هفته گذشته سایت جدید علی بابا طی یک مراسم آنلاین با حضور تعدادی از مدیران ارشد این شرکت رونمایی شد.

علی بابا بزرگ‌ترین پلتفرم خرید بلیط، هتل و تور در کشور است و در حالی دیزاین سیستم جدید این پلتفرم موسوم به اطلس بر روی سایت جدید علی بابا رونمایی شد که این شرکت طی دو سال گذشته با دشواری‌ها و چالش‌های فراوانی مخصوصا به دلیل شیوع ویروس کرونا مواجه شده ولی با گذر از روزهای بسیار سخت حالا به دنبال توسعه و پیشرفت بیشتر در آینده نزدیک است.

همین موضوع بهانه‌ای شد تا با احسان آراسته، راهبر ارشد فنی و مدیر محصول علی بابا به پای گفتگویی صمیمی بنشینیم و در خصوص سایت جدید علی بابا و شرایط این شرکت طی دوران کرونا صحبت کنیم.

در ادامه مصاحبه اختصاصی خبرنگار آی‌تی‌رسان با راهبر ارشد فنی و مدیر محصول علی بابا را مطالعه می‌کنید:

با سلام خدمت شما، بنده متولد سال ۱۳۶۵ هستم، در دانشگاه صنعتی شریف رشته نرم‌افزار تحصیل کردم، حدود سه سال هست که با علی بابا کار می‌کنم، البته پیش از اون طی ۱۷ – ۱۸ سال اخیر در حوزه مهندسی نرم افزار با شرکت‌‌های مختلف همکاری داشتم.

ببینید در محیط نرم‌افزار یکسری مفاهیم وجود دارد که به پروسه طول عمرش تحمیل می‌شود، مثل موجود زنده‌ای می‌ماند که می‌تواند به زندگیش ادامه دهد اما تغییراتی در محیط به وجود می‌آید که این موجود را مجبور به تغییر و سازگاری می‌کند. در حوزه تکنولوژی زمانی که تغییرات رخ می‌دهد نمی‌توان آن را نادیده گرفت یا با روال قبلی ادامه داد، زیرا محیط از شما می‌طلب که با تغییرات این تکنولوژی سازگار شوید.

مثال می‌زنم؛ زمانی بود که عملکرد یا سازگاری یک پلتفرم بر روی موبایل اهمیتی نداشت اما این روند تغییر کرد، با فراگیر شدن استفاده از تلفن هوشمند، این شرایط دگرگون شد. همچنین این رفتار کاربران است که تغییر می‌کند، استفاده کاربر از دسکتاپ به موبایل تغییر کرده، حال موبایل سیستم‌عامل‌های خودش را دارد، اندازه نمایشگر‌های خودش را دارد و شرایطش متفاوت است و به این ترتیب شما باید سرویس خودتان را به صورت بهینه شده به کاربر ارائه دهید. در طول زمان دیوایس‌ها عوض می‌شود، استانداردها تغییر می‌کند و شما مجبور به تغییر می‌شوید.

مساله دوم مربوط به منابع انسانی است، زمانی که این چنین تغییراتی در دنیا آغاز می‌شود، نیروی انسانی هم به سمت این تغییرات متمایل می‌شود. یعنی زمانی که سرویسی داشته باشید که با تکنولوژی ۵ سال پیش کار می‌کند، نمی‌توانید نیروی انسانی با کیفیتی برای رشد و نگه‌داری این پلتفرم جذب کنید، زیرا نیروی متخصص به سمت کارهای نوین با جدیدترین تکنولوژی‌ها که جای پیشرفت دارد، حرکت می‌کند. به همین دلیل شاید لازم نباشد تا شما سیستم خودتان را آپدیت کنید اما این عوامل محیطی شما را مجبور می‌کنند تا تغییرات را اعمال کنید.

جدا از عوامل محیطی، عواملی که برای خودمان اهمیت داشت، سرعت توسعه بود. ما طی مدت کوتاهی محصولات مختلفی را اضافه کردیم که نوعا با هم تفاوت ظاهری و تجربی داشت و اگر همگام با این مساله رو به جلو حرکت نمی‌کردیم به مشکل بر می‌خوردیم. مورد دیگر بحث سرعت سایت برای کاربران بود، تمرکز ما در سایت جدید مشخصا بر روی این بود که عملکرد سایت برای کاربران را افزایش بدهیم، البته کاربران ما شکایتی نسبت به این مورد نداشتند اما موتور جستجو از این نظر رتبه خوبی به ما نمی‌داد و این موضوع برای ما اهمیت داشت تا موارد مورد اهمیت برای موتور جستجو را بهبود بدهیم.

نتیجه آن هم بسیار خوب بود و ما افزایش سرعت چند برابری داشتیم. البته وضعیت نتورک ایران و ارتباطتش با شبکه جهانی بزرگ‌ترین معضل هست که بر روی بررسی یک موتور جستجو مانند گوگل از یک سایت مانند علی بابا تاثیر می‌گذارد اما این‌ها موضوعاتی هستند که فعلا در دست ما نیست.

به هر شکل تا جایی توانستیم و تکنولوژی به ما اجازه می‌داد توانستیم سایت را بهبود ببخشیم و از نتیجه هم راضی بودیم. در خصوص موتور جستجو در تلاش هستیم یک نسخه از سایت را در خارج از کشور راه‌اندازی کنیم که برای بررسی موتور جستجو و هم کاربری که به هر دلیلی از خارج کشور به ما دسترسی دارد، وضعیتمان بهبود داشته باشد.

ما برنامه داشتیم تا در پایان سال ۹۹ پروژه را لانچ کنیم، دلایل بسیار مختلفی موجب شد که این اتفاق رخ ندهد. در ابتدا تصور می‌کردیم که تمرکز ۱۰۰ درصد ما بر روی توسعه زیرساخت جدید خواهد بود ولی زمانی که وارد گود شدیم متوجه شدیم که نمی‌توانیم بیزینس قبلی را متوقف کنیم و حتی برخی منابع آن را برای توسعه پروژه جدید استفاده کردیم.

در همین بین تغییراتی در بخش‌های مختلف دادیم و محصول جدید را بر روی استک قبلی بالا آوردیم. این موارد از جمله اتفاقاتی بود که باعث شد زمانبندی تغییر کند و بخشی از منابع برای اتفاقاتی خارج از پروژه جدید صرف شود. مورد بعدی شیوع کرونا بود که باعث شد تا تصمیمات و نقشه راه جدید ترسیم شود و از زمانبندی فاصله بگیریم.

