امروز در دنیا بیش از 4 میلیارد کاربر اینترنت وجود دارد. از این جمعیت حدود 3 میلیارد کاربر از رسانه های اجتماعی به عنوان یکی از ابزارهای روزمره زندگی استفاده می کنند؛ با پیام رسان ها با دوستان شان در ارتباط هستند، از طریق شبکه های اجتماعی به کسب خبر و به اشتراک گذاری اطلاعات با دوستان و پیدا کردن اطلاعات مورد علاقه شان می پردازند و با استفاده از سرویس های آنلاین کارهای اداری، مالی و کسب و کارشان را انجام می دهند. با توجه به این آمار باید گفت فضای آنلاین، گنجینه اطلاعاتی است که دستیابی به آن برای بازاریابان، سیاستمداران، اقتصاددانان، محققان، تروریست ها و بسیاری دیگر یک رویاست. در حالی که مسوولان این روزها در ایران تلاش می کنند کاربران را نسبت به تامین امنیت اطلاعات شان در پیام رسان های داخلی مطمین کنند، آن سوی دنیا در آمریکا مسوولان تلاش می کنند بنیانگذار و مدیر بزرگ ترین شبکه اجتماعی دنیا را به خاطر سو استفاده از اطلاعات میلیون ها کاربر تحت فشار قرار دهند و از او بازخواست می کنند.

 

اسلحه طلایی به نام اطلاعات

اطلاعات در عصر حاضر طلاست؛ طلایی که برنده ترین اسلحه قرن بیست و یکم شناخته می شود. بخشی از کاربران با رعایت نکاتی تلاش می کنند از خودشان در دنیای آنلاین محافظت کنند. بخشی دیگر اما بی توجه نسبت به خطراتی که می تواند امنیت شان را به خطر بیندازد، لحظه به لحظه زندگی خود را در رسانه های اجتماعی به اشتراک می گذارند. در این میان برخی هم کسب و کار پر سود و اثرگذاری به نام خرید و فروش اطلاعات راه انداخته اند؛ شبکه های اجتماعی، پیام رسان های و اپراتورهای تلفن همراه و ارایه دهندگان خدمات آنلاین در هر کشوری قابلیت سو استفاده از اطلاعات کاربران را دارند. اطلاعاتی که از کاربران آنلاین سرقت می شود می تواند بازی های سیاسی را عوض کند، تبلیغات را دگرگون کند یا زمینه جاسوسی در کشورها را فراهم کند.

 

 رسانه های اجتماعی یا دام کاسبان

تعدادی از کاربران تمام تصمیمات، اتفاقات و جریانات زندگی خود را در رسانه های اجتماعی با دیگران به اشتراک می گذارند. در بسیاری موارد اگر توییت های عده ای از کاربران را دنبال کنید بعد از چند روز می توانید بفهمید چه ساعتی در محل کارشان هستند، محل کارشان چطور جایی است، چه کاری انجام می دهند، رابطه عاطفی دارند یا خیر، محدوده رفت و آمدهای روزانه شان کجاست، سفر می روند یا خیر، دوستان صمیمی شان چه کسانی هستند، چه کسانی و چه موضوعاتی را دنبال می کنند، به ادبیات، فیلم و هنر علاقه دارند یا خیر اگر دارند چه سبک هایی را دنبال می کنند، چه نظری درباره حکومت شان دارند، سطح تعامل شان با دیگران در چه سطحی است، چقدر باید تلاش کرد تا به آنها نزدیک شد، وضعیت روحی شان چطور است و غیره. اگر آنها یا دیگر کاربران را در اینستاگرام دنبال کنید حتی می توانید متوجه شوید چطور لباس می پوشند، چه غذاهایی می خورند، در سفر کجا اقامت می کنند، خانه شان چه شکلی است؛ اتاق شان، سالن خانه شان، آشپزخانه شان، کتابخانه دارند یا خیر وغیره. اگر بتوانید سوآرم شان را دنبال کنید حتی می توانید متوجه شوید آدرس دقیقی که در آن لحظه هستند یا طی آن روز یا روزها و شب های قبل حضور داشتند چه بوده. کافی است کمی دقیق و صبور باشید و با دقت فرد یا افراد مورد نظرتان را دنبال کنید. کافی است از آن دسته کاربران بی خیالی باشند که هر لحظه آنلاین است؛ در حال اظهار نظر بی پروا درباره همه مسایل، به اشتراک گذاشتن متن و تصویر هر آنچه در زندگی اش می گذرد، هر چه حس می کند و تصمیمات و افکارش باشد. اگر صفحاتش در رسانه های اجتماعی عمومی باشد هم که دیگر همه چیز برای کاوش شما آماده خواهد بود. 

