فروش آنلاین دارو های بدون نیاز به نسخه در فروشگاه‌های آنلاینی مثل دیجی کالا و اسنپ دکتر، موضوعی است که از ماه‌ها پیش در کشور مورد مناقشه بوده و پای نهادهای بسیاری به این بحث باز شده است. فروشگاه‌های آنلاین می‌گویند در شرایط خطرناک کرونا و قرنطینه قصد دارند به عنوان یک پلتفرم واسط و میزبان، فضایی برای داروخانه‌های آنلاین مجوزدار فراهم کنند که اقلام ضروری بدون نیاز به نسخه راحت‌تر و سریع‌تر به دست مردم برسد.
اما از سوی دیگر وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو با این مسئله مخالفت می‌کنند و علیرغم تلاش‌هایی که برای مذاکره در این رابطه صورت پذیرفته، هنوز مجوزهای لازم برای شروع این کار توسط فروشگاه‌های اینترنتی صادر نشده‌اند که در گزارش‌های قبلی دیجیاتو جزئیات کامل این موضوع منتشر شده است. ناگفته نماند خود داروخانه‌های آنلاین نیز در گفتگو با دیجیاتو تاکید کرده‌اند از پتانسیل بالایشان در زمان شیوع ویروس کرونا استفاده نمی‌شود.
چندی پیش نایب رئیس کمیسیون بهداشت مجلس در گفتگو با خبرگزاری مهر تاکید کرد که فروش داروهای بدون نسخه به صورت آنلاین هیچ منع قانونی ندارد. «سید محمد پاکمهر» گفته بود: «هیچ ممانعت قانونی برای فروش و عرضه کالاهای غیردارویی و تجهیزات پزشکی در فروشگاه‌های اینترنتی وجود ندارد و مردم می‌توانند از این ظرفیت استفاده کنند.» او همچنین تاکید کرده که باید بدانیم که توسعه تجارت الکترونیک می‌تواند به همه مردم کمک زیادی کند.
تا به امروز دستگاه‌های دولتی و غیر دولتی زیادی از جمله معاونت علمی ریاست جمهوری و یا اتحادیه کسبوکارهای مجازی و سازمان نصر هم به عنوان حامیان رویکرد فروش آنلاین دارو بدون نسخه وارد بحث شده‌اند تا در مذاکره با وزارت بهداشت این مسئله تعیین تکلیف شود؛ با این وجود، بحث و گفتگوها همچنان ادامه دارد و به نظر می‌رسد دست‌های پشت پرده‌ای اجازه تحقق این موضوع را نمی‌دهند.
رییس سازمان فناوری: مخالفت‌شان به خاطر کم‌کاری است
«امیر ناظمی» رئیس سازمان فناوری اطلاعات از جمله کسانی است که در بدنه دولت فعالیت دارد و انتقادات تند و تیزی را علیه دیگر نهاد دولتی که موانع اصلی را بر سر فروش داروی بدون نسخه قرار می‌دهند، در شبکه اجتماعی توییتر و یادداشت‌های خود منتشر کرده است. او اکنون در گفتگو با دیجیاتو تاکید می‌کند که فروش آنلاین داروی بدون نسخه اتفاق بسیار خوبی است که در جهان کرونا زده هم بیش از پیش مورد توجه کشورها قرار گرفته و می‌تواند ثمرات مثبت زیادی داشته باشد:
«این اقدام مراجعات حضوری را کاهش می‌دهد و سطح رفاه اجتماعی شهروندان را بالاتر می‌برد؛ موضوعاتی که در این ایام بسیار مهم هستند و می‌توانند به جامعه کمک کنند.»
ناظمی همچنین به ویژگی مهم دیگری اشاره می‌کند که با روند فروش آنلاین دارو شکل می‌گیرد و آن را «شفافسازی» می‌نامد؛ او که خود به شفافسازی معتقد است و در این زمینه گام‌هایی برداشته تاکید دارد که فروش آنلاین دارو می‌تواند به کامل‌ترین شکل ممکن به شفافسازی این حوزه کمک کند: «بستر آنلاین فروش این داروها جایی است که می‌تواند مانند هر بازار دیگری که به سمت و سوی آنلاین شدن می‌رود آن را شیشه‌ای و شفاف کند.»
