اقدامات اخیر گوگل در حذف شماری از اپلیکیشن‌های ایرانی به دلیل تحریم‌های آمریکا در حالی انجام شد که در ماه‌های اخیر، گروهی از نمایندگان مجلس در صدد به تصویب رساندن طرحی با عنوان «صیانت از کاربران فضای مجازی» هستند. به موجب این طرح مجلس، شرکتهای صاحب پلتفرمهای دیجیتال خارجی، باید اقدام به تاسیس دفتر رسمی در ایران و اخذ مجوز کنند و در غیر اینصورت پلتفرمشان مسدود خواهد شد. در این طرح تصریح شده است که باید نمونه‌های بومی مشابهی برای انواع پلتفرمهای خارجی اعم از پیامرسان، موتور جستجو، مرورگر، شبکه‌های اجتماعی و… ایجاد شوند تا جای این پلتفرم‌ها را پر کرده و به نوعی کاربران ایرانی را از پلتفرمهای خارجی بی‌نیاز کنند.
با این وجود، منتقدان طرح معتقدند آنچه بیش از همه کاربران داخلی را به استفاده از پلتفرمهای داخلی بی‌میل کرده است، نبود اعتماد و اطمینان به حفظ حریم خصوصی آنهاست نه برآورده شدن الزامات فنی. کما اینکه کاربران ایرانی حتی پس از فیلتر شدن تلگرام حاضر به ترک آن و استفاده از پیامرسان‌های ایرانی مانند سروش نیستند. در ماه اخیر نیز روبیکا به عنوان یکی از پلتفرمهای بومی که مانور تبلیغاتی زیادی برای آن داده می‌شد، در سطحی گسترده اقدام به ساخت حسابهای جعلی با استفاده از اطلاعات و هویت کاربران فعال در پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام و یوتیوب کرد و این پلتفرم به دلیل ارسال گزارش تخلف از سوی کاربران، از فروشگاه‌های دانلود اپلیکیشن حذف شد.
بهانه‌ای برای صیانت از کاربران
مدافعان بومی سازی حداکثری پلتفرم های دیجیتال و محدود کردن تعاملات جهانی، همواره حذف برخی محتواها و یا اعمال برخی محدودیت ها از سوی شرکتهای خارجی را دستاویزی برای دفاع طرح هایی مانند طرح صیانت می دانند. در زمان حذف اپلیکیشن روبیکا از پلی‌استور و با وجود آنکه حذف این اپلیکیشن به دنبال درخواستهای متعدد کاربران ایرانی و در پی تخلف این پلتفرم انجام شده بود، مرکز ملی فضای مجازی به موضوع واکنش نشان داد. در بخشی از بیانیه این مرکز، بر لزوم کاهش وابستگی کاربران ایرانی به انواع پلتفرمهای خارجی اشاره شده بود. در این بیانیه از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات خواسته شده بود تا «در چارچوب حمایت از حقوق کاربران و کسب وکارها، بر اساس سند طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات با همکاری سایر دستگاه‌های مسوول نسبت به کاهش وابستگی به خدمات پایه کاربردی خارجی بخصوص سیستم عامل‌های ناقض حقوق کاربران، کسب و کارها و حاکمیت ملی، در اسرع وقت اقدام کند و حمایت لازم را از خدمات پایه کاربردی داخلی به عمل آورد.»
چندی پیش محمدحسن آصفری، نماینده اراک کمیجان و خنداب در مجلس شورای اسلامی نیز در دفاع از لزوم خودکفایی در ایجاد پلتفرمهای داخلی گفته بود: حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از گوگل پلی به دلیل بی‌توجهی‌ها در خودکفایی در حوزه اینترنت و فضای مجازی است، لذا بایستی وزارت ارتباطات برای این موضوع برنامه داشته باشد و با ایجاد پلتفرمهای داخلی بتوانیم از بروز چنین مشکلاتی در آینده جلوگیری کنیم.
حال به نظر می رسد با آغاز دور جدید حذف اپلیکیشن های ایرانی از استورهای خارجی و تشدید تحریم های آمریکا علیه ایران، این گروه از سیاستگذاران بهانه تازه ای برای به کرسی نشاندن حرف خود و محدود کردن ارتباط جهانی کاربران با طرح هایی مانند «طرح صیانت» پیدا کرده باشند.
واکنشها به حذف اپ‌های ایرانی از «پلی‌استور»
واکنش مدیرعامل صبا ایده به حذف آپارات و فیلیمو از پلی استور
اپلیکیشن‌های آپارات و فیلیمو که هر دو از زیرمجموعه‌های شرکت صباایده هستند، دو مورد از شاخص‌ترین اپ‌هایی بودند که در اقدام اخیر گوگل و به دلیل تحریم‌های وزارت خزانه داری آمریکا از پلی استور حذف شدند. محمدجواد شکوری مقدم، مدیرعامل صبا ایده، در پستی توییتری و در واکنش به اتفاقات اخیر نوشت: «امیدوارم دوستان «صیانتدوست»، حذف اپ‌های آپارات و فیلیمو به دلیل تحریم از سوی گوگل را دستاویز و موید طرح خود نبینند. اگر حرف اکوسیستم داخلی را می‌شنوید و برای ما طرح می‌نویسید، هر دو برایمان آزاردهنده و مانع توسعه است. فتامولوا…»
امیر ناظمی، رییس سازمان فناوری اطلاعات نیز در پستی دیگر چنین نوشت:
«فیلیمو و آپارات از گوگل‌پلی حذف شدند؛ کافه‌بازار هم نمونه کاملا بومی شده و فراگیر گوگل‌پلی!
