در این مطلب با مروری بر مصاحبه مدیران پیام رسان های ایرانی ، نگاهی به سرنوشت فاجعه‌بار آنها خواهیم داشت.
مردم بازیچه نیستند که به زور آنها را از یک حق طبیعی محروم کرد و با یک جایگزین بی‌کیفیت، آینده دروغینی را به آنها وعده داد. اما متاسفانه مسئولین ما در بسیاری از حوزه‌ها دقیقا به همین شکل فکر می‌کنند، آنها فکر می‌کنند با مسدود کردن یک راه، یک حق انتخاب یا هرچیزی، می‌توانند نمونه داخلی آن را با انحصار و مدیریت کامل خودشان بسازند و مردم در شادی و خوشی از آن جایگزین استفاده کنند.
اما متاسفانه جایگزین‌ها آنقدر ضعیف هستند که عده کمی به سراغ آنها می‌روند و با کاهش استقبال از آن طرح جدید، طعمی جز شکست عاید مسئولان، مدیران و البته مردم نمی‌شود.
سپس بعد از مدتی مجددا موضوعی بولد می‌شود و منفعت برخی زیر سوال می‌رود، مجددا میزگردی تشکیل شده و تصمیمی که از همان ابتدا مشخص است، گرفته می‌شود. مسدود یا ممنوع شدن موضوع جدید و ساخت نمونه داخلی آن!
از پیام‌رسان‌ها گرفته تا شبکه‌های اجتماعی، تا تلفن همراه و خودرو و انواع کالاهای مصرفی و حتی قوانین بین المللی که ایرانیزه‌شان می‌کنیم، همگی در این راستا قدم برمی‌دارند و موجب شده‌اند تا هدف شریف بومی‌سازی به شدت ذلیل و لکه‌دار شود. به طوری که حالا وقتی صحبت از ساخت نمونه بومی یک سرویس یا یک محصول می‌شود، همه‌مان به جز مسئولانی که هرگز عبرت نمی‌گیرند، می‌دانیم که چه شکستی در پیش است.
قضیه تلگرام و پیام‌رسان‌های بومی همین روایت را داشت، گفتند که تلگرام به دلیل عدم نظارت بر روی محتوا فیلتر می‌شود اما همه می‌دانند که دلایل دیگر مانند تماس صوتی و کساد شدن بازار مخابرات، جذب مخاطبین جذاب و کاهش آمار مخاطبان تلویزیون نیز از جمله مهم‌ترین دلایل توقف کار تلگرام در ایران بود.
کلا هر چیزی که در کشور رشد و بزرگ شود با آن مخالفت صورت می‌گیرد، البته طبیعی هم هست، مسئولین می‌گویند چرا پول و سود به جیب غریبه‌ها برود؟ خودمان با کلی بودجه و ریخت و پاش نمونه داخلی آن را می‌سازیم و در نهایت سودش به جیب خودمان می‌رود…!
سرنوشت پیام رسان های ایرانی ؛ همه بر علیه یکی
به این ترتیب تصمیم بر آن شد که سروش، بیسفون، ایتا، گپ و بله به روی کار بیایند، شاید تاکنون به این فکر کرده باشید که حال چرا جانشینان تلگرام این قدر زیاد هستند؟؟ دلیل این اتفاق با اوضاع فعلی واکسیناسیون کرونا، یعنی تولید چندین واکسن ایرانی توسط نهادهای مختلف (در ظاهر) و سرعت پایین واکسیناسیون (در عمل) بی‌ارتباط نیست.
چیزی که مسئولین هنوز به آن پی نبرده‌اند آن است که اعتماد مردم به آنها از دست رفته، بنابراین از انحصار و بومی‌سازی به شکلی که تصور می‌شود، استقبال نمی‌شود. نمونه‌های با سابقه بومی‌سازی مانند صنعت خودرو کافی نیست تا مردم اعتمادشان را از دست بدهند؟!
نکته دیگر آن است که کیفیت با اسم و شعار به دست نمی‌آید، کیفیت باید دیده شود، لمس شود، تجربه شود تا اعتماد شکل بگیرد. در خصوص پیام‌رسان‌ها واقعا در ابتدا کاربران زیادی به سمت سروش، بیسفون، ایتا، گپ و بله مهاجرت کردند، اما نتیجه چه شد؟ سرعت پایین، سرورهای شلوغ، قطعی مکرر، تولید پلتفرم کپی شده و بدون خلاقیت و در مجموع کیفیت پایین این پیام‌رسان‌ها موجب شد تا خیلی سریع به همان تجربه شکستی که صحبتش را کردیم، برسیم.
