوا تفکیک می‌شود. در صورتی که در دوره همگرایی این سه لایه چگونه می‌توانیم به صورت مستقل از این سه لایه صحبت کنیم و محتوا را مستقل از خدمات در نظر بگیریم؟ سرویسی داریم که ترکیبی از این سه لایه است. شبکه ملی اطلاعات را موجود واحد ببینیم. از زوایای مختلف می‌توان به زیرساخت، خدمات ،کاربر نگاه کنیم اما نباید تفکیک کنیم.»
در این نشست کیوان جامه بزرگ، معاون توسعه راهبردی و امور شرکت‌های فناپ به عنوان نماینده بخش خصوصی اعتقاد داشت که برداشت متفاوتی از کارکرد اینترنت و شبکه ملی اطلاعات وجود دارد. او همچنین تاکید کرد: «تعریف اولیه شبکه ملی اطلاعات بیشتر به بحث زیرساختی، شبکه و فنی آن پرداخته است و کمترین موضوعی که به آن اشاره شده است محتوا و کاربردهای آن است. نگاه خیالی به شبکه ملی اطلاعات دارند که قرار است شبکه مستقل از شبکه جهانی بسازیم که عمدتا به بیراهه می‌رود.»
به گفته جامه‌بزرگ بخش خصوصی بالاخره راه خود را پیدا و سرویس ارائه می‌دهد اما فعالان این بخش در فضایی که هنوز در ابلاغ سیاست‌ها از سوی حاکمیت اختلاف‌نظر وجود دارد نمی‌توانند رشد کنند.