اما تامین نیروی انسانی اصلی‌ترین مساله‌ای است که کل اکوسیستم درگیر آن شده، در بخش‌های مختلف کار، افراد تصمیم به مهاجرت و اتفاقات این‌چنینی می‌گرفتند، مساله تامین نیروی انسانی با کیفیت و لازم برای پروژه یک چالش بود که ما داشتیم و داریم و بر روی زمان‌بندی‌های ما تاثیر می‌گذاشت، با وجود تمامی این موارد شاهد این بودیم که لانچ پروژه حدود ۷-۸ ماه طولانی‌تر شد.

کرونا شوک عجیبی بود، اگر چند ماه قبل از این پروژه می‌خواستیم تمامی اتفاقات و تمام مشکلاتی که ممکن بود رخ دهد را پیش‌بینی کنیم حتی در بدترین شرایط هم به این فکر نمی‌کردیم که با یک اتفاق، مارکت به مقداری افت کند که به ۵ درصد سایز خودش برسد. در شدیدترین دوره‌ای که بازار افت کرد، فروش ما به ۵ درصد رسید، این چیزی بود که در واقع قلب بیزینس را هدف می‌گیرد. گاهی اوقات رقیبی وارد بازار می‌شود، یا هر نوع مشکل دیگری ممکن است به وجود بیاید، اما زمانی که مارکت افت می‌کند، روزمره کسب‌و‌کار دچار مشکل می‌شود. این اتفاق واقعا عجیب و غیرقابل پیش‌بینی بود.

در ابتدا فکر نمی‌کردیم که پاندمی به این شکل طولانی شود اما می‌دانستیم که باید بدترین شرایط را پیش‌بینی کنیم تا آسیب را به حداقل برسانیم. در آن دوره نوع تعامل با همکاران و نحوه مدیریت شرکت تغییر کرد، نمی‌دانم در آینده چقدر این تجربه به درد ما خواهد خورد اما به هر شکل عبور از این اتفاق تجربه خوبی بود. البته در این دوره اتفاقات مثبتی رخ داد، سهم علی بابا از بازار گسترش پیدا کرد زیرا تعداد زیادی از رقبا نتوانستند از این بحران به سلامت عبور کنند، از طرفی اقبال عموم نسبت به e-commerce یا به نوعی خرید آنلاین افزایش یافت و حالا که بازار بازگشته است، همچنین در چند ماه گذشته چند بار شاهد رکوردشکنی فروش ریالی در تاریخ علی بابا بودیم، احساس می‌کنم که این تجربه برای ما خوب بود و منافعی برای علی بابا داشت.

ما پیش از شیوع کرونا برنامه‌های متعددی برای رشد و توسعه خودمان داشتیم، به طور دقیق نمی‌توان پیش‌بینی کرد که اگر کرونا نبود چه اتفاقاتی می‌افتاد و در حال حاضر سهم بازار، رشد و توسعه ما به کجا می‌رسید. اما به طور کلی فکر نمی‌کنم که اگر بر اساس استراتژی گذشته خودمان پیش می‌رفتیم به دستاورد‌های کمتری دست پیدا می‌کردیم.

نکته‌ای که برای ما قابل توجه است این بود که توانستیم با نتایج قابل قبول از چنین فاجعه‌ای عبور کنیم، نمی‌توانیم نتایج را به حالتی که اگر کرونا نبود مقایسه کنیم، اما در گذشته توقع داشتیم که نتایج استراتژی‌هایمان درخشان باشد. حالا از عملکردمان راضی هستیم و زیرساختی که به وجود آمده سکوی پرتاب ما در دوران کرونا بود و موجب رشد و توسعه ما شد.

این موضوع به دو بخش تبدیل می‌شود، یک مساله کلی ما با رگولاتوری و ارگان‌های دولتی است و یکی هم مربوط به دوران کرونا می‌شود. در کلیت موضوع ما مشکلات متعددی با رگولاتوری داریم، در واقع به نظر می‌رسد که قوانین، همپا با تکنولوژی و رشد e-commerce پیش نمی‌رود. این مشکلات موجب می‌شود که جلوی رشد یا حداقل تمرکز شرکت‌های مانند ما گرفته شود.

در خصوص دوران کرونا نمی‌توان گفت که سنگ‌اندازی خاصی اتفاق افتاد، شرایط به صورت صفر و یک نبود، یعنی نمی‌توان گفت که کل بخش دولتی حمایت کرد یا صرفا حمایت نکرد، ولی بخش‌هایی بودند که سعی کردند از ما و دیگر استارتاپ‌های بزرگ حمایت کنند، بخش‌هایی بودند که عملکردشان خنثی بود و برخی بخش‌ها دردسرهایی برای ما ایجاد کردند!

فکر می‌کنم که تصمیمات داخلی موجب شد که علی بابا از این مرحله عبور کند واگر نه بیرون از بدنه سازمان حمایت خاصی از ما نشد و کمکی که به عبور ما از این بحران کمک کند ندیدیم، اما باز هم می‌گویم که این موضوع صفر و یکی نیست.

ببینید نوع ارائه خدمات ما در قسمت‌های مختلف تغییراتی پیدا کرد، به عنوان مثال در این دوران به ویژه در ابتدا تماس‌های تلفنی فراوانی داشتیم و مردم می‌خواستند از قوانین و شرایط سفر آگاه شوند، به این ترتیب مرکز تماس ما به این سمت پیش رفت. با توجه به این اتفاق تلاش کردیم که در علی بابا مگ مطالبی به صورت روزانه بابت اطلاع‌رسانی در خصوص شرایط سفر و قوانین کشورهای مقصد برای سفر منتشر کنیم.

در خصوص سرویس‌ها، محصول خاص ویژه کرونا در علی بابا نداشتیم، این نوع خدمات در جاباما بیشتر بود در آنجا سرویس جاباما پلاس را راه‌اندازی کردیم که در حوزه ضدعفونی شدن محیط اقامت‌گاه بود، به جز آن به شکل ویژه‌ای محصول و سرویسی در این خصوص ارائه نشد.

اگر بخواهیم در مورد DLS به زبان ساده صحبت کنیم باید بگوییم که یک الفبایی دارد، یعنی یک سرویس بخش‌ها و سرویس‌های مختلفی دارد و این الفبا به این موضوع می‌پردازد که زمانی که هر کدام از این قسمت‌ها قرار است ساخته بشوند، احتمالا اجزا مختلفی درون این قسمت‌ها وجود دارد که هرکدام از این اجزا باید طراحی شوند.