سرنوشت پیام رسان های ایرانی ؛ همه مخالف بودند…
مورد قابل تامل دیگر آن است که مسئولین برای فیلترینگ تلگرام به حرف متخصصین ایرانی گوش ندادند، تقریبا اکثر مدیران پیام‌رسان‌های داخلی در سال 97 اعلام کردند که مخالف فیلترینگ تلگرام بودند و میدانستند این اتفاق به ضرر آنها خواهد بود، اما کو گوش شنوا؟؟
بازخوانی مصاحبه مدیر مارکتینگ بیسفون در سال 97
مدیر مارکتینگ پیامرسان بیسفون در سال 97 در مصاحبه‌ای به خبرنگار آی‌تی‌رسان گفت: “در مورد فیلترینگ تلگرام قطعا ما مخالف این اقدام هستیم. پیش از اینکه تلگرام وارد فضای رسمی کشور شود، ما به عنوان تنها پیام رسان داخلی فعالیت می‌کردیم و کاربران خودمان را داشتیم و فضای فعلی یک فضای بد برای فعالیت پیام‌رسان‌های داخلی است چرا که ما را باعث و بانی این فیلترینگ می‌بینند.”
بخش آخر جمله مدیر مارکتینگ بیسفون را یک بار دیگر با دقت بخوانید، او گفت “مردم ما را باعث و بانی این فیلترینگ می‌بینند” دقیقا همین اتفاق افتاد، مردم علاقه ندارند سرویس محبوب‌شان را از آنها بگیرید و سپس جایگزینی که علاقه‌ای به آن ندارند را بهشان معرفی کنید، هنوز هم بسیاری فیلترینگ تلگرام را از چشم پیام‌رسان‌های داخلی می‌بینند، در صورتی که تعداد زیادی از این پیام‌رسان‌ها مانند بیسفون مربوط به بخش خصوصی بودند و تا پیش از فیلترینگ تلگرام، دولت به سراغ آنها نرفته بود که بخواهد برای حمایت از آنها تلگرام را فیلتر کند.
مدیر مارکتینگ بیسفون در سال 97 با انتقاد از نحوه گرفتن مجوز برای اضافه کردن ویژگی کانال به این پیامرسان گفت: بیسفون اولین پیام‌رسانی بود که ویژگی کانال را به اپلیکیشن خود اضافه کرد و ابداع کننده این امکان بود، در حالی‌که حتی سرویس دهندگان خارجی نیز قابلیت این چنینی نداشتند ولی متاسفانه از سوی نهادهای ناظر، هماهنگی و همکاری لازم صورت نگرفت. وزارت ارشاد به دنبال این بود که برای هر کانال یک مجوز صادر کند و هر رسانه‌ای برای استفاده از کانال می‌بایست پروسه مجوزگیری را طی می‌نمود و این پیچیدگی باعث شد که کانال بیسفون علیرغم اینکه با استقبال خوبی روبرو شد، اما رشد مناسبی را تجربه نکرد.
وی ادامه داد: اما چند ماه بعد شاهد این بودیم که این امکان توسط تلگرام ارایه شد و به طور کلی فضای اینترنتی کشورمان را تحت تاثیر قرار داد. طبیعتا این امر یک اتفاق ناپذیرفتنی برای مسئولین کشوری بود که صرفا به دلیل فرصت سوزی رخ داد و به جای اینکه این امکان توسط یک اپلیکیشن داخلی به کاربران عرضه شود، از سوی اپلیکیشن خارجی عرضه شد و مشکلات بعدی را ایجاد نمود. تحمیل هزینه‌ای که از این مورد به کشور وارد شد بسیار سنگین بود و بدیهی است در صورت همکاری لازم با بیسفون می‌توانست این هزینه‌ها را کاهش دهد.
عدم حمایت از اپلیکیشن داخلی در زمان مناسب، فرصت سوزی و روی آوردن به حمایت از اپلیکیشن با استراتژی غلط و زمانی که دیگر کار از کار گذشته است، این‌ها زمانی انجام شد که بیسفون هنوز سر پا بود و تعداد زیادی از جوانان نخبه کشور برای این پیامرسان زحمت می‌کشیدند.
بازخوانی مصاحبه مدیر روابط عمومی گپ در سال 97
ما در آی‌تی‌رسان طی سال 97 مصاحبه‌ای هم با آقای کیایی، مدیر روابط عمومی پیامرسان گپ داشتیم، کیایی در خصوص عدم حمایت مسئولین از این پیامرسان گفت: ما بیشتر از اینکه نیازمند حمایت‌های مالی باشیم، نیازمند حمایت‌های معنوی هستیم؛ به طور مثال سازمان‌ها و ارگان‌ها از پیام‌رسان‌های ایرانی استفاده کنند و یا خدماتشان را روی بستر پیام‌رسان‌های داخلی عرضه کنند.
