شکاف دیجیتالی همانند دیگر شکاف‌های ساختاری مانند شکاف صنعتی و یا خدماتی می‌تواند موجب ایجاد عقب‌ماندگی‌هایی در میزان رفاه شهروندان در نقاط مختلف کشور شود.
عرصه دیجیتالی عرصه‌ای است که به خودی خود عدالت‌آفرین است؛ به این معنی که شما به عنوان یک انسان که قدرت تفکر و اعتقادات خاص خود را دارید می‌توانید در این فضای مجازی فعالیت حرفه‌ای یا حتی ابراز عقیده کنید. مساله اصلی اما دسترسی برابر عموم شهروندان به این فضاست که فراهم کردن آن هم وظیفه دولت‌هاست.
در این زمینه از حق نباید گذشت که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در دولت‌های یازدهم و دوازدهم اقدامات خوبی را در این زمینه انجام دادند، هرچند برخی کاستی‌ها مانند قیمت نسبتا بالای خدمات اینترنتی هنوز به طور کامل برطرف نشده است.
سرمایه‌گذاری ۳۵۰ میلیاردی برای کاهش شکاف دیجیتالی!
محمود واعظی - وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت یازدهم - درباره ضرورت کاهش شکاف دیجیتالی گفته بود: اقبال مردم به سرشماری اینترنتی نشان می‌دهد هرچه امکانات را مهیا کنیم مردم از آنها استفاده می‌کنند، به همین دلیل می‌خواهیم شکاف دیجیتالی در کشور کاهش یابد و فکر می‌کنیم تنها کلانشهرها محق استفاده از اینترنت نیستند، بنابراین هر سال ۳۵۰ میلیارد تومان در این زمینه سرمایه‌گذاری می‌کنیم تا شکاف دیجیتالی را کاهش دهیم.
او همچنین با اشاره به اهمیت امنیت فضای مجازی اشاره و بیان کرد: همان‌طور که برای توسعه فضای مجازی تلاش می‌کنیم به محتوا هم تلاش کنیم و برای اینکه فضای مجازی سالم و امن باشد بکوشیم؛ اگرچه در حال حاضر کمتر از چهار درصد از محتوای اینترنت با آلودگی مواجه است اما معتقدیم آلودگی یک درصد از این فضا هم زیاد است و با وجود اینکه ما تا امروز در برابر توقف این فضا و شبکه‌های اجتماعی ایستادگی کرده‌ایم، اما باید برای استفاده از آن فرهنگ‌سازی نیز انجام دهیم.
اما میزان استفاده جوامع از فناوری اطلاعات و به عبارت دیگر، ضریب نفوذ فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در جوامع فعلی به تشکیل یک طبقه‌بندی منجر شده که پیامد عمده آن «شکاف دیجیتالی» است، شکاف دیجیتالی (DIGITAL DIVIDE) به معنای وجود نابرابری در دسترسی و استفاده از فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی (ICT) بین کشورها و جوامع مختلف است.
سواد اطلاعاتی نیز دربرگیرنده مجموعه‌ای از حداقل مهارت‌ها برای استفاده از ابزارهای جستجوی اطلاعات برای تعیین منابع اطلاعاتی مفید برای ارزیابی و دسترسی به رابط اطلاعاتی و ترکیب این اطلاعات در مکانیزمی است که قابلیت حل مشکل اطلاعاتی را داشته باشد.
یکی دیگر از ابعاد تاثیرگذار بر شکاف، بین کسانی است که به فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته مانند خدمات اینترنتی پهن باند دسترسی دارند و کسانی که حتی به اشکال ساده فناوری اطلاعات و ارتباطات مانند خطوط تلفن ثابت دسترسی ندارند. در زمینه دسترسی به اطلاعات نیز اعتقاد بر این است که برخی از انواع شکاف بین کسانی وجود دارد که به ابزارها و حمایت‌های اجتماعی مورد نیاز برای دسترسی و تبادل اطلاعات دسترسی دارند و آنهایی که از این حقوق برخوردار نیستند.