او در پاسخ به این سوال که آیا منع قانونی برای فروش این نوع داروها وجود دارد، به دیجیاتو می‌گوید که در حال حاضر مخالف‌ترین نهاد با فروش این داروها سازمان غذا و دارو از وزارت بهداشت است: «آنها می‌گویند این کار منع قانونی دارد و بهانه‌شان هم اینست که نمی‌توانند روی روند فروش دارو کنترل و نظارتی داشته باشند. این عدم توانایی کنترل و نظارت به واسطه کم‌کاری است و توجیه دیگری ندارد. راحت‌ترین کار در برابر تکنولوژی و یا اساسا هر چیز نو دیگری اینست که با آن مخالفت کرد و برایش ساز و کار تعریف نکرد، این نهاد هم ساده‌ترین راه پیش گرفته است.»
ناظمی تاکید دارد اگر سازمان غذا و دارو نمی‌تواند به فروشگاه‌های آنلاین فروش دارو بدون نسخه اعتماد کند به جای برچسب منع بودن روی این کار باید این اعتماد را خودش بسازد و آن را با تدوین قوانین و ضوابط به وجود بیاورد: «احتمالا زمانی که داروخانه‌ها هم به وجود آمدند مخالفانی داشتند و گفتند که چرا یک شخص عادی می‌تواند به مردم دارو بفروشد. همین هم شد که حالا احداث یک داروخانه ضوابط خودش را دارد و هر کسی نمی‌تواند برای خودش داروخانه تاسیس کند و باید شرایطی خاص داشته باشد و مراحلی را برای ایجاد این مرکز طی کرده باشد. در امر فروش داروی آنلاین بدون نسخه هم همین اتفاق باید بیفتد، باید ضوابطی تعیین شود و اشخاصی باشند که بتوانند این فروش را انجام دهند؛ اشخاصی معتمد و دارای حداقل استانداردهای لازم برای این کار.»
رییس سازمان فناوری اطلاعات در پاسخ به این پرسش که دلیل مخالفت وزارت بهداشت و نهادهای مربوط به این وزارتخانه با فروش آنلاین داروی بدون نسخه را در چه چیزی می‌بیند تاکید دارد به جز کم‌کاری که پیش‌تر به آن اشاره کرده دلیل دیگر این قبیل مخالفت‌ها را در تعارض منافع می‌بیند:
«هم وزارت بهداشت و هم افراد مشغول در آن از ذی‌نفعان هستند و در کنار آن همزمان مسئولیت آموزش و ارزیابی و نظارت هم برعهده دارند و جدا از همه این‌ها، موضوعات مربوط به بیمه هم دستشان است! این مساله در دنیا بی‌سابقه است که یک نهادی تاسیس کنیم و تمام این موارد در اختیارش باشد. اساسا با مساله حکمرانی در تعارض است که یک نهاد هم خودش رگولاتور باشد و هم مسئول نظارت و آموزش و دیگر موارد را بر عهده داشته باشد.»
ناظمی به دیجیاتو می‌گوید کسب و کارهای فعال در این حوزه بارها و بارها به خاطر شکایات سازمان غذا و دارو به چالش برخورد کرده‌اند؛ شکایاتی که به گفته او هم از طریق کمیته حقوقی ریاست جمهوری پیگیری شده و هم به صورت مستقل از سوی این نهاد دولتی علیه کسب و کارها تهیه و تنظیم شده است.
ناظمی تاکید دارد که فروش داروی بدون نسخه می‌تواند ارزیابی دقیق‌تری برای همگان در بازار دارو به وجود بیاورد و توصیه می‌کند که به جای ممنوع کردن کاری، برای آن ساز و کاری تعریف شود.
