خبر رونمایی از ارز دیجیتال اختصاصی فیس‌بوک با نام «لیبرا» درنیمه نخست سال آینده میلادی(2020)، توجه بسیاری از کاربران را در جهان به خود جلب کرد ولی به موازات این استقبال، شاهد ابراز نگرانی گروه‌های فعال در حوزه مبارزه با قاچاق آنلاین اشیای عتیقه هستیم؛ گروه‌هایی که معتقدند این ارز دیجیتال می‌تواند  به پولشویی کمک کند یا این که خرید و فروش آثار باستانی به سرقت رفته از کشورهای درگیر جنگ ازجمله عراق، سوریه و یمن را آسان‌تر کرده و تهدیدی برای فرهنگ این ملت‌ها باشد.

 

رونق قاچاق آثار باستانی با ارز دیجیتال

وقتی نام تروریسم، جنگ داخلی و گروه‌های افراطی به میان می‌آید ذهن ما تنها به سوی جنگ و کشتار و ویرانی می‌رود ولی باید گفت این جنگ‌ها قربانیان دیگری هم دارند که شاید کمتر به آن توجه شود. سوریه، یمن و عراق از جمله کشورهایی محسوب می‌شوند که سایه جنگ و ناآرامی را بر سر دارند و علاوه بر ایجاد ناامنی برای مردم، آثار باستانی حاضر در این کشورهای کهن نیز از دستبرد و غارت در امان نمانده‌اند. به‌گونه‌ای که آخرین گزارش مجله Live Science نشان می‌دهد از سال 2011 تاکنون حداقل 100 قطعه باستانی از یمن با ارزش یک میلیون دلار در امریکا، اروپا و امارات متحده عربی به فروش رسیده است و این موضوع برای عراق و سوریه نیز مصداق دارد. اما این آثار چگونه به فروش می‌رسند؟

در پاسخ باید گفت حدود یک دهه بعد از اینکه فیس‌بوک در انقلاب‌های گسترده کشورهای عربی نقش اساسی ایفا کرد حالا این شبکه اجتماعی به پلتفرمی برای چوب حراج زدن به آثار باستانی کشورهای عربی درگیر جنگ و ناآرامی تبدیل شده است. به‌عنوان مثال، در سوریه آثار باستانی گسترده‌ای مربوط به امپراطوری‌های مختلف از بابل و ایران گرفته تا رم، یونان، عثمانی و مصر وجود دارد و این منبع عظیم کم‌کم نگاه گروه داعش و سایر افراد فعال در زمینه قاچاق اشیای عتیقه را به خود جلب کرد تا بتوانند از آن درآمدزایی داشته باشند. البته باید گفت که در کنار داعش چند گروه افراطی دیگر هم در قاچاق آنلاین این اشیای عتیقه دست دارند و حتی برخی مردم عادی هم برای داشتن درآمد در وضعیت نابسامان این کشور راهی سایت‌های باستان شناسی، موزه‌ها و... شده‌اند چرا که روی فیس‌بوک، آموزش‌های لازم برای به دست آوردن این اشیا نیز دیده می‌شود و حتی ابزارهای فناورانه مورد نیاز برای حفاری و... هم بر این پلتفرم به فروش می‌رسد.

البته این خرید و فروش غیرقانونی تنها به فیس‌بوک ختم نمی‌شود و پلتفرم‌های دیگر از جمله واتس اپ، اینستاگرام، ebay و آمازون نیز به محلی برای ارائه و خرید و فروش اشیای عتیقه این کشورها تبدیل شده‌اند اما از آنجا که میزان استفاده از فیس‌بوک و واتس اپ در کشورهای عربی بیشتر از سایر پلتفرم هاست، این دو شبکه اجتماعی در موضوع فروش آثار باستانی کشورهای عربی بیشتر مورد توجه قرار گرفته و البته نگرانی‌ها از خرید و فروش غیرقانونی بر بستر این پلتفرم افزایش یافته است.

بسیاری از فعالان عرصه مبارزه با قاچاق آنلاین فرهنگ کشورها ازجمله «کیتی پال» باستان شناس معتقدند که این ارز دیجیتال می‌تواند یک تهدید دیگر برای آثار تاریخی این کشورها باشد چرا که تراکنش‌ها یا تبادل‌های مالی براساس لیبرا، مبتنی بر بلاک چین و در مجموعه‌ای از رایانه‌های متصل به هم صورت می‌گیرد. هرچند گفته می‌شود فقط نهادهایی که مجوز لازم را داشته باشند به این شبکه رایانه‌ای دسترسی خواهند داشت ولی بسیاری معتقدند قاچاقچیان اشیای عتیقه، فعالان عرصه وب تاریک و... حتماً راهی برای استفاده از این ظرفیت پیدا خواهند کرد.