یعنی در طراحی باید بدانیم که کوچک‌ترین اجزا مانند یک لیبل یا دکمه‌ها در پلتفرم‌های مختلف مانند موبایل و دسکتاپ به چه شکل باشند. این موضوع دو مزیت دارد، ابتدا این که یکپارچگی مناسبی بین قسمت‌های مختلف سرویس به وجود می‌آید و مزیت دوم قابلیت استفاده مجدد از کامپوننت‌هاست که سرعت توسعه را به شکل محسوسی افزایش می‌دهد.

مانند خیلی از انتخاب‌های تکنولوژی دیگری که در علی بابا یا جاهای دیگر اتفاق می‌افتد، انتخاب Vau انتخاب ریسکی بود. در آن زمان Vue.js 3 نسخه بتا بود و می‌دانستیم که چالش‌هایی خواهد داشت. ما یا می‌توانستیم نسخه قبلی را بهبود ببخشیم و چالش‌های آن را برطرف کنیم یا آنکه انرژی خودمان را بر روی ابزارهایی که در نسخه جدید وجود ندارد بگذاریم و طول عمر آن را بیشتر کنیم. به هر شکل ریسک کردیم و به سراغ نسخه بتا رفتیم و بسیاری از اجزا را خودمان ساختیم، برخی مواقع نیز با چالش‌های بزرگی مواجه شدیم که توانستیم به سلامت از آن‌ها عبور کنیم.

نتیجه این تصمیم این بود که حالا کد بیس ما زمان بیشتری بروز می‌ماند همچنین تجربه خوبی به دست آوردیم و بچه‌هایی که در پروژه بودند تجربه‌ای را به دست آوردند که در پروژه قبلی وجود نداشت. نتیجه نهایی هم بسیار با کیفیت‌تر شد و ریسکی که انجام شد، موجب شد تا چه از لحاظ رشد تکنولوژی و چه از لحاظ خروجی و تجربه‌هایی که منابع انسانی به دست آورد، کاملا مثبت باشد.

ما در چندین جنبه، مسیر توسعه علی بابا را پیگیری می‌کنیم، در بحث تکنولوژی، مهم‌ترین پروژه بزرگ بعدی ما تغییرات سمت سرور علی بابا است، که تغییرات بک‌اند و فرانت‌اند هستند. در بخش محصول تمرکز ما برای بالغ کردن محصولات فعلی و اضافه کردن محصولات جدید است که در مسیر منتهی به سال، سه محصول جدید به سبد محصول علی بابا اضافه می‌شود که بهتر است در خصوص جزئیاتش صحبت نکنم.

در بخش بیزینس به دنبال تغییراتی هستیم که جنبه دیگری از مسیر رشد شرکت است، در بخش منابع انسانی هم به دنبال شروع مجدد آکادمی هستیم تا نسل بعدی شرکت را تربیت کنیم. به همین ترتیب مسیر توسعه شرکت از جنبه‌های مختلف پیگیری می‌شود.

نمی‌توانیم بگوییم که شرایط به حالت عادی بازگشته، به هر حال شرایط متغییر است، موج پنجم و ششمی می‌آید و می‌رود یا شهری زرد یا قرمز می‌شود و قوانین تغییر می‌کند. اما از اصلی‌ترین نقاط تکیه یک بیزینس، اندازه بازار هدف آن است، نکته‌ای که شما در بیزینس می‌توانید به مقدار مناسبی پیش‌بینی کنید، اندازه مارکت است که خوب متاسفانه این برای ما هنوز به شکل نرمال بازنگشته است، یعنی نه تنها بازار هدف ما بازنگشته بلکه هنوز هیچ پیش‌بینی در این خصوص وجود ندارد.

یک زمانی سایز مارکت شما نصف می‌شود و شما می‌دانید که باید بر روی یک دوم بازار حساب باز کنید، اما گاهی اصلا معلوم نیست چه اتفاقی در آینده رخ می‌دهد. بازار ما با توجه به شرایط و قوانین لحظه‌ای که وضع می‌شود، کاملا متغیر است. زمانی که محیط تا این مقدار غیرقابل پیش‌بینی است، یعنی شرایط به حالت عادی برنگشته است.

خوشبختانه طی چند ماه اخیر چند بار رکورد فروش ریالی زده شده و با توجه به افزایش سهم بازار ما، اوضاع از نظر تجاری مناسب است ولی تا زمان ثابت نشدن مارکت، برنامه‌ریزی و پیش‌بینی دشوار است و به حالت نرمال برنگشته‌ایم.

می‌خواهم از تیم علی بابا تشکر کنم، به نظر من چیزی که این روزها در اکوسیستم دیده می‌شود و پروژه‌هایی در این اندازه با توجه به نوسانات متعددی که در اکوسیستم وجود دارد رخ می‌دهد، خیلی کمتر نمونه داشته، عموم سرویس‌ها بیشتر بر روی تغییرات حداقلی و برنامه‌های کوتاه مدت هستند و این که یک همچین برنامه بلند مدتی با موفقیت به نتیجه می‌رسد مدیون تیمی است که در علی بابا حضور دارد و می‌خواهم از تیم و همه افرادی که در این پروژه درگیر بودند تشکر کنم.

نوشته چالش‌های دوران کرونا برای علی بابا در گفتگو اختصاصی با راهبر ارشد فنی و مدیر محصول این شرکت اولین بار در اخبار فناوری و موبایل پدیدار شد.

هفته گذشته سایت جدید علی بابا طی یک مراسم آنلاین با حضور تعدادی از مدیران ارشد این شرکت رونمایی شد.

علی بابا بزرگ‌ترین پلتفرم خرید بلیط، هتل و تور در کشور است و در حالی دیزاین سیستم جدید این پلتفرم موسوم به اطلس بر روی سایت جدید علی بابا رونمایی شد که این شرکت طی دو سال گذشته با دشواری‌ها و چالش‌های فراوانی مخصوصا به دلیل شیوع ویروس کرونا مواجه شده ولی با گذر از روزهای بسیار سخت حالا به دنبال توسعه و پیشرفت بیشتر در آینده نزدیک است.

همین موضوع بهانه‌ای شد تا با احسان آراسته، راهبر ارشد فنی و مدیر محصول علی بابا به پای گفتگویی صمیمی بنشینیم و در خصوص سایت جدید علی بابا و شرایط این شرکت طی دوران کرونا صحبت کنیم.