معاونت علمی ریاست جمهوری: انحصارگرایی دولتی، مانع ورود استارتاپ‌ها به حوزه سلامت
معاونت علمی ریاست جمهوری یکی از دیگر نهادهای دولتی است که برای حل و فصل مسئله با وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو وارد گفتگو شده است. در همین راستا «مهدی محمدی»، دبیر ستاد اقتصاد دیجیتال در معاونت علمی ریاست جمهوری، در گفتگو با دیجیاتو از تلاش‌های این نهاد برای اعطای مجوز فروش آنلاین دارو در فروشگاه‌های اینترنتی صحبت کرد و اعلام داشت که عملکرد انحصارگرایانه وزارت بهداشت عاملی بوده که بحث‌ها به نتیجه نرسند:
«ما نه تنها برای فروش آنلاین دارو، بلکه برای موضوعات دیگری هم طی یکی دو سال گذشته با وزارت بهداشت بحث داشته‌ایم و حتی بعضی وقت‌ها گلاویز هم شده‌ایم. در همین رابطه تا حالا کارگروه مشترکی با وزارت بهداشت تشکیل دادیم که درباره استارتاپ‌های حوزه سلامت در آن به بحث و گفتگو بپردازیم. به نظر من داستان از این قرار است که وزارت بهداشت به این خاطر که هم رگولاتور است و هم توسعه‌دهنده، و در واقع خودش همه کاره است، به شدت امکان ایجاد بازارهای انحصاری دارد. همین موضوع می‌تواند برای یک سری افراد منافعی به همراه داشته باشد. این مسئله هم فقط منحصر به بحث دارو نیست و در حوزه‌های دیگر این وزارت هم وجود دارد. در واقع وقتی پای امضاهای طلایی یک سری افراد خاص به میان می‌آید، این موضوع هم از سمت دولت و هم از سمت بخش خصوصی که دنبال رانت است تبدیل می‌شود به یک بازی انحصارطلبی و عدم رقابت.»
محمدی در پاسخ به این پرسش دیجیاتو که علت مخالفت‌های وزارت بهداشت در این مورد تا امروز چه بوده، احتمال به وجود آمدن تقاضاهای کاذب در بازار دارو را به عنوان یکی از مسائل اصلی یاد می‌کند و می‌گوید:
«فرض وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو بر این است که اگر ما به فروش آنلاین دارو مجوز بدهیم، در بازار تقاضای کاذب به وجود می‌آید و با توجه به مشکلات اقتصادی و ارزی و ...دیگر امکان تحویل به اندازه دارو وجود ندارد. این بزرگترین استدلال این وزارت است، در صورتی که هیچ شواهدی وجود ندارد که توزیع آنلاین دارو می‌تواند باعث ایجاد تقاضای کاذب شود، بلکه بر عکس، این موضوع ایجاد شفافیت می‌کند. این شفافیت و اینکه چه کسی و به چه میزانی دارو فروخته و ... موضوعی است که احتمالا نه برای وزارت بهداشت جذاب است، نه برای داروخانه‌ها و نه پزشکان. به نظر من مشکل اصلی همین شفافیت است.»
دبیر ستاد اقتصاد دیجیتال درباره اینکه تا کنون در راستای حل این مشکل، از سوی این نهاد چه تلاش‌هایی صورت پذیرفته می‌گوید که آنها از سه سال پیش در تلاش هستند تا با ایجاد مواردی چون کارگروه مشترک برای استارتاپ‌های حوزه سلامت به بهبود این وضعیت کمک کنند اما تا به امروز تلاش‌هایشان به بن‌بست خورده است. او در این مورد بیشتر توضیح داد و گفت:
«ما از سه سال پیش در معاونت علمی ریاست جمهوری با همکاری وزارت بهداشت، یک کارگروه مشترک برای استارتاپ‌های حوزه سلامت دیجیتال تشکیل دادیم. اما متأسفانه هیچگاه اجازه ندادند که جلسات مستمر در رابطه با این موضوع تشکیل شود. البته آیین‌نامه‌ای تهیه شد که هدفش تشویق به انحصارگرایی در بازار بود، به این صورت که فقط شرکت‌هایی اجازه فروش آنلاین دارو دارند که مجوز داروخانه داشته باشند که ما به شدت با آن مخالفت کردیم. همچنان کش و قوس‌های ما با وزارت ادامه دارد اما از آنجا که این سازمان یک وزارت تخصصی است، تا زمانی که نخواهد تغییری در این موضوع اتفاق بیفتد از نظر من تمام تلاش‌های ما بی‌ثمر می‌ماند.»
