آغاز دولت جدید همواره با تغییر مدیران ارشد و میانی دستگاه‌های دولتی همراه است. برخی از این تغییرات در مناسبات سیاسی تعریف می‌شوند و برخی دیگر از موضوعات فنی و تخصصی ریشه می‌گیرند. در نهایت بعضی از پست‌های اجرایی نیز میان سیاسیون نزدیک به دولت که هیچ سمتی ندارند، تقسیم می‌شود. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز از این قاعده مستثنی نیست و با هر بار تغییر وزیر- حتی با وجود ثابت ماندن رئیس جمهوری- شاهد تغییرات زیادی در مدیران ارشد و میانی خود بوده است. اکنون و آغاز دوران وزارت عیسی زراع‌پور نیز اخبار و زمزمه‌های زیادی از تغییرات احتمالی در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به گوش می‌رسد.
عیسی زارع‌پور از جمله وزرایی است که سابقه حضور در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را ندارد. البته او در این زمینه تنها نیست و وزرایی مانند محمد سلیمانی، محمدحسن نامی نیز پیش از وزارت در این ساختار نبودند. همچنین محمود واعظی گرچه در دهه ۶۰ مدیرعامل شرکت مخابرات ایران بود اما به مدت چند دهه در وزارت امورخارجه فعالیت کرده بود. این دسته از وزرا معمولا برای انتخاب همکاران خود از مشاوره دیگران استفاده می‌کنند و یکی از دلایلی که این روزها نام‌های متعددی برای تصدی پست‌های مختلف منتشر می‌شود، نظردهی همین مشاوران است و تاکنون این‌طور به نظر می‌رسد که یک فرد یا گروه، جایگاه برتر در فرآیند مشاوره ندارند. با این همه می‌توان گفت تغییرات تقریبا قطعی هستند و تنها زمان اجرای آنها متفاوت خواهد بود.
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بیش از ۴۰ مدیر را در بخش‌های مختلف وزارتخانه به صورت مستقیم منصوب می‌کند؛ اما همه این مدیران در یک سطح قرار ندارند و همچنین تغییرات قاعدتا می‌تواند به صورت همزمان انجام نخواهد شد یا اصلا هیچ تغییری رخ ندهد که بسیار بعید به نظر می‌رسد. تغییرات در معاونت‌ها و پست‌های وزارت ارتباطات را از نظر اولیت زمانی که می‌تواند برای وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات داشته باشد به ۳ بخش تقسیم کرد.
اولین نفرات
اگر وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات را لوکوموتیوران قطار تغییرات در این وزارتخانه بدانیم، اولین تغییرات احتمالا در نزدیک‌ترین افراد به او اعمال خواهد شد. این نفرات، کسانی هستند که عموما در رسانه‌ها نامی از آنها برده نمیشود؛ اما بازوهای اجرایی وزیر برای اداره وزارتخانه هستند.
آن‌طور که شنیده است، تغییرات در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در روزهای نه چندان دور آینده از مدیرکل دفتر وزارتی و روابط عمومی آغاز خواهد شد که برای پست دوم، از یکی از مدیران تلویزیون نام برده شده است.
برخی دیگر از پست‌های در خط مقدم تغییر، با هماهنگی نهادهای دیگری انتخاب می‌شوند که به عنوان مثال می‌توان رئیس مرکز حراست و مدیر هسته مرکزی گزینش را در این دسته قرار داد و احتمال دارد تغییرات در آنها اندکی با تاخیر انجام شود.
از دیگر نهادی مهم در ذیل این وزارتخانه که می‌تواند و نه لزوما شاهد تغییر باشد، دبیرخانه شورای اجرایی فناوری اطلاعات است. این شورا که به دنبال ادغام شوراهای عالی مربوط به ICT در شورای عالی فضای مجازی تاسیس شد، دبیرخانه‌ای دارد که در ذیل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار می‌گیرد و دبیر این شورا به انتخاب وزیر و با حکم رئیس جمهوری منصوب می‌شود. رضا باقری اصل، اولین دبیر این شورا است. هرچند هنوز نامی از جانشین او به میان نیامده است.