در ادامه مصاحبه اختصاصی خبرنگار آی‌تی‌رسان با راهبر ارشد فنی و مدیر محصول علی بابا را مطالعه می‌کنید:

با سلام خدمت شما، بنده متولد سال ۱۳۶۵ هستم، در دانشگاه صنعتی شریف رشته نرم‌افزار تحصیل کردم، حدود سه سال هست که با علی بابا کار می‌کنم، البته پیش از اون طی ۱۷ – ۱۸ سال اخیر در حوزه مهندسی نرم افزار با شرکت‌‌های مختلف همکاری داشتم.

ببینید در محیط نرم‌افزار یکسری مفاهیم وجود دارد که به پروسه طول عمرش تحمیل می‌شود، مثل موجود زنده‌ای می‌ماند که می‌تواند به زندگیش ادامه دهد اما تغییراتی در محیط به وجود می‌آید که این موجود را مجبور به تغییر و سازگاری می‌کند. در حوزه تکنولوژی زمانی که تغییرات رخ می‌دهد نمی‌توان آن را نادیده گرفت یا با روال قبلی ادامه داد، زیرا محیط از شما می‌طلب که با تغییرات این تکنولوژی سازگار شوید.

مثال می‌زنم؛ زمانی بود که عملکرد یا سازگاری یک پلتفرم بر روی موبایل اهمیتی نداشت اما این روند تغییر کرد، با فراگیر شدن استفاده از تلفن هوشمند، این شرایط دگرگون شد. همچنین این رفتار کاربران است که تغییر می‌کند، استفاده کاربر از دسکتاپ به موبایل تغییر کرده، حال موبایل سیستم‌عامل‌های خودش را دارد، اندازه نمایشگر‌های خودش را دارد و شرایطش متفاوت است و به این ترتیب شما باید سرویس خودتان را به صورت بهینه شده به کاربر ارائه دهید. در طول زمان دیوایس‌ها عوض می‌شود، استانداردها تغییر می‌کند و شما مجبور به تغییر می‌شوید.

مساله دوم مربوط به منابع انسانی است، زمانی که این چنین تغییراتی در دنیا آغاز می‌شود، نیروی انسانی هم به سمت این تغییرات متمایل می‌شود. یعنی زمانی که سرویسی داشته باشید که با تکنولوژی ۵ سال پیش کار می‌کند، نمی‌توانید نیروی انسانی با کیفیتی برای رشد و نگه‌داری این پلتفرم جذب کنید، زیرا نیروی متخصص به سمت کارهای نوین با جدیدترین تکنولوژی‌ها که جای پیشرفت دارد، حرکت می‌کند. به همین دلیل شاید لازم نباشد تا شما سیستم خودتان را آپدیت کنید اما این عوامل محیطی شما را مجبور می‌کنند تا تغییرات را اعمال کنید.

جدا از عوامل محیطی، عواملی که برای خودمان اهمیت داشت، سرعت توسعه بود. ما طی مدت کوتاهی محصولات مختلفی را اضافه کردیم که نوعا با هم تفاوت ظاهری و تجربی داشت و اگر همگام با این مساله رو به جلو حرکت نمی‌کردیم به مشکل بر می‌خوردیم. مورد دیگر بحث سرعت سایت برای کاربران بود، تمرکز ما در سایت جدید مشخصا بر روی این بود که عملکرد سایت برای کاربران را افزایش بدهیم، البته کاربران ما شکایتی نسبت به این مورد نداشتند اما موتور جستجو از این نظر رتبه خوبی به ما نمی‌داد و این موضوع برای ما اهمیت داشت تا موارد مورد اهمیت برای موتور جستجو را بهبود بدهیم.

نتیجه آن هم بسیار خوب بود و ما افزایش سرعت چند برابری داشتیم. البته وضعیت نتورک ایران و ارتباطتش با شبکه جهانی بزرگ‌ترین معضل هست که بر روی بررسی یک موتور جستجو مانند گوگل از یک سایت مانند علی بابا تاثیر می‌گذارد اما این‌ها موضوعاتی هستند که فعلا در دست ما نیست.

به هر شکل تا جایی توانستیم و تکنولوژی به ما اجازه می‌داد توانستیم سایت را بهبود ببخشیم و از نتیجه هم راضی بودیم. در خصوص موتور جستجو در تلاش هستیم یک نسخه از سایت را در خارج از کشور راه‌اندازی کنیم که برای بررسی موتور جستجو و هم کاربری که به هر دلیلی از خارج کشور به ما دسترسی دارد، وضعیتمان بهبود داشته باشد.

ما برنامه داشتیم تا در پایان سال ۹۹ پروژه را لانچ کنیم، دلایل بسیار مختلفی موجب شد که این اتفاق رخ ندهد. در ابتدا تصور می‌کردیم که تمرکز ۱۰۰ درصد ما بر روی توسعه زیرساخت جدید خواهد بود ولی زمانی که وارد گود شدیم متوجه شدیم که نمی‌توانیم بیزینس قبلی را متوقف کنیم و حتی برخی منابع آن را برای توسعه پروژه جدید استفاده کردیم.

در همین بین تغییراتی در بخش‌های مختلف دادیم و محصول جدید را بر روی استک قبلی بالا آوردیم. این موارد از جمله اتفاقاتی بود که باعث شد زمانبندی تغییر کند و بخشی از منابع برای اتفاقاتی خارج از پروژه جدید صرف شود. مورد بعدی شیوع کرونا بود که باعث شد تا تصمیمات و نقشه راه جدید ترسیم شود و از زمانبندی فاصله بگیریم.

اما تامین نیروی انسانی اصلی‌ترین مساله‌ای است که کل اکوسیستم درگیر آن شده، در بخش‌های مختلف کار، افراد تصمیم به مهاجرت و اتفاقات این‌چنینی می‌گرفتند، مساله تامین نیروی انسانی با کیفیت و لازم برای پروژه یک چالش بود که ما داشتیم و داریم و بر روی زمان‌بندی‌های ما تاثیر می‌گذاشت، با وجود تمامی این موارد شاهد این بودیم که لانچ پروژه حدود ۷-۸ ماه طولانی‌تر شد.