محمدی فروش آنلاین داروهای بدون نیاز به نسخه در فروشگاه‌های اینترنتی را مسئله مثبتی ارزیابی می‌کند و بر این عقیده است که استارتاپ‌ها در دوران سختی کرونا می‌توانند کمک حال بزرگی برای مردم باشند. او تاکید دارد که هر چه بازیگران بیشتر و بزرگتری وارد این حوزه شوند، بازار رقابت داغ‌تر می‌شود: «اینکه بیایند و به یک عده مجوز انحصاری بدهند، این از نظر ما مشکل دارد. ورود استارتاپ‌ها به این حوزه می‌تواند زمینه‌ای برای ورود شرکت‌های تخصصی‌تر را فراهم کند که این می‌تواند موضوع مطلوبی باشد.»
محمدی می‌گوید خود بحث فروش آنلاین دارو مسئله حادی نیست، اما «شفافیتی» که همراه با آن می‌آید مسئله مهمی است و در آینده کشور و نظام سیاست‌گذاری به شدت تأثیرگذار است:
«به طور کلی تصور می‌کنم که فروش آنلاین دارو در فروشگاه‌های اینترنتی موضوع بسیار کمک‌کننده به حال مردم است، نه فقط از جنبه کاهش رفت و آمد‌ها بلکه از این جنبه که در این بازار شفافیت ایجاد می‌کند. این که آمار خرید و فروش دارو و توزیع آن در کشور شفاف شود، از نظر من به نظام سیاست‌گذاری کشور کمک بسزایی می‌کند.»
اتحادیه کسبوکارهای مجازی: هیچ بن‌بستی در این موضوع وجود ندارد
اتحادیه کسبوکارهای مجازی از دیگر نهادهایی است که سعی کرده این موضوع را حل و فصل کند و در این راه به طور جدی گام برداشته است. این اتحادیه اخیرا با ارسال نامه‌ای به ریاست جمهوری، خواستار رسیدگی به مسئله اعطای مجوز به فروشگاه‌های آنلاین جهت فروش داروهای بدون نیاز به نسخه شده است. در همین رابطه، «رضا الفت نسب» عضو هیئت مدیره این اتحادیه در گفتگو با دیجیاتو، از تلاش‌های انجام شده از سوی این نهاد در راستای حل این مشکل گفت:
«ما این موضوع را با کمیته ماده ۱۲ مطرح کرده‌ایم. این کمیته، یک کمیته خصوصی است که برای برطرف کردن موانع با دولت مذاکره می‌کند و این اختیار را دارد که موانع اضافی را دفع و حتی حذف کند. در این کمیته تصمیم بر آن شده که وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو، تکلیف را مشخص کنند. در واقع درخواست از وزارت بهداشت این بوده که قوانین و مقررات لازم برای OTC ها (داروهای بدون نیاز به نسخه) را به طور شفاف مشخص کنند اما تا الان اطلاعی ندارم که این موضوع به نتیجه رسیده است یا خیر.»
الفت نسب پایبندی به قانون را اصل مهمی عنوان می‌کند، اما ابراز امیدواری می‌کند که صدور مجوز فروش آنلاین داروهای بدون نیاز به نسخه در فروشگاه‌های اینترنتی بتواند گره‌ای از گره‌های زندگی مردم در این شرایط سخت کرونایی بگشاید. او در پاسخ به این پرسش که آیا امیدی برای بهبود این وضعیت و تغییر نگرش سازمان غذا و دارو می‌بیند یا خیر به دیجیاتو می‌گوید :«ما قطعا به دنبال آن نیستیم که هیچ کاری خارج از قانون انجام بگیرد اما به طور کلی امیدوار هستیم که این موضوع اتفاق بیفتد و مجوز فروش داروهای بدون نسخه و اقلامی مثل شیر خشک یا مکمل‌های غذایی به صورت آنلاین صادر شود که مردم در این شرایط کرونایی ناچار به مراجعه حضوری به داروخانه‌ها نباشند.»
الفت نسب پا را فراتر از فروش داروهای بدون نسخه می‌گذارد و تاکید دارد که از نظر آنها در دنیای امروزی فروش دارو از طریق نسخه‌های الکترونیکی هم در آینده شدنی است؛ همانطور که به گفته او در بسیاری از کشورها و فروشگاه‌های اینترنتی معتبر جهانی این اتفاق با کمک نهادهای مرتبط با سلامت و بهداشت در حال رخ دادن است. او تاکید دارد دغدغه‌های وزارت بهداشت در رابطه با این موضوع قابل تأمل است اما از آنسو تصریح می‌کند که به اعتقاد او هیچ بن‌بستی در این موضوع وجود ندارد.