بدنه تغییر
مهم‌ترین بخش‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات که عملکرد آنها، عملا کارنامه وزیر را خواهد ساخت، سازمان‌ها و شرکت‌هایی هستند که در روزهای اخیر نام‌های زیادی برای ریاست آنها شنیده یا منتشر شده است.
شرکت ارتباطات زیرساخت: شرکتی که متولی شبکه مادر ارتباطی کشور است و تامین‌کننده اصلی اینترنت به شمار می‌رود، جایگاه مهمی در وزارت ارتباطات وفناوری اطلاعا دارد. این شرکت در سال‌های اخیر به واسطه موضوع پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات از اهمیت بیشتری برخوردار شده همچنین تلاش برخی از نمایندگان مجلس برای خارج کردن گیت‌وی ورود اینترنت به کشور از دست وزارت ارتباطات، نقش شرکت زیرساخت را در ساختار کنونی برجسته‌تر کرده است. محمدجواد آذری جهرمی که پیش از رسیدن به مقام وزارت در شرکت زیرساخت حضور داشت- و اکنون نیز به همین شرکت بازگشته است- پس از صادق عباسی شاهکو، حمید فتاحی را مدیرعامل این شرکت کرد؛ اما اکنون نام‌های زیادی به عنوان جانشین او مطرح شده است. اعضای هیات مدیره این شرکت نیز از سوی وزیر تعیین می‌شوند و احتمال تغییر آنها زیاد است.
سازمان فناوری اطلاعات: تنها سازمان و شرکتی در زیرمجموعه وزارت ارتباطات که می‌توان صددرصد گفت شاهد تغییرات مدیریتی خواهد بود، سازمان فناوری اطلاعات است زیرا امیر ناظمی رئیس این سازمان در پایان دولت دوازدهم و با درخواست خود و موافقت وزیر وقت، به مجموعه وزارت علوم بازگشت و اکنون این سازمان، رئیس ندارد. هرچند در سال‌های اخیر از اهمیت اجرایی سازمان فناوری اطلاعات کاسته شده؛ اما حضور مدیرانی مانند نصرالله جهانگرد، رسول سرائیان و امیر ناظمی و نزدیکی این افراد به وزاری وقت باعث شده است سازمان فناوری اطلاعات نقش راهبردی در تصمیم‌گیری‌های وزارت ICT ایفا کند. باید دید در شرایط جدید آیا این سازمان باز هم نقش پررنگی خواهد داشت یا خیر.
سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی: این سازمان که به عنوان بازوی اجرایی کمیسیون تنظیم مقررات فعالیت می‌کند، عمری به اندازه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دارد و در تغییر ساختار این وزارتخانه ایجاد شد. رگولاتوری در وزارت ارتباطات دوره‌های مختلفی داشته؛ اما به واسطه نقش و عملکرد کارشناسی‌ای که دارد، رئوسای آن معمولا از داخل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات انتخاب شده‌اند هرچند که مسعود داوری‌نژاد، اولین رئیس این سازمان با تجربه مدیریتی در حوزه فناوری اطلاعات از سازمان مدیریت آمده بود و محمدعلی فرقانی هم که از بیرون وزارت ارتباطات آمده بود پس از کسب تجربه در زیرساخت به عنوان رگولاتور انتخاب شد.
اکنون نیز گرچه نام‌های مختلفی برای ریاست سازمان تنظیم مقررات مطرح شده است؛ اما محتمل‌ترین گزینه‌ها آنهایی هستند که اکنون در این سازمان حضور دارند. در سال‌های اخیر نقش این سازمان در تنظیم روابط میان اپراتورهای مخابراتی با دولت خصوصا شرکت مخابرات ایران، باعث شده است برخی کارشناسان به صراحت خواستار جدایی آن از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات شوند.