 

 مدعیان ناآگاه از خطرات

اگر از بسیاری از همین کاربرانی که هر لحظه از زندگی شان را پشت ویترین رسانه های اجتماعی می گذارند بپرسید امنیت اطلاعات شما در ابزارهای آنلاین چقدر مهم است؟ خواهند گفت بسیار مهم است. آنها به هیچ عنوان حاضر نیستند از ابزاری استفاده کنند اطلاعات شان در آنها ممکن است شنود شود. البته که باید هم همینطور باشد. انتشار اطلاعات از سوی کاربر هرچند ممکن است از سر تفریح و ناآگاهی باشد اما کاربران حق دارند در بستری فعالیت کنند که نسبت به حفط اطلاعات آنها متعهد شده است. اما ای کاش کاربران همان اندازه که حساسیت دارند در بستری امن فعالیت آنلاین داشته باشند، فعالیت های خودشان را نیز مورد توجه قرار دهند و اطلاعات شخصی شان را منتشر نکنند. 

 

 درسی از رسوایی بزرگ

زاکربرگ هفته گذشته طی دو روز، چندین ساعت روبه روی سناتورهای کنگره آمریکا نشست و به سوالات آنها درباره حفاظت از اطلاعات کاربران این شبکه اجتماعی که از مرز 2 میلیارد کاربر نیز گذشتند پاسخ داد. پس از رسوایی فیس بوک که از زمان افشای اسناد پارادایز در سراشیبی افتاد، زاکربرگ روزهای سختی را گذرانده است. او ضمن پذیرش اشتباه و غفلتش در نگهداری و حفاظت از اطلاعات کاربرانش طی ماه های اخیر تلاش کرد سطح امنیتی فیس بوک را افزایش دهد و نظارت بیشتری بر محتوایی که در این شبکه اجتماعی منتشر می شود داشته باشد. 

او در مقابل سناتورها اعلام کرد فرآیند ممیزی اپلیکیشن هایی که اطلاعات کاربران این شبکه را به طور قانونی جمع آوری می کنند آغاز شده و با سخت گیری دنبال خواهد شد. زاکربرگ گفت در صورت پیدا کردن هرگونه سواستفاده ای از این اطلاعات مانند پرونده کمبریج آنالتیکا، متخلفان از ادامه همکاری با فیس بوک منع خواهند شد. زاکربرگ درمقابل سناتورهای کنگره آمریکا گفت: ما دریافتیم که مرتبط کردن مردم با یکدیگر کافی نیست و باید مطمئن شویم که ارتباط مثبت است. کافی نیست که به مردم مکانی برای رساندن صدایشان بدهیم بله باید مطمئن شویم که از این جایگاه برای آسیب رساندن به دیگران استفاده نشود.

وی اعلام کرد: ذکر گزینه هایی از اطلاعات کاربران که با دیگران به اشتراک گذاشته می شود، نکته مهمی است و حق آنهاست که از این موضوع اطلاع پیدا کنند.

اما شاید حالا که بحث حفاظت از اطلاعات کاربران در ایران نیز داغ است و به نظر می رسد پیام رسان ها در جلب اعتماد کاربران برای استفاده از برنامه هایشان ضعیفند، به پرونده زاکربرگ به عنوان یک درس بزرگ نگاه کنیم و حتی از آن الگوبرداری کنیم.

رفتار مدیر فیس بوک در مقابل افشاگری ها چه بود؟ پذیرش، عذرخواهی، ابزار پشیمانی، توضیح، تلاش. زاکربرگ اعلام کرده بنیانگذار و مدیر فیس بوک است و به همین علت مسوولیت اشتباهات صورت گرفته در این شبکه را نیز می پذیرد. وی حتی متن شهادت نامه خود را نیز پیش از حضور در کنگره منتشر کرد. از جمله راهکارهایی که زاکربرگ برای اصلاح فیس بوک در نظر گرفته بررسی صفحاتی که دنبال کننده زیادی دارد است و اعلام کرده در صورتی که در بازرسی پذیرفته نشوند اجازه انتشار محتوای جدید نخواهند داشت. وی همچنین از نظام مند شدن فرایند انتشار تبلیغات سیاسی در این شبکه اجتماعی خبر داده است.