الفت نسب با اشاره به ممنوعیت تست کرونا در منزل و دردسرهایی که برای استارتاپ‌های آزمایش آنلاین در اوایل شیوع کرونا به وجود آمد به دیجیاتو می‌گوید که وزارت بهداشت همیشه از این گاردها داشته است: «واقعیت این است که وزارت بهداشت نسبت به سایر دستگاه‌های اجرایی، گارد خاصی در مقابل این مسائل دارد. یادمان نمی‌رود که در زمان شروع قرنطینه‌ها، وقتی بحث گرفتن تست کرونا در منزل مطرح شد هم مخالفت وزارت بهداشت را داشتیم و این در حالی بود که بسیاری از مردم از این موضوع استقبال کرده بودند. واقعا نمی‌دانیم دلیل این گاردها چیست و از نظر ما استارتاپ‌ها در دوران کرونا می‌توانستند کمک حال بزرگی باشند و وزارت بهداشت می‌توانست در این رابطه خیلی بهتر عمل کند.»
عضو هیئت مدیره اتحادیه کسب و کارهای مجازی ورود فروشگاه‌های آنلاین به این حوزه را در کل موضوع مثبتی ارزیابی می‌کند اما مخالفت‌ها را مانعی برای رسیدن به فواید این کار می‌داند:
«این اتفاق بسیار خوبی است. این که داروخانه‌هایی که مجوزشان را وزارت بهداشت صادر کرده، با همان شرایط وزارت در فروشگاه‌های آنلاین رجیستر شوند می‌تواند موضوع بسیار مثبتی باشد. اما وزارت با این مسئله مخالفت می‌کند و می‌گوید فقط داروخانه‌های آنلاین توانایی انجام این کار را دارند.
الفت نسب همچنین در پاسخ به این پرسش دیجیاتو که به نظر او دلیل اصلی کشمکش‌های میان وزارت بهداشت و استارتاپ‌ها برای چیست به دیجیاتو می‌گوید که این وزارتخانه دیدی نسبت به کارکرد استارتاپ‌ها ندارد و ساختار انحصارطلبانه دولتی دارد که مانع از تحقق این امر می‌شود: «اولا دوستان دیدی نسبت به کارکرد استارتاپ‌ها ندارند. مورد دوم اینکه ساختار وزارت بهداشت، ساختاری است که هر موضوعی که به بهداشت و سلامت مرتبط می‌شود را منحصر به خود می‌کند و این یک روحیه انحصارطلبانه دولتی است و به نظر ما خطرناک است.»
به گفته الفت نسب سازمان‌های دولتی دیگر هم از این نوع مقاومت‌ها دارند اما مقاومت وزارت بهداشت کمی عجیب و غریب است: «خیلی‌ها هم صحبت می‌کنند که منافع دوستان در وزارت و افرادی که در حوزه سلامت فعالیت می‌کنند هم مطرح است. اما مسئله اینجاست که به هر حال استارتاپ‌های مبتنی بر فناوری راه خود را باز کرده‌اند و از آنها استقبال شده و از این بابت نمی‌توان عملکرد انحصارطلبانه در پیش گرفت.»
مدیریت ضعیف و تحقق نیافتن شعارها، موضوعی است که از دیدگاه الفت نسب در روند اعطای مجوز فروش داروهای بدون نسخه به فروشگاه‌های اینترنتی اختلال ایجاد کرده است. در همین رابطه و راهکارهای عبور از این چالش، الفت نسب باور دارد مشکل فروش دارو در دنیا هم چالش‌هایی دارد ولی او این چالش‌ها را قابل حل می‌داند و شیوع ویروس کرونا را زمینه ساز بیشتر ورود کردن به این حوزه می‌داند: «هم‌اکنون در دنیا به خاطر فشار همه‌گیری ویروس، مقاومت‌ها در این زمینه کمتر شده است، ضمن اینکه با مقایسه محاسن و