همه چیز خیلی سریع اتفاق افتاد. دو سکانس پایانی اینطور بود: ۲۱ مرداد، سقوط هرات،‌ سومین شهر بزرگ افغانستان. سه روز بعد، سقوط کابل، پایتخت کشور به دست نیروهای طالبان. از طالبان که در میان گروه‌های بنیادگرای مذهبی به افراطی‌گری و توحش شهرت دارد انتظار می‌رفت پس از تسلط بر خاک افغانستان، ارتباط مردم با اینترنت را قطع یا محدود کند اما تا به امروز قطعی گسترده‌ای در اینترنت اتفاق نیفتاده است. آیا آن طور که بعضی‌ها می‌گویند طالبان به راستی تغییر کرده است یا هنوز وقت سرکوب نرسیده؟

 

کمتر از دو ماه پیش بود که جو بایدن در پاسخ به سوالات خبرنگاران حاضر در کاخ سفید در مورد افغانستان گفت بیایید در مورد چیزهای «شاد» صحبت کنیم. بایدن درست می‌گفت. تقریبا هیچ چیز شادی در رابطه با امروز افغانستان وجود ندارد. حالا و بعد از اتمام حضور ۲۰ ساله نیروهای آمریکایی در این کشور، تروریست‌های طالبان بر اکثر کشور مسلط شده‌اند، دولت قانونی افغانستان سقوط کرده و رئیس‌جمهور غنی از کشور گریخته. این شرایط، هراس مردم افغانستان در مورد آینده را بیش از هر زمان افزایش داده است. مردمی که مدت‌هاست با جنگ و ناامنی غریبه نیستند اما مگر می‌شود به این بی‌ثباتی خو گرفت؟

 

وضعیت اینترنت از زمان قدرت‌گیری مجدد طالبان

در مدت زمان تسلط نیروهای طالبان بر افغانستان خبری از قطعی‌ اینترنت نبوده است. گروه طالبان که به مخالفت با جلوه‌های جهان مدرن و هر گونه تکنولوژی نوینی معروف است هنوز در ارتباط با اینترنت محدودیتی اعمال نکرده. یکی از شهروندان افغانستانی در این رابطه می‌گوید: «به طرز شگفت‌آوری اتصال اینترنت حتی در روزهای بارانی، به خوبی گذشته است.» شخص دیگری که مقیم اروپاست نیز می‌گوید: «من به صورت عادی از طریق اینترنت با خانواده‌ام در افغانستان در ارتباط هستم و به نظر می‌رسد تغییری در وضعیت اینترنت به وجود نیامده.»

 

البته روز هفتم شهریور ماه، خبرگزاری رهاپرس افغانستان خبر داد: « براساس برخی گزارش‌ها، طالبان خدمات اینترنت را برای ولایت پنجشیر که هنوز به تصرف آنها در نیامده، قطع و یا مختل کرده است.» ولایت پنجشیر هسته جبهه مقاومت علیه طالبان است که احمد مسعود، فرزند احمدشاه مسعود و امرالله صالح، معاون دولت اشرف غنی به همراه برخی چهره‌های سیاسی دیگر در این ولایت حضور دارند.

 

استراتژی جدید طالبان در مورد اینترنت

می‌توان گفت طالبان در دوره جدید زمامداری‌اش حداقل تا به امروز استراتژی متفاوتی در ارتباط با اینترنت در پیش گرفته است. البته این بدان معنی نیست که این گروه تروریستی افراطی از لحاظ ایدئولوژیک نسبت به گذشته ترقی کرده یا پیگیر موضع مداراجویانه‌ای در برخورد با مردم افغانستان است. اما دلیل این مسئله چیست؟

 

طالبان به دنبال ارائه تصویری متفاوت از خود در فضای مجازی است

دوره قبلی تسلط طالبان بر افغانستان (۲۰۰۱-۱۹۹۶) خبری از اینترنت در این کشور نبود. طالبان در سال ۲۰۰۱ با دخالت نظامی آمریکا قدرت را واگذار کرد. در بازه زمانی سال ۲۰۰۱ تا چند روز پیش که دست طالبان از قدرت رسمی کوتاه بود تغییراتی در این کشور به وجود آمده است. در سال ۲۰۰۵، یک میلیون کاربر تلفن همراه در افغانستان وجود داشته است. در حالی که این رقم تا ژانویه ۲۰۲۱ و در یک بازه زمانی تقریبا ۱۶ ساله به بیش از ۲۷ میلیون نفر رسیده؛ معادل ۶۸/۷ درصد از جمعیت این کشور.

 

در افغانستان خبری از فیلترینگ نیست و مردم این کشور آزادانه در شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر و فیسبوک فعالیت می‌کنند. بنابر گزارش DataReportal در ژانویه ۲۰۲۱، ۸ میلیون و ۶۴۰ هزار کاربر اینترنت در افغانستان وجود داشته است. این رقم اگر چه نسبت به جمعیت تقریبا ۴۰ میلیونی این کشور آنچنان بالا نیست اما باید توجه داشت این رقم در سال‌های اخیر همواره در حال رشد بوده‌است. از ابتدای سال ۲۰۲۰ تا آغاز سال ۲۰۲۱، ۱۳ درصد به کاربران اینترنت در افغانستان اضافه شده است.