کرونا شوک عجیبی بود، اگر چند ماه قبل از این پروژه می‌خواستیم تمامی اتفاقات و تمام مشکلاتی که ممکن بود رخ دهد را پیش‌بینی کنیم حتی در بدترین شرایط هم به این فکر نمی‌کردیم که با یک اتفاق، مارکت به مقداری افت کند که به ۵ درصد سایز خودش برسد. در شدیدترین دوره‌ای که بازار افت کرد، فروش ما به ۵ درصد رسید، این چیزی بود که در واقع قلب بیزینس را هدف می‌گیرد. گاهی اوقات رقیبی وارد بازار می‌شود، یا هر نوع مشکل دیگری ممکن است به وجود بیاید، اما زمانی که مارکت افت می‌کند، روزمره کسب‌و‌کار دچار مشکل می‌شود. این اتفاق واقعا عجیب و غیرقابل پیش‌بینی بود.

در ابتدا فکر نمی‌کردیم که پاندمی به این شکل طولانی شود اما می‌دانستیم که باید بدترین شرایط را پیش‌بینی کنیم تا آسیب را به حداقل برسانیم. در آن دوره نوع تعامل با همکاران و نحوه مدیریت شرکت تغییر کرد، نمی‌دانم در آینده چقدر این تجربه به درد ما خواهد خورد اما به هر شکل عبور از این اتفاق تجربه خوبی بود. البته در این دوره اتفاقات مثبتی رخ داد، سهم علی بابا از بازار گسترش پیدا کرد زیرا تعداد زیادی از رقبا نتوانستند از این بحران به سلامت عبور کنند، از طرفی اقبال عموم نسبت به e-commerce یا به نوعی خرید آنلاین افزایش یافت و حالا که بازار بازگشته است، همچنین در چند ماه گذشته چند بار شاهد رکوردشکنی فروش ریالی در تاریخ علی بابا بودیم، احساس می‌کنم که این تجربه برای ما خوب بود و منافعی برای علی بابا داشت.

ما پیش از شیوع کرونا برنامه‌های متعددی برای رشد و توسعه خودمان داشتیم، به طور دقیق نمی‌توان پیش‌بینی کرد که اگر کرونا نبود چه اتفاقاتی می‌افتاد و در حال حاضر سهم بازار، رشد و توسعه ما به کجا می‌رسید. اما به طور کلی فکر نمی‌کنم که اگر بر اساس استراتژی گذشته خودمان پیش می‌رفتیم به دستاورد‌های کمتری دست پیدا می‌کردیم.

نکته‌ای که برای ما قابل توجه است این بود که توانستیم با نتایج قابل قبول از چنین فاجعه‌ای عبور کنیم، نمی‌توانیم نتایج را به حالتی که اگر کرونا نبود مقایسه کنیم، اما در گذشته توقع داشتیم که نتایج استراتژی‌هایمان درخشان باشد. حالا از عملکردمان راضی هستیم و زیرساختی که به وجود آمده سکوی پرتاب ما در دوران کرونا بود و موجب رشد و توسعه ما شد.

این موضوع به دو بخش تبدیل می‌شود، یک مساله کلی ما با رگولاتوری و ارگان‌های دولتی است و یکی هم مربوط به دوران کرونا می‌شود. در کلیت موضوع ما مشکلات متعددی با رگولاتوری داریم، در واقع به نظر می‌رسد که قوانین، همپا با تکنولوژی و رشد e-commerce پیش نمی‌رود. این مشکلات موجب می‌شود که جلوی رشد یا حداقل تمرکز شرکت‌های مانند ما گرفته شود.

در خصوص دوران کرونا نمی‌توان گفت که سنگ‌اندازی خاصی اتفاق افتاد، شرایط به صورت صفر و یک نبود، یعنی نمی‌توان گفت که کل بخش دولتی حمایت کرد یا صرفا حمایت نکرد، ولی بخش‌هایی بودند که سعی کردند از ما و دیگر استارتاپ‌های بزرگ حمایت کنند، بخش‌هایی بودند که عملکردشان خنثی بود و برخی بخش‌ها دردسرهایی برای ما ایجاد کردند!

فکر می‌کنم که تصمیمات داخلی موجب شد که علی بابا از این مرحله عبور کند واگر نه بیرون از بدنه سازمان حمایت خاصی از ما نشد و کمکی که به عبور ما از این بحران کمک کند ندیدیم، اما باز هم می‌گویم که این موضوع صفر و یکی نیست.

ببینید نوع ارائه خدمات ما در قسمت‌های مختلف تغییراتی پیدا کرد، به عنوان مثال در این دوران به ویژه در ابتدا تماس‌های تلفنی فراوانی داشتیم و مردم می‌خواستند از قوانین و شرایط سفر آگاه شوند، به این ترتیب مرکز تماس ما به این سمت پیش رفت. با توجه به این اتفاق تلاش کردیم که در علی بابا مگ مطالبی به صورت روزانه بابت اطلاع‌رسانی در خصوص شرایط سفر و قوانین کشورهای مقصد برای سفر منتشر کنیم.

در خصوص سرویس‌ها، محصول خاص ویژه کرونا در علی بابا نداشتیم، این نوع خدمات در جاباما بیشتر بود در آنجا سرویس جاباما پلاس را راه‌اندازی کردیم که در حوزه ضدعفونی شدن محیط اقامت‌گاه بود، به جز آن به شکل ویژه‌ای محصول و سرویسی در این خصوص ارائه نشد.

اگر بخواهیم در مورد DLS به زبان ساده صحبت کنیم باید بگوییم که یک الفبایی دارد، یعنی یک سرویس بخش‌ها و سرویس‌های مختلفی دارد و این الفبا به این موضوع می‌پردازد که زمانی که هر کدام از این قسمت‌ها قرار است ساخته بشوند، احتمالا اجزا مختلفی درون این قسمت‌ها وجود دارد که هرکدام از این اجزا باید طراحی شوند.

یعنی در طراحی باید بدانیم که کوچک‌ترین اجزا مانند یک لیبل یا دکمه‌ها در پلتفرم‌های مختلف مانند موبایل و دسکتاپ به چه شکل باشند. این موضوع دو مزیت دارد، ابتدا این که یکپارچگی مناسبی بین قسمت‌های مختلف سرویس به وجود می‌آید و مزیت دوم قابلیت استفاده مجدد از کامپوننت‌هاست که سرعت توسعه را به شکل محسوسی افزایش می‌دهد.