پستی‌ها: شرکت دولتی پست که در یک دهه گذشته تا آستانه خصوصی شدن نیز پیش رفت، هیچ‌گاه نتوانسته است خود را با روند تغییرات فناوری هماهنگ کند و به همین دلیل هر روز از توانش کاسته می‌شوند، هرچند همچنان نقش پراهمیتی در تجارت الکترونیکی دارد. مدیرعامل این شرکت در سال‌های اخیر تا حد زیادی براساس روابط سیاسی منصوب شده است. چه آن زمان که حسین نعمتی برادر کوچکتر بهروز نعمتی- سخنگوی هیات رئیسه مجلس دهم و از نیروهای نزدیک به علی لاریجانی- مدیرعامل پست شد و پس از آن که رمضانعلی سبحانی‌فر، نماینده پیشین مجلس به این سمت رسید. پست را می‌توان محجورترین بخش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دانست. هرچند که نقش می‌تواند نقش بسیار پررنگی در تجارت الکترونیکی ایران داشته باشد.
در کنار شرکت پست، فرودگاه پیام قرار دارد که به صورت تخصصی کار ارسال و دریافت مرسولات را انجام می‌دهد. این فرودگاه نیز تنها گاهی به واسطه موضوعات گمرکی در رسانه‌ها دیده می‌شود و نقشی لجستیکی دارد.
فضایی‌ها: سازمان و پژوهشگاه فضایی به محلی برای نمایش توانمندی‌های فناورانه ایران تبدیل شده است؛ اما در سال‌های اخیر استقرار ماهوارهها در مدار زمین با مشکل روبرو شده و از این نظر انتقادهای فراوانی متوجه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و شخص وزیر دولت دوزادهم می‌شد. به خصوص که با حضور رضا تقی‌پور، وزیر اسبق ارتباطات، در مجلس موضوع فضایی بیش از پیش در قوه مقننه پیگیری می‌شود. عیسی زارع‌پور نیز در سخنان خود به هنگام اخذ رای اعتماد مجلس، اشاره‌های مکرری به فناوری فضایی کرد و انتظار می‌رود این بخش از وزارت ارتباطات در سال‌های آینده پرخبرتر از گذشته باشد.
پست بانک: بانکی دولتی که به عنوان بانک عامل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات شناخته می‌شود، گرچه بسیار قدیمی‌تر از سازمان فناوری اطلاعات، رگولاتوری، شرکت زیرساخت و… است؛ اما هیچ‌گاه نتوانسته جایگاه مهمی در درآمدهای این وزارتخانه ایفا کند. در دوران وزارت محمود واعظی تلاش‌هایی برای ارتقا جایگاه و درآمد این بانک انجام شد؛ اما در نهایت به واسطه ماموریت‌هایی که برای آن تعریف شده، نتوانست به سوددهی برسد. پست بانک، بانک عامل وام وجود اداره شده وزارت ارتباطات است و کمتر در بخش‌های بانکداری خرد یا سرمایه‌گذاری‌های تجاری می‌پردازد.
پژوهشی‌ها: وزارت ارتباطات ۳ نهاد در حوزه پژوهش دارد. پژوهشکده مخابرات که پس از خصوصی‌سازی شرکت مخابرات ایران نام آن به پژوهشگاه ICT تغییر کرد؛ پارک فناوری اطلاعات که در دوره وزارت ارتباطات دولت دوازدهم تاسیس شد و دانشکده علمی کاربردی پست و مخابرات که ابتدا به شرکت مخابرات داده شده بود؛ اما در دوران وزارت محمود واعظی به وزارت ارتباطات بازگشت. نام این دانشکده اکنون به مرکز آموزش مهارت‌های تحول دیجیتال تغییر کرده است. این مرکز به عنوان یکی از زیرمجموعههای پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات فعالیت می‌کند.
آخرین واگن‌ها
یک کمیسیون، یک شورا و ۴ معاونت که انتصابات در آنها با حکم مستقیم وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات انجام می‌شود، آنچنان تخصصی هستند که احتمالا تغییرات در آنها با تامل بیشتری انجام خواهد شد. به خصوص که اداره وزارتخانه بدون حضور مدیرانی که با ساختارها آشنا باشند، تقریبا غیر ممکن است.