این چشم‌انداز خودکفایی و طرح صیانت است؛ که در آن همچنان مشکل آپارات و فیلیمو پابرجاست!
نیاز واقعی اکوسیستم استارتاپی تعامل سازنده با دنیاست.»
طرح صیانت روی اعتماد و سرمایه اجتماعی دست گذاشته است
در دومین نشست سمینار علمی حکمرانی فضای مجازی در ایران با موضوع «ابعاد حکمرانی – سیاستی طرح حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی» توسط دانشگاه امام صادق، پژوهشگاه فضای مجازی و واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد، رییس سازمان فناوری اطلاعات به بیان چالش‌های طرح صیانت پرداخت.
وی با انتقاد از طرح حمایت از کاربران فضای مجازی گفت: این طرح روی بزرگترین چالش فعلی نظام حکمرانی ایران که همان اعتماد و سرمایه اجتماعی است دست گذاشته است و این هم راستا با خواسته مخالفان نظام در خارج کشور است. ناظمی با اشاره به پیامدهای اجرای این طرح، گفت: از فردا شاهد تعارض بین شرکت‌ها و مردم و شرکت‌ها با حاکمیت خواهیم بود. به نظر می‌رسد آنهایی که این طرح را نوشته‌اند در این جامعه زندگی نمی‌کنند. این موضوع واضح است که مادامی که در مردم اعتماد ایجاد نشود نمی‌توان توقع داشت که مردم به پیام رسان‌های بومی اعتماد کرده و جایگزینی بومی برای اینستاگرام را بپذیرند.
رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران با بیان اینکه با این طرح تنها شکاف بین مردم و حکمرانان و شرکت‌ها را افزایش می‌دهیم، گفت: باید توجه داشته باشیم که هر فیلترینگ که روی یک پلتفرم خارجی صورت می‌گیرد، میزان استفاده مردم از پلتفرمهای داخلی کاهش می‌یابد.
وی با انتقاد از سیاستگذاری شورای عالی فضای مجازی در خصوص خدمات پایه کاربردی شبکه ملی اطلاعات، گفت: این خدمات پایه شامل ۴ موضوع مسیریاب، خدمات ابری، جستجوگر و پیام رسان است که دو خدمت از آن با روش مدنظر این شورا پیش رفته و شاهد عدم موفقیت پیام رسان و جستجوگر بومی به دلیل این تقسیم کار بوده ایم. اما برای دو خدمت دیگر، روش دیگری اتخاذ شد و بخش خصوصی واقعی توانست دو خدمات مسیریاب و ابری را با موفقیت پیاده سازی کند و هم اکنون نیز کاربران آن را پذیرفته‌اند و استفاده می‌کنند.
ناظمی با بیان اینکه طرح صیانت، دوگانگی ایجاد می‌کند، به ترکیب اعضای کمیسیون عالی تنظیم مقررات مدنظر در این طرح نیز انتقاد کرد و گفت: از میان ۳۰ عضو تنها یک صندلی برای مشروعیت بخشی مردم درنظر گرفته شده است. ایجاد صندوق حمایتی جدید در این طرح نیز به ایجاد رانت می‌انجامد. چرا این مدل حمایتی را از طریق صندوق‌های موجود پیش نمی‌برند؟
وی گفت: برخلاف آنچه که مطرح می‌شود طرح حمایت از کاربران فضای مجازی اصلاً حقوق کاربران را به رسمیت نشناخته و بیشتر یک مانیفست سیاسی است که نه تنها از حریم خصوصی صیانت نمی‌کند بلکه یک اکوسیستم مناسب و منصفانه را نیز شکل نداده و برخلاف آنکه نام این طرح مربوط به خدمات پایه کاربردی است اما قابلیت تعمیم به کل اینترنت را دارد.
در مجموع به نظر می‌رسد با اقدامات اخیر گوگل، قرار است در کنار سنگ‌اندازی‌های داخلی و طرح صیانت، فشار مضاعفی بر کاربران و کسب و کارهای داخلی وارد شود. این درحالی است که تا همین جا نیز روز به روز از انگیزه فعالان استارتاپی، کسب و کارها و نیروهای متخصص داخلی برای ماندن در کشور کاسته شده و ارائه پیشنهادات مهاجرتی جذاب از سوی کشورهایی مانند امارات، فعالان اکوسیستم استارتاپی کشور را سخت وسوسه می‌کند.