مانند خیلی از انتخاب‌های تکنولوژی دیگری که در علی بابا یا جاهای دیگر اتفاق می‌افتد، انتخاب Vau انتخاب ریسکی بود. در آن زمان Vue.js 3 نسخه بتا بود و می‌دانستیم که چالش‌هایی خواهد داشت. ما یا می‌توانستیم نسخه قبلی را بهبود ببخشیم و چالش‌های آن را برطرف کنیم یا آنکه انرژی خودمان را بر روی ابزارهایی که در نسخه جدید وجود ندارد بگذاریم و طول عمر آن را بیشتر کنیم. به هر شکل ریسک کردیم و به سراغ نسخه بتا رفتیم و بسیاری از اجزا را خودمان ساختیم، برخی مواقع نیز با چالش‌های بزرگی مواجه شدیم که توانستیم به سلامت از آن‌ها عبور کنیم.

نتیجه این تصمیم این بود که حالا کد بیس ما زمان بیشتری بروز می‌ماند همچنین تجربه خوبی به دست آوردیم و بچه‌هایی که در پروژه بودند تجربه‌ای را به دست آوردند که در پروژه قبلی وجود نداشت. نتیجه نهایی هم بسیار با کیفیت‌تر شد و ریسکی که انجام شد، موجب شد تا چه از لحاظ رشد تکنولوژی و چه از لحاظ خروجی و تجربه‌هایی که منابع انسانی به دست آورد، کاملا مثبت باشد.

ما در چندین جنبه، مسیر توسعه علی بابا را پیگیری می‌کنیم، در بحث تکنولوژی، مهم‌ترین پروژه بزرگ بعدی ما تغییرات سمت سرور علی بابا است، که تغییرات بک‌اند و فرانت‌اند هستند. در بخش محصول تمرکز ما برای بالغ کردن محصولات فعلی و اضافه کردن محصولات جدید است که در مسیر منتهی به سال، سه محصول جدید به سبد محصول علی بابا اضافه می‌شود که بهتر است در خصوص جزئیاتش صحبت نکنم.

در بخش بیزینس به دنبال تغییراتی هستیم که جنبه دیگری از مسیر رشد شرکت است، در بخش منابع انسانی هم به دنبال شروع مجدد آکادمی هستیم تا نسل بعدی شرکت را تربیت کنیم. به همین ترتیب مسیر توسعه شرکت از جنبه‌های مختلف پیگیری می‌شود.

نمی‌توانیم بگوییم که شرایط به حالت عادی بازگشته، به هر حال شرایط متغییر است، موج پنجم و ششمی می‌آید و می‌رود یا شهری زرد یا قرمز می‌شود و قوانین تغییر می‌کند. اما از اصلی‌ترین نقاط تکیه یک بیزینس، اندازه بازار هدف آن است، نکته‌ای که شما در بیزینس می‌توانید به مقدار مناسبی پیش‌بینی کنید، اندازه مارکت است که خوب متاسفانه این برای ما هنوز به شکل نرمال بازنگشته است، یعنی نه تنها بازار هدف ما بازنگشته بلکه هنوز هیچ پیش‌بینی در این خصوص وجود ندارد.

یک زمانی سایز مارکت شما نصف می‌شود و شما می‌دانید که باید بر روی یک دوم بازار حساب باز کنید، اما گاهی اصلا معلوم نیست چه اتفاقی در آینده رخ می‌دهد. بازار ما با توجه به شرایط و قوانین لحظه‌ای که وضع می‌شود، کاملا متغیر است. زمانی که محیط تا این مقدار غیرقابل پیش‌بینی است، یعنی شرایط به حالت عادی برنگشته است.

خوشبختانه طی چند ماه اخیر چند بار رکورد فروش ریالی زده شده و با توجه به افزایش سهم بازار ما، اوضاع از نظر تجاری مناسب است ولی تا زمان ثابت نشدن مارکت، برنامه‌ریزی و پیش‌بینی دشوار است و به حالت نرمال برنگشته‌ایم.

می‌خواهم از تیم علی بابا تشکر کنم، به نظر من چیزی که این روزها در اکوسیستم دیده می‌شود و پروژه‌هایی در این اندازه با توجه به نوسانات متعددی که در اکوسیستم وجود دارد رخ می‌دهد، خیلی کمتر نمونه داشته، عموم سرویس‌ها بیشتر بر روی تغییرات حداقلی و برنامه‌های کوتاه مدت هستند و این که یک همچین برنامه بلند مدتی با موفقیت به نتیجه می‌رسد مدیون تیمی است که در علی بابا حضور دارد و می‌خواهم از تیم و همه افرادی که در این پروژه درگیر بودند تشکر کنم.

نوشته چالش‌های دوران کرونا برای علی بابا در گفتگو اختصاصی با راهبر ارشد فنی و مدیر محصول این شرکت اولین بار در اخبار فناوری و موبایل پدیدار شد.

امروزه به لطف دوربین‌ها و گوشی‌های هوشمند، به راحتی می‌توانیم خاطرات شیرین‌مان را از سفرهایمان ثبت کنیم. مرور تصاویر و فیلم‌هایی که در طول مسافرت‌مان گرفته‌ایم، باعث می‌شود تا دوباره احساس کنیم در آن دوارن هستیم.

در سال‌های دور که هیچ اثری از دوربین نبود، انسان‌ها با نوشتن، خاطرات‌شان و تجربه‌های‌شان را ثبت می‌کردند که در واقع به آنها سفرنامه می‌گفتند. هنوز هم سفرنامه‌ها مشهوری در ادبیات کهن ایران وجود دارند که با خواندن آنها، احساس خواهید کرد، با نویسنده در حال گشت‌وگذار در آن شهر هستید.

سفرنامه به نویسنده این امکان را می‌دهد تا بتواند تجربیات و دیده‌هایش را بر روی کاغذ نوشته و بعد از سفر بتواند از آنها برای مرور خاطراتش استفاده کند. اگر شما هم از آن دست مسافرانی هستید که عاشق سفرنامه‌نویسی هستید، ادامه‌مطلب به شما کمک خواهد کرد تا بعد از خرید بلیط اتوبوس در سفر بعدی، شروع به نوشتن کنید.

سفرنامه چیست و سفرنامه‌نویس کیست؟

سفرنامه همانطور که از اسم آن مشخص است، به معنی نوشته‌ای است که در سفر نوشته می‌شود. در واقع سفرنامه‌نویسی یکی از سبک‌های ادبی بوده که در آن شخص قصد دارد تا تجربیات، احساسات، رخدادها و دیده‌هایش را از سفر به شهرها و دیگر مناطق بنویسد تا مردم بتوانند با خواندن آن، اطلاعات‌شان درباره آنجا بیشتر شود. سفرنامه‌نویس نیز به کسی می‌گویند که سفرنامه را می‌نویسد.