البته این ارز دیجیتال محدود به این شرکت نخواهد ماند و قرار است میلیاردها نفر برای استفاده از خدمات مالی از آن استفاده کنند، بدون آنکه نیازی به باز کردن حساب بانکی داشته باشند و همین موضوع فعالان عرصه محافظت از آثار باستانی و تاریخی را نگران‌تر کرده است. گفته می‌شود گروه‌های فیس بوکی مرتبط با قاچاق اشیای به سرقت رفته از کشورهای عربی درمجموع تا 150هزار عضو دارند و از آنجا که این پلتفرم محلی برای نمایش عکس و فیلم است و فعالان عرصه قاچاق می‌توانند در آن تبلیغات انجام دهند، به پلتفرمی محبوب برای آنها تبدیل شده است. همچنین در فیس‌بوک می‌توان پیام‌ها را به‌صورت رمزگذاری شده ارسال کرد تا به محلی امن برای این داد و ستد سیاه تبدیل شود هرچند امنیت واتس اپ و رمزگذاری آن قوی‌تر است و در کشورهای عربی از آن نیز استفاده می‌شود.

 

داوطلبانی برای غربالگری فیس بوک

اما برای نجات این اشیای گرانبها چه راهکاری اندیشیده شده است و چگونه می‌توان با این تجارت آنلاین غیرقانونی مقابله کرد؟ یک تیم از محققان و داوطلبان در قالب پروژه‌ای با نام ATHAR در قالب 91 گروه، فیس‌بوک را غربالگری و رصد می‌کنند تا گروه‌های درگیر کار قاچاق آثار باستانی را پیدا کرده و مانع خرید و فروش آنها شوند. این محققان تاکنون 95گروه فیس بوکی که اعضای آن متشکل از سارقان اشیای عتیقه، قاچاقچیان، فروشندگان و خریداران این آثار باستانی بوده‌اند را شناسایی کرده‌اند.

«کیتی پال» یکی از باستان شناسان که در کنار «عمر العزم» استاد تاریخ در ایالت اوهایو در این پروژه فعالیت دارد، می‌گوید: حدود یک سال است که این تجارت سیاه روی پلتفرم فیس‌بوک رونق گرفته هرچند پیش از این نیز چنین دادوستدهایی به‌صورت جسته و گریخته انجام می‌شد ولی حالا به شکل سازماندهی شده انجام می‌شود. وی در زمینه شناسایی و مقابله با تجارت آنلاین آثار باستانی کشورهای عربی هم گفت: داوطلبان گروه ما تاکنون حدود 3هزار اسکرین شات از صفحات مشکوک فیس‌بوک را برای ما ارسال کرده‌اند که حاصل ساعت‌ها گشت و‌گذار و زل زدن به صفحه مانیتور کامپیوترهایشان است. پس از مشخص شدن غیرقانونی بودن فعالیت این صفحات، فیس‌بوک با آنها برخورد می‌کند. به گفته وی تاکنون این گروه 56 پست، فیس بوکی را که مشکوک بودند اشیای عتیقه مربوط به یمن را برای فروش در اختیار دارند شناسایی کرده‌اند و 450 پست فیس بوکی شناخته شده نیز آثار باستانی سوریه را به حراج گذاشته‌اند. به‌گفته وی، مجسمه‌های برنزی، سلاح‌های عتیقه، سنگ‌های کنده کاری شده بسیار ارزشمند از نظر باستانی از اشیای قاچاق ارائه شده روی فیس‌بوک هستند.

اما فیس‌بوک نیز در این زمینه بیکار ننشسته و تاکنون 49 گروه فیس بوکی که در زمینه فروش اشیای عتیقه غارت شده از مناطق درگیر جنگ فعالیت داشتند را با استناد به فعالیت غیرقانونی روی این پلتفرم مسدود کرده است، هرچند همچنان گروه‌هایی در حال فعالیت در این زمینه هستند. سخنگوی فیس‌بوک در این باره گفت: ما سرمایه‌گذاری‌های لازم را انجام می‌دهیم تا با کمک کاربران و تکنولوژی، محیط فیس‌بوک را از قاچاق آثار باستانی پاک کنیم. هر گزارشی هم که در این زمینه به دست ما برسد با واکنش سریع ما همراه خواهد شد. وی بدون اشاره به نگرانی‌ها از ارز دیجیتال اختصاصی فیس‌بوک یادآور شد: به هیچ عنوان اجازه نمی‌دهیم فناوری‌های جدید ما به محلی برای انجام اعمال غیرقانونی تبدیل شود. حال باید منتظر ماند و دید فیس‌بوک چه راهکارهایی برای مقابله با خرید و فروش این آثار باستانی با کمک ارز دیجیتال این غول دنیای فناوری به کار خواهد گرفت.

گفتنی است رونمایی از این ارز دیجیتال با حرف و حدیث‌های فراوانی همراه بوده و رئیس کمیته خدمات مالی مجلس امریکا خواهان تعویق توسعه این ارز دیجیتال و تحقیقات بیشتر درباره آن تا زمانی شده‌اند که کنگره و سازمان‌های قانونگذاری، آن را بررسی کنند. فیس‌بوک هم اعلام کرد آماده پاسخگویی به سؤالات نمایندگان در این باره است.