او گفت: خیلی از این مواردی که در حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی که در شورای عالی فضای مجازی تصویب شده، اتفاق نیفتاده و عملا تنها تسهیلات 5 میلیاردی به دست ما رسیده است. به طور مثال سرورها و پهنای باندی که قرار بود به ما بدهند، عملی نشده و به همان وام 5 میلیاردی اکتفا کردند.
وی در خصوص فیلترینگ تلگرام تصریح کرد: متاسفانه بحث رقابت با تلگرام یک بحث فنی نیست که مقایسه بر سر امکانات و خدمات پیام‌رسان‌ها باشد. این بحث صرفا سیاسی شده یعنی یک عده منافعی از تلگرام دارند که در اثر نبود تلگرام متضرر می‌شوند! این منافع در بعضی از موارد سیاسی است و در بعضی دیگر نیز مالی! ما موافق فیلترینگ تلگرام به نحوی که در حال حاضر رخ داده است، نیستیم و اصولا دلیل فیلترینگ حمایت از ما نیست! ما علنا می‌گوییم که اگر به خاطر حمایت از ما و پیام‌رسان‌های داخلی اقدام به فیلترینگ تلگرام کردید، لطفا همین حالا از فیلتر خارج کنید!
سرنوشت پیام رسان های ایرانی ؛ و اما سروش…
حال بهتر است به سراغ سروش برویم، سروش شاید بزرگ‌ترین پیامرسان ایرانی و جدی‌ترین رقیب برای تلگرام بود، پیامرسان سروش توسط یک تیم دانشجویی در دانشگاه صنعتی شریف متولد شد؛ آنها در یک مناقصه که مربوط به صدا و سیما بود؛ شرکت کردند و صدا و سیما پیامرسان آنها را خرید و نام آن را سروش گذاشت.
صدا و سیما با توجه به ابزار تبلیغاتی که داشت، بر روی سروش سرمایه‌گذاری کرد و حتی پس از فیلتر تلگرام، شبکه اجتماعی سروش توسط برنامه‌های تلویزیونی مختلف تبلیغ می‌شد.
اما حمایت‌های صدا و سیما به یک باره متوقف شد، مرتضی رحیمی مدیر عامل وقت سروش در مصاحبه‌ای در سال 98 اعلام کرد: صدا و سیما یک سال و نیم است که به هیچ کدام از تعهدات مالی خودش عمل نکرده و پروژه‌ها و برنامه‌ریزی‌های سروش هیچکدام جلو نرفت.
طبق ادعای رحیمی، صدا و سیما از اواخر سال 96 یعنی همان زمانی که بحث فیلترینگ تلگرام داغ بود، به حمایت‌های مالی خود از سروش پایان داد و در نتیجه زمانی که در اردیبهشت 97 تلگرام فیلتر شد، سروش نتوانست ظرفیت مناسب برای کاربران جدید خود را ایجاد کند.
نمی‌دانم نام این سبک از مدیریت را چه میتوان گذاشت اما به هر شکل مسئولین مربوطه در خصوص پیام‌رسان‌های ایرانی خداراشکر از هیچ سنگ‌اندازی دریغ نکردند.
وام 5 میلیارد تومانی برای همه
در سال 97 به تمامی پیام‌رسان‌های ایرانی وام 5 میلیارد تومانی داده شد، البته خبر اهدا این وام در اردیبهشت 97 همزمان با فیلتر تلگرام منتشر شد اما خود وام با 8 ماه تاخیر در زمستان 97 به دست پیام‌رسان‌ها رسید. تا آن زمان بسیاری از کاربران از خدمات پیام‌رسان‌های ایرانی ناراضی بودند و آنها را به قصد بازگشت به تلگرام ترک کرده بودند.
در نهایت وام 5 میلیاردی پرداخت شد و بخش اعظم آن به توسعه زیرساخت و بخش فنی پیام‌رسان‌ها اختصاص یافت، مدیرعامل سروش در خصوص این وام گفت که به دلیل عدم حمایت صدا و سیما در آن زمان، وام خرج هزینه‌هایی شد که صدا و سیما قرار بود پرداخت کند.
مدیر مارکتینگ بیسفون نیز گفته بود که این وام با تاخیر 8 ماهه به دست آنها رسیده و باید طی مدت 4 ساله بازپرداخت شود. بر این اساس تا پایان سال 1400 باید همه پیام‌رسان‌ها وام 5 میلیارد تومانی را تسویه کنند.