در ادبیات کهن ایران‌زمین، سفرنامه‌های با ارزشی به یادگار مانده‌اند. سفرنامه ناصر خسرو مشهورترین سفرنامه ایرانی و سفرنامه مارکوپولو نیز مشهورترین سفرنامه غیر‌ایرانی است.

سفر با اتوبوس بهترین فرصت برای سفرنامه‌نویسی

همیشه مرور نوشته‌هایی که قبلاً نوشته‌اید، می‌تواند هیجان‌انگیز و البته خاطره‌انگیز باشد. امکان ندارد که با مرور نوشته‌های‌تان، حتی برای چند لحظه خودتان را در آن مکان تصور نکرده باشید.

همین مورد باعث شده است تا مسافران زیادی برای سفرنامه‌نویسی، دست به قلم شوند. بد نیست با در نظر گرفتن مدت سفر برنامه‌ریزی منسجمی برای مدیریت زمان و نوشتن داشته باشید. با خرید بلیط اتوبوس از علی بابا همان ابتدا متوجه می‌شوید که چند ساعت در اتوبوس هستید.

اتوبوس یکی از بهترین وسیله‌ها برای سفرنامه‌نویسی است. بر روی صندلی‌تان بنشینید و به دقت اطراف را نگاه کنید. هر چیزی که به نظرتان ارزش نوشتن دارد را بنویسید. از رفتار راننده تا رفتار دیگر مسافران. از حس‌و‌حال خودتان تا مسافر بغل دستی‌تان. از طرفی سفرنامه‌نویسی باعث می‌شود در سفرهای طولانی‌تان احساس خستگی و بی حوصلگی نکنید و از طرفی دیگر، مرور سفرنامه‌تان در روزها و ماه‌های بعد، حس‌و‌حال وصف‌نشدنی خواهد داشت.

نگران نباشید نیازی نیست تا برای نوشتن، قلمی گیرا داشته باشید. از قدیم گفته‌اند که آنچه از دل برآید بر دل بنشیند. سعی کنید ساده بنویسید و از به کاربردن لغات سخت و کتابی پرهیز کنید. نوشته‌های شما باید برای هر کسی قابل فهم باشند.

از همان لحظه‌ای که وارد ترمینال می‌شوید تا زمانی که سوار اتوبوس شوید، می‌توانید شروع به نوشتن کنید. کاغذ و قلم‌تان را بیرون بیاورید و درباره هر چیزی که دوست دارید بنویسید. از احساس‌تان برای شروع یک سفر لذت‌بخش بنویسید. از مردمی که در ترمینال در تکاپوی رفتن به سفر هستند، بنویسید. هر چیزی که نظرتان را جلب می‌کند، بر روی کاغذ بیاورید.

حتی می‌توانید بعد از خرید بلیط اتوبوس‌ تان شروع به نوشتن کنید. درباره اینکه می‌خواهید در طول سفرتان چه چیزهایی را تجربه کنید و اینکه دوست دارید به چه مکان‌هایی بروید. درباره این بنویسید که قبل از سفر چه چیزی درباره فرهنگ و مردم آن شهر می‌دانید، سپس در سفرتان نیز دوباره درباره آنها بنویسید تا بعدا بتوانید هنگام مطالعه سفرنامه‌تان، تصورتان را با تجربیات واقعی‌تان از آن شهر، مقایسه کنید.

هر چیزی که جالب است و می‌تواند برای خواننده مفید باشد را بنویسید

اگر اتوبوس‌تان در حین سفر از کنار یک دریاچه گذر می‌کرد، و منظره‌ای زیبا را دیدید که وصف آن می‌تواند هر کسی را مشتاق کند، درباره آن بنویسید. از نق‌زدن‌های مسافر بغل دستی‌تان گرفته تا هرچیزی که به فکرتان می‌آید را بر روی کاغذ بیاورید.

ماه‌ها یا سال‌ها بعد، مرور این سفرنامه‌ها، به شما کمک خواهد کرد تا برای چند لحظه احساس کنید که واقعا در حال سفر با اتوبوس هستید. همه خاطرات و صحنه‌ها برایتان زنده می‌شوند. این خاصیت شگفت‌انگیز سفرنامه است که خواننده را به سفر خیالی می‌برد. به همین دلیل است که سفرنامه‌ها در بین مردم خصوصا افرادی که قصد سفر به شهر یا مقصد مشخصی دارند، محبوب هستند.

نتیجه گیری

پس از خرید بلیط اتوبوس وسایل لازم برای نوشتن را آماده کنید. برای اینکه یاد بگیرید که چطور بنویسید، بهتر است قبل از سفرتان، سفرنامه‌های متعددی را بخوانید. این کار به شما کمک خواهد تا بتوانید سفرنامه بهتر و جذاب‌تری بنویسید.

سعی کنید در هنگام سفرنامه‌نویسی، از تعصبات و عقایدی که می‌توانند بر روی سفرنامه‌تان تأثیر منفی بگذارند، دوری کنید. از یاد نبرید که یکی از فواید سفرکردن، آشنایی با انواع فرهنگ‌ها و مذاهب و … است که به شما کمک خواهد کرد تا تعصبات غیرضروری‌تان را دور بیاندازید. بنابراین با نوشتن، آن‌ها را به خواننده منتقل نکنید.

به‌طور‌کلی سفرنامه‌نویسی یکی از بهترین روش‌ها برای سرگر‌م‌شدن در هنگام مسافرت با اتوبوس است. این کار می‌تواند هم برای خودتان لذت‌بخش باشد، هم اینکه در آینده اگر کسی سفرنامه‌تان را خواند، بتواند از آن لذت ببرد و از تجربیات‌ و نوشته‌هایتان استفاده کند.

نوشته سفر با اتوبوس، فرصت مناسبی برای سفرنامه‌نویسی اولین بار در اخبار تکنولوژی و فناوری پدیدار شد.

این روزها خیلی از وب‌سایت‌های شخصی و شرکتی که به فکر بهبود رتبه خود و جذب نظر مخاطبان هستند از سئو کمک می‌گیرند. سئو دانشی است که به بهتر دیده شدن برند، محصولات و خود ما کمک می‌کند. اما بهرهوری از این علم کار هر شخصی نیست و یک متخصص سئو حرفه‌ای باید تمام تکنیک‌های سئو را بشناسد و بداند کجا و چگونه از این تکنیک ها استفاده کند.