 

اینترنت سلاح جدید طالبان

روزهای اولیه پس از سقوط کابل، ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی ترند شد که در آن مسئول کمیسیون بهداشت طالبان با حضور در مطبی به یکی از پزشکان زن آنجا اطمینان می‌دهد که می‌تواند مثل قبل به کارش ادامه دهد. تصویری دقیقا متفاوت با آنچه از منش این گروه در افکار عمومی مردم جهان وجود دارد.

 

حساب‌های کاربری حامی طالبان در شبکه‌های اجتماعی که شاید بسیاری از آن‌ها عضو رسمی این گروه نیز نباشند، اکنون بیش از هر زمانی در معرض توجه هستند. مقامات رسمی آنان نیز از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی این گروه، تا به امروز بیش از ۳۷۴ هزار دنبال‌کننده در توییتر دارد. همچنین دکتر نعیم، سخنگوی سیاسی طالبان نیز پس از یک سال حضور در این شبکه اجتماعی، ۲۴۵ هزار دنبال‌کننده دارد. در میان این دنبال‌کنندگان نام خبرنگاران رسانه‌های بین‌المللی مطرح نیز به چشم می‌خورد.

 

روزنامه نیویورک تایمز، ۲۹ مرداد ۱۴۰۰ در مقاله‌ای با عنوان «چگونه طالبان شبکه‌های اجتماعی را به ابزاری برای کنترل تبدیل کرد؟» به بررسی موضع این گروه در قبال اینترنت و شبکه‌های اجتماعی پرداخت. در بخشی از این مقاله آمده است: «طالبان به سرعت، اینترنت را به عنوان ابزاری جدید برای پروپاگاندا (تبلیغات گسترده سیاسی)، گسترش پیام‌های مکتوب و ایستگاه رادیویی چریکی در نظر گرفته است.»

 

در قسمتی دیگر از این مقاله به نقل از یکی از اعضای شورای آتلاتنیک به نام بنجامین جنسن آمده: «طالبان برای اینکه به مردم یادآوری کند گروهی وحشی است نیازی به انتشار محتوا [در شبکه‌های اجتماعی] ندارد زیرا مردم این را می‌دانند. آنچه آنها نیاز دارد ارائه تصویری است که نشان دهد [طالبان] قادر به حکمرانی و یکپارچه کردن کشور است.»

 

اینکه حضور گسترده طالبان در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی تا چه اندازه بر پاک شدن تصویر سیاه مردم از گذشته و حتی حال آنها تاثیرگذار است مشخص نیست. یک استاد دانشگاه ننگرهار جلال آباد به نیویورک تایمز می‌گوید که تعداد زیادی از دانش آموزانش که در مبارزات ضد طالبان شرکت کرده بودند، حساب‌های شبکه‌های اجتماعی خود را بسته‌اند. به باور او نسلی که پس از سرنگونی اولین رژیم طالبان متولد شد، یک عمر شواهد دیجیتالی برای پنهان کردن دارد.

 

استفاده طالبان از شبکه‌های اجتماعی برای تبلیغات سیاسی اما تنها مربوط به دوره فعلی حکمرانی‌اش نیست. بر اساس تحقیقی که Medium انجام داده است حساب‌های مشکوک این گروه در توییتر، قبل از انتخابات ریاست جمهوری سپتامبر ۲۰۱۹ افغانستان، هشتگ‌های مربوط به طالبان را به صورت گسترده توییت کردند. در آن زمان حساب‌های توییتری طالبان با ترند کردن این هشتگ‌ها موجب مرعوب شدن مردم افغانستان برای شرکت در انتخابات شدند. انتخاباتی که تنها یک میلیون و ۸۲۰ هزار نفر، معادل ۱۹ درصد واجدین شرایط در آن شرکت کردند.

 

فتح اینترنت قبل از فتح افغانستان

امروز دیگر برای باز کردن ویدئوها و عکس‌هایی که از طالبان در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های خبری می‌بینیم به اندازه گذشته هراس نداریم. تصویر آنان در اینترنت مانند آنچه به آن عادت کرده بودیم، فقط محدود به ویدئوهای سنگسار کردن، سر بریدن یا کتک زدن آدم‌ها نمی‌شود. بازی عوض شده و طالبان آن را یاد گرفته است. حالا رهبران این گروه بدون اینکه باورهای بنیادگرایانه و خطرناک گذشته‌‌شان تغییری کرده باشد با سیاستمداران عالی‌ترین سطوحِ مهم‌ترین دولت‌های جهان و منطقه نشست و برخاست می‌کنند. کاربران توییترشان را باز می‌کنند، تصویرهای به ظاهر متمدنانه‌ای از طالبان می‌بینند و شاید کسانی هم باشند که فکر کنند افراطی‌گری از ایدئولوژی طالبان رخت بر بسته است.

 

 

تصویری ثبت شده از یکی از اعضای طالبان در اینترنت

 

کاربران شبکه‌های اجتماعی در این مدت بیش از آنکه از دیدن ویدئوهای اعدام و دست قطع کردن مردم به دست طالبان ترسیده باشند با دیدن عکس طالب نارنجی‌پوشی که کتانی فیک asix(!) به پا کرده، خندیده‌اند و این یعنی «طالبان پیش از آنکه افغانستان را گرفته باشد، اینترنت را فتح کرده.»