کمیسیون و شورا: کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، مهم‌ترین نهاد در زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است. ریاست این کمیسیون با شخص وزیر است و دبیر آن رئیس سازمان تنظیم مققرات و ارتباطات رادیویی می‌شود. در دوره‌های مختلف فعالیت این کمیسیون، همواره درباره استقلال آن و نقشی که در صنعت ICT کشور ایفا کرده، بحث‌های زیادی وجود داشته و احتمالا در آینده نیز این روند ادامه خواهد داشت؛ اما این بحث‌ها چیزی از اهمیت کمیسیون تنظیم مقررات کم نمی‌کند. حتی اگر شورای عالی فضای مجازی در حدود یک دهه اخیر بخشی از مقررات‌گذاری در این حوزه را انجام داده باشد؛ اما باز هم مهم‌ترین اهرم وزرای ارتباطات برای اعمال نظر خود، کمیسیون تنظیم مقررات و سازمان زیرمجموعه آن است. از میان اعضای این کمیسیون، وزیر ارتباطات ۴ نفر را به صورت مستقیم تعیین می‌کند و دو نفر دیگر، با هماهنگی وزیر از سوی وزارت اقتصاد و سازمان برنامه و بودجه منصوب می‌شوند.
محمدجواد آذری جهرمی، وزیر پیشین، زمانی که ناصرعلی سعادت رئیس سازمان نصر کشور بود، او را به عنوان یکی از اعضای کمیسیون تنظیم مقررات منصوب کرد؛ اما با تغییر رئیس سازمان نصر، سعادت در جایگاه خود با پیشنهاد سازمان نظام صنفی رایانه‌ای باقی ماند. همچنین احمد معتمدی، وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات دیگر عضو این کمیسیون است. تاکنون درباره تغییرات احتمالی اعضای کمیسیون تنظیم مقررات، خبری منتشر نشده است.
شورای عالی تمبر دیگر کمیسیونی است که بنا بر قانون در این وزارتخانه قرار دارد؛ اما نقش محوری و مهمی ایفا نمی‌کند.
معاونت‌ها: شاید برخلاف دیگر وزارتخانه‌ها، ساختار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به گونه‌ای است که معاونت‌های این وزارتخانه نقش پررنگی در اجرای سیاست‌ها ندارند؛ اما با توجه به نگارش بودجه‌های سالانه و برنامههای توسعه، معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی تاحدودی مهم‌تر از دیگران است. این معاونت که تا سال‌ها با نام برات قنبری شناخته می‌شد با بازنشستگی او به فرهاد معارفی سپرده شد؛ اما معارفی برخلاف سلف خود چندان اهل حضور در رسانه‌ها نبود.
در میان گمانه‌زنی‌هایی که درباره انتصاب‌های آینده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات انجام می‌شود، تاکنون سخنی از تغییرات در چهار معاونت شنیده نشده هرچن احتمال اینکه هریک از این معاونت‌ها استعفای خود یا تمایل به عدم حضور خود در وزارت ارتباطات را به عیسی زارع‌پور اعلام کرده باشند.
عیسی زارع‌پور در این مدتی که بر صندلی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت سیزدهم تکیه زده است علاوه بر انتشار سخنانش در پنج دیدار رسمی با مدیران شرکتها و نهادهای موثر در فناوری اطلاعات وارتباطات ایران با تمامی معاونت‌ها و مدیرانی که همچنان از دولت گذشته بر صندلی‌های مدیریتی خود تکیه زده اند دیدار و گفتگو و تبادل نظر داشته حال باید دید در روزهای آتی تغییرات احتمالی در وزارت ارتباطات از چه سمت‌هایی آغاز خواهد شد و در نهایت به کدام معاونت و شورا و کمیسیون خواهد رسید.
دیمیتری راگوزین