علی حسینی از متخصصان حرفه‌ای سئو است که تجربه مدیریت تیم سئو علی بابا، دیجی کالا و… را دارد. بریا آشنایی بیشتر با سئو و این متخصص حرفه‌ای، گفت و گوی کوتاهی با وی داشتیم که شرح ان را می‌خوانید.

به عنوان سوال اول هم کمی از خودتان بگویید، چند سال است که کار سئو می کنید، سابقه کاردر چه شرکتهایی را دارید؟

حدود 8 سال است که سئو حرفه اصلی من است؛ ولی از سال ۸۱ هست فعالیت تحت وب را آغاز کردم و ۱۶ سال  است که در این حوزه سابقه کار دارم.

فعالیت من از مرکز فناوری‌های پیشرفته دانشگاه شریف آغاز شد که در پروژه سیستم عامل ملی زیر نظر دکتر خوانساری و دکتر ربیعی مشغول به کار بودم. مگفا، ایران نوین، دیجی کالا و… هم برخی از شرکت‌هایی هستند که با آنها کار کردم و در حال حاضر در شرکت سفرهای علی بابا مشغول به کار هستم.

بحث را با توضیحی کلی درباره سئو آغاز کنیم، چرا سئو اینقدر نزد کسب و کارهای امروزی ارج و قرب یافته و بیشتر شرکتهای معتبر به دنبال متخصص های حرفه ای سئو هستند؟

سئو یکی از کانال‌های دیجیتال مارکتینگ است و اتفاقا قویترین و به صرفه‌ترین آنها هم هست. به علت اینکه جذب کاربر و مشتری توسط کانال اورگانیک خیلی موثر و با اعتماد بالای کاربر صورت میگیرد، امروزه خیلی پر اهمیت شده و از طرفی هم این کانال به نسبت دیگر ابزارها و کانال‌ها خیلی کم هزینه‌تر و به صرفه‌تر هست. بنابراین شرکت‌ها دنبال متخصصی هستند که بتواند
آنها را به بهترین جایگا‌ه‌ها برساند.

سئو مدام در حال تغییر و تحول است، شما چگونه خود را با این تغییرات تطبیق می دهید، چقدر زمان صرف به روز رسانی اطلاعات  خود می کنید؟ ممکن است شما به سبک خاصی وفادار باشید و به دلیل وفاداری به سبک کاری خود به روزرسانی اطلاعات را مهم ندانید؟

در خصوص سوال اول باید بگویم که سئو مدام در حال تغییراست، چون گوگل مدام در حال تغییر هست و هر روز چیزهای جدیدی یاد میگیرد؛ بنابراین برای اینکه عقب نیوفتیم مجبوریم بروز شویم. من هم سعی می‌کنم هر روز یک مقاله بروز، حتی کوتاه هم شده بخوانم.

علاوه بر مطالعه روزانه با دوستانم یه جمع کوچکی به عنوان دورهمی سئوکارها راه انداختیم که آنجا به تبادل دانش می‌پردازیم.

در خصوص سبک و سیاق هم من همیشه سعی می‌کنم یک سئو کار کلاه سفید باشم و همیشه با گوگل رو راست باشم.

به عنوان یک متخصص سئو بگویید که در سئو چه چیزی بیشتر اهمیت دارد؟ فرا گرفتن اصول سئو، تجربه کاری یا یادگیری کار با ابزارهای آنالیز و بررسی سئو؟

حقیقا نمیتوانم بگویم که کدام بخش گوگل مهمتر هست. فقط این را بگویم که تمام بخش‌ها کنار هم هست که میشود سئو.

از بهینه‌سازی راندمان کاری سایت گرفته تا تولید محتوای غنی و انتشار مناسب آن.

به غیر از سئو در حوزه دیجیتال مارکتینگ هم فعالیت می کنید، آیا فکر می کنید که بین این 2  تخصص ارتباط یا همپوشانی وجود دارد؟

بله من در حقیقت یک دیجیتال مارکتر هستم که تخصص اصلی و پررنگ‌ترم سئو هست.

در این میان میزان همپوشانی که وجود دارد زیاد هست، چون سئو قسمت اعظمی از دیجیتال مارکتینگ را به لحاظ میزان حجم ترافیک و حجم کسب درآمد شامل می‌شود.

من معتقدم که سئو مثل یک پدر است برای دیگر کانال‌ها که هم باید به تغذیه آنها کمک کند و هم آنها را پشتیبانی کند. البته دیگر کانال‌ها هم موظف هستند که در راستا کمک به سئو حرکت کنند.

وضعیت سئو را بین شرکت های ایرانی چگونه ارزیابی می کنید؟

خوب سئو در ایران هنوز خیلی جای رشد دارد و خیلی از سایت‌های مطرح ما هنوز درست بهینه و سئو نشدند.

اگر بخواهم به لحاظ بازار کار سئو را بسنجیم باید بگم که خیلی از شرکت‌های ایرانی از وضعیت داشتن سایت گذشته‌اند و الان دیگه باید به فکر موثر بودن و مفید بودن سایت خودشان باشند که باز بهینه‌ترین روش سئو است.

خیلی ها فکر می کنند سئو یعنی یافتن و به کار بردن کلمات کلیدی یا کی وردها، نگاه شما به عنوان یک متخصص کهنه کار در این حوزه چیست؟

در واقع سئو فقط پیدا کردن یک کلمه کلیدی و استفاده مکرر از آن در متون سایت نیست. بلکه سئو به مجموعه کارهایی میگویند که باعث می‌شود شما در وحله اول یک پلتفرم مناسب و بهینه داشته باشید و بعد محتوای غنی تولید و به خوبی منتشر کنید. این ساده‌ترین تعریفی هست که میتوانم از فرآیندهای کاری سئو داشته باشم.

چشم انداز شما برای آینده چیست؟ آیا ممکن است به غیر از سئو و دیجیتال مارکتینگ در بخش های دیگری هم فعال شوید؟

شاید استارت‌آپ‌هایی در حوزه وب و اپلیکیشن داشته باشم، ولی فکر نمی‌کنم وارد علم و دنیای دیگه‌ای بشوم؛ چون فکر کنم خیلی زمان بخواهد تا با حوزه جدید آشنا شوم.

چشم‌انداز خوبی که برای خودم میبینم این است که خیلی دوست دارم یک آژانس دیجیتال مارکتینگ برای خودم داشته باشم.

نوشته در گفت و گو با مدیر سئو علی بابا مطرح شد: سئو، قوی و به صرفه‌ترین ابزار دیجیتال مارکتینگ اولین بار در وب‌سایت فناوری پدیدار شد.