با مراجعه به آمار رسمی داخلی و بین‌المللی درمی‌یابیم ضریب نفوذ اینترنت در بین جوامع در حال افزایش و تعداد کاربران اینترنت به سرعت در حال رشد است. مشاهده آمار طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۶ حاکی از آن است که اینترنت به زودی در سراسر دنیا فراگیر خواهد شد.
با توجه به اطلاعات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، شکاف دیجیتالی دارای ابعاد مختلف فنی، اقتصادی، اطلاعاتی، ارتباطی و دسترسی است. شکاف فناوری به معنای شکاف بین کسانی است که به فناوری‌های جدید دسترسی دارند و کسانی که به این فناوری‌ها دسترسی ندارند. در ابعاد اقتصادی، شکاف بین کسانی است که توانایی و قابلیت استفاده از منابع را برای توسعه زیرساخت‌های اطلاعاتی پیشرفته دارند و کسانی که ندارند.
شکاف دیجیتال در آینه شهر و روستا
اما محمدجواد آذری جهرمی - وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت دوازدهم - در استان کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به دو برنامه مهم وزارتخانه اش برای کاهش شکاف دیجیتالی اظهار کرد: کاهش شکاف دیجیتالی و تلاش برای برطرف کردن آن همچنین اشتغال با توجه به حوزه‌هایی مانند طرح «تکاپو» به‌عنوان دو موضوع مورد نظر و مهم در این استان است.
جهرمی رعایت نکردن عدالت و توازن و شکاف دیجیتال در دسترسی در مناطق روستایی و شهری را از مشکلات موجود آن استان دانست و گفت: یکی از برنامه‌های ما بهبود دسترسی و برقراری توازن در حوزه‌های کمتر برخوردار است و سرویس‌های ارتباطی را برسانیم.
او همچنین رعایت نکردن عدالت و توازن و شکاف دیجیتال در دسترسی در مناطق روستایی و شهری را از مشکلات موجود استان دانست و گفت: یکی از برنامه‌های ما بهبود دسترسی و برقراری توازن در حوزه‌های کمتر برخوردار است تا سرویس‌های ارتباطی را برسانیم.
فاز نخست کاهش شکاف دیجیتالی فراهم‌سازی زیرساخت‌ها جهت دسترسی به اینترنت و شبکه جهانی است. از آن جا که خود دسترسی به اینترنت یکی از شاخصه‌های سنجش شکاف دیجیتال محسوب می‌شود، بدیهی است که فراهم شدن تجهیزات اینترنت برای هر کشوری باعث کاهش یافتن شکاف آن با سایر کشورهای دارا و افزایش شکاف بین آن کشور و کشورهای محروم خواهد بود و اگر روند فراهم شدن اصل تجهیزات ادامه یابد شکاف در این زمینه از بین خواهد رفت.
از سوی دیگر پس از ورود و دسترسی اینترنت، فاز دوم کاهش شکاف دیجیتال با ایجاد و افزایش فرصت دیجیتال فراهم می‌شود. شاخص فرصت‌های دیجیتـال یک شاخص ترکیبـی متشکل از ۱۱ شاخص اصلی مـورد توافـق بین‌المللی درباره ICT است که بر مبنای سه مقوله فرصت، زیرساخت و به کارگیری استوار شده است. از این رو افرادی که دارای اینترنت هستند با توجه به زیرساخت فراهم شده امکان بالاتری برای دسترسی به این اطلاعات خواهند داشت.
همچنین شاخص آمادگی الکترونیک یکی از شاخص‌هایی است که در چند سال اخیر برای مطالعه شکاف آگاهی مورد توجه قرار گرفته است. این شاخص از طریق سنجش محیط تجارت الکترونیک و عوامل دیگری نظیر فرصت‌های شخصی اینترنتی، میزان پهنای باند، دسترسی مردم به اینترنت، استفاده از برنامه‌های متن باز و غیره تعیین می‌شود. با ورود اینترنت به یک کشور و یا استفاده یک کاربر از اینترنت امتیاز او در این زمینه بالا رفته و از این رو موجب کاهش شکاف دیجیتال می‌شود.
اما مفهوم شکاف دیجیتالی بیان می‌کند که در دنیای جدید، بهره‌گیری از تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاعاتی میان کشورهای مختلف و همچنین درون جوامع به صورت عادلانه تقسیم نشده است. در واقع مردم کشورهای توسعه‌یافته در مقایسه با مردم کشورهای فقیر دسترسی مشابهی به اطلاعات ندارند و اینترنت به این شکاف دامن زده است. همچنین پیشرفت‌های تکنولوژیک چنان با سرعت اتفاق می‌افتد که انتقال همزمان آن به کشورهایی که مولد این تکنولوژی‌ها نیستند با مشکل روبرو شده‌است. اینترنت می تواند باعث افزایش شکاف دیجیتال شود، همان‌طورکه آمارها هم نشان از افزایش شکاف دیجیتال در سال‌های اخیر دارند.
خدمات نباید در روستاها گران تر باشد
همچنین فرهنگ‌سازی جهت ورود اینترنت به خانوارها، فرهنگ‌سازی و انجام آموزش‌های لازم جهت افراد مسن‌تر درمورد محیط نت، ایجاد زیرساخت‌های مناسب در روستاها و مناطق کمتر توسعه‌یافته، ایجاد یا توسعه شبکه ملی اینترنت با توجه به فرهنگ هر کشور و سالم و پاک‌سازی محیط اینترنت از راهکارهای استفاده بهینه از اینترنت در راستای کاهش شکاف دیجیتال است.
در بخشی از گزارش عملکردی وزارت ارتباطات دولت یازدهم که توسط مرکز بررسی‌های ریاست جمهور تهیه شده اعلام شده که عدالت در دسترسی به زیرساخت ارتباطاتی و اطلاعاتی میان شهروندان از طریق ابزارهای مختلفی مانند ارزان‌سازی قیمت خدمات و اطلاعات و همچنین کاهش شکاف دیجیتالی فراهم شده است.
در همین زمینه آذری جهرمی در جایی گفته بود که باید مشکلات را برطرف کنیم تا بتوان عدالت اجتماعی را محقق کرد و شکاف‌های دیجیتالی نیز برطرف شود و این پذیرفته نیست خدمات در روستاها گران‌تر ارائه شود.
بر این اساس شکاف دیجیتالی در واقع چالشی است که امروزه دنیای مجازی با آن رو به رو شده‌است و یکی از محورهای اصلی دومین دوره اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی تونس، به این امر اختصاص یافته‌است. این مفهوم اصطلاحی است که برای بیان نابرابری‌های توزیع جهانی در زمینه دسترسی به تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات استفاده می‌شود.
بنابراین شکاف دیجیتال اصطلاحی است در اشاره به فاصله بین مردمانی که به فناوری دیجیتال و فناوری اطلاعات دسترسی موثری دارند با مردمانی که دسترسی بسیار محدودی به این فناوری‌ها داشته یا اصلاً دسترسی ندارند. این عبارت شامل عدم تعادل در دسترسی فیزیکی به فناوری نیز می‌شود، مانند عدم تعادل در داشتن منابع و مهارت برای دسترسی مؤثر و مفید به فناوری و محسوب شدن به عنوان شهروند دیجیتال؛ شکاف دیجیتال همچنین می‌تواند بر پایه جنسیت، درآمد و نژاد باشد. علاوه بر وجود شکاف در یک جامعه، وجود شکاف دیجیتال بین کشورهای جهان را هم شکاف دیجیتال جهانی می‌گویند. عبارت فقر اطلاعاتی نیز در ارتباط با همین مفهوم مطرح می شود.