رفتار دولتمردان آمریکایی چه بوده؟ بازخواست از مدیر فیس بوک، تحت فشار قرار دادن وی برای پیدا کردن راهکار حفظ اطلاعات کاربران و تدوین قوانین نظارتی و تنبیهی برای رسانه های اجتماعی؛ همزمان با حضور زاکربرگ در کنگره آمریکا، دو سناتور طرح جدیدی جهت حفاظت از اطلاعات کاربران به کنگره تقدیم کردند.

کاربران چه کردند؟ تعدادی با پیروی از کمپین #Deletefacebook این شبکه اجتماعی را ترک کردند، عده دیگری با انتقاد به مدیران فیس بوک خواستار تغییر قوانین امنیتی این شبکه اجتماعی شدند، بعضی هم فعالیت خود را در این شبکه متوقف کردند.

 

 هیچ چیز رایگان نیست

برخی از فعالان رسانه های اجتماعی با طرح سوالاتی به این موضوع می پردازند که رسانه های اجتماعی اساسا با هدف کسب درآمد از تبلیغ و فروش اطلاعات کاربران راه اندازی می شوند؛ آیا به راستی شبکه های اجتماعی راه اندازی شده اند تا ما آزادی بیان داشته باشیم؟ از دولت هایمان انتقاد کنیم؟ دوستان قدیمی مان را پیدا کنیم؟ برخی معتقدند کاربران در مقابل شبکه های اجتماعی که عضویت در آنها رایگان است و انواع ابزارها و خدمات را در اختیار کاربران قرار می دهد تا آنها تشویق شوند بیشتر از آن شبکه اجتماعی استفاده کنند، دایم به روز می شوند و با استخدام صدها کارمند به دنبال خلاقیت و جذابیت بیشترند در حقیقت یک کار انجام می دهند: خود را می فروشند. آنها معتقدند کاربران هر روز اطلاعات خود را منتشر می کنند و شبکه های اجتماعی از اطلاعات کاربران کسب درآمد می کنند. این درآمد می تواند ناشی از تاثیرگذاری بر سیاست باشد یا اقتصاد یا حتی یک کسب و کار. 

واضح است که محتوا، لایک ها و نظراتی که کاربران در شبکه های اجتماعی منتشر می کنند ذخیره می شود. بنابراین بی شک این گنجینه قابل طبقه بندی و پردازش است. و نتیجه این پردازش حتما ارزشمند است. 

 

 فراموش نکنیم

رسانه های اجتماعی امروز نیاز به قوانین درست در حوزه نظارت دارند. آنها باید متعهد شوند ضمن حفاظت از اطلاعات کاربران با ترویج خشونت و اخبار جعلی نیز مبارزه کنند. انتشار اطلاعات نادرست در شبکه های اجتماعی امروز یکی از معضلات جدی است. شاید وجود قوانین صحیح یکی از ابزارهای جلب اعتماد کاربران برای استفاده از رسانه های اجتماعی باشد. 

اما فراموش نکنیم در کنار راهکارهایی که فیس بوک یا سایر شبکه های اجتماعی ممکن است در ظاهر ارایه بدهند کاربران نیز باید مراقب اطلاعات خود باشند و بر تنظیمات مربوط به حریم خصوصی خود نظارت کنند. منظور از ارایه راهکار در ظاهر این است که برای مثال تا امروز فیس بوک مدعی بود کاربران می توانند اطلاعات خود را کنترل کنند؛ مشخص کنند کدام پست ها و عکس ها را چه کاربرانی ببینند و چه کاربرانی نبینند یا چه میزان از اطلاعات پروفایل شان به صورت عمومی قابل رویت باشد. اما می بینیم که حالا اطلاعات 87 میلیون کاربرش به سرقت رفته است. بنابراین پیش از صاحبان رسانه های اجتماعی، کاربران باید مراقب اطلاعات خود باشند.

کاربران فیس بوک می توانند با تغییر تنظیماتی که در اپلیکیشن و نسخه دسکتاپ فیس بوک در دسترس است مطمئن شوند اطلاعاتشان منتشر نمی شود.