همه میدانستند فیلترینگ تلگرام اشتباه بود، به جز مسئولین
همه اذعان می‌کنند که فیلترینگ تلگرام بزرگ‌ترین عامل در عدم حمایت مردم از پیام‌رسان‌های داخلی شد، با این وجود میتوان گفت تا آبان سال 98 نسبتا تعداد کاربران قابل توجهی در پیام‌رسان‌های ایرانی حضور داشتند اما در آبان 98 با قطع یک هفته‌ای اینترنت بین‌الملل و هجوم کاربران به سمت پیام‌رسان‌های ایرانی، هیچ کدام از این پیام‌رسان‌ها نتوانستند خدمات خوبی را ارائه دهند و شکست بزرگ و ماندگاری برای پیام‌رسان‌های بومی صورت گرفت.
سرنوشت پیام رسان های ایرانی ؛ و لاشه‌هایی که باقی ماند
از آن زمان به بعد شاهد ریزش شدید کاربران پیام‌رسان‌های بومی هستیم. طی این سال‌ها سروش توسط صدا و سیما به مزایده گذاشته شد تا حتی خود صدا و سیما هم شکست این پیامرسان را تایید کند، سپس مدیریت سروش تغییر یافت و حالا بر اساس آخرین آمار پیامرسان سروش تنها 2 میلیون و 800 کاربر دارد که آماری فاجعه‌بار است.
ایتا و بله هم همین وضعیت را دارند و تعداد کاربران آنها حدود 2 میلیون کاربر است، بیسفون نیز سال گذشته اعلام کرد که به فعالیت خود پایان می‌دهد و به طور کلی تلاش جوانان ما برای سرپا نگه‌داشتن این پیامرسان بی‌نتیجه ماند.
در واقع تنها 4 درصد مردم ایران از پیام‌رسان‌های بومی استفاده می‌کنند و این یعنی تمام حمایت‌ها، وعده‌ها، هزینه‌ها و رویای نخبگانی که سال‌ها پیش با کار شبانه‌روزی این پیام‌رسان‌ها را به صورت خصوصی راه‌اندازی کرده بودند، به باد رفته است.
وقتی یکی، همه را شکست می‌دهد
در حال حاضر واتساپ به تنهایی 48 میلیون کاربر دارد و 64 درصد مردم از این پیامرسان استفاده می‌کنند، تلگرام نیز بر اساس آمارهای غیر رسمی حدود 35 تا 40 میلیون کاربر ایرانی دارد و برای استفاده از این پیامرسان نیز نزدیک به 30 میلیون فیلترشکن توسط اقشار مختلف جامعه از کودک تا بزرگسال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آذری جهرمی، وزیر ارتباطات چندی پیش در خصوص فیلترینگ تلگرام گفت: فیلترینگ تلگرام موجب شد تا رشد پیام‌رسان‌های داخلی متوقف شود. بر اساس آمارهایی که ایرنا منتشر کرده، پیام‌رسان‌های بومی در زمان آغاز فعالیت خود توانستند 1.5 میلیون کاربر را جذب کنند، پس از گذشت حدود یک سال، تعداد کاربران پیام‌رسان‌های بومی به 15 میلیون رسید، در همان زمان بود که با دستور قضایی، تلگرام فیلتر شد.
جهرمی در همین مورد اعلام کرد: مدیران پیام‌رسان‌های ایرانی اعتقاد دارند که فیلترینگ تلگرام به رشدشان ضربه زده، من نیز همین اعتقاد را دارم، فیلترینگ تلگرام موجب توقف رشد پیام‌رسان‌های ایرانی شد.
هیچ جمله‌ای برای توصیف شکست فاجعه‌بار کل بخش استارتاپی و فناوری ایران با هدایت مسئولین محترم در مقابل یک پیامرسان روسی و هدر رفتن سرمایه‌های مالی و اقتصادی طی این سال‌ها مناسب نیست. این اتفاق یک آبروریزی ملی است، اما مطمئنا مسئولان عبرتی از این شکست‌ها نمی‌گیرند و باید به زودی شاهد یک شکست دیگر باشیم، این شکست‌ها دیگر عادی شده‌اند… . نظر شما چیست؟ شما تاکنون از پیام رسان های ایرانی استفاده کرده‌اید؟
نوشته مرثیه‌ای بر یک رویای بی‌خردانه؛ سرنوشت پیام‌رسان‌های ایرانی چه شد؟ اولین بار در اخبار فناوری و موبایل پدیدار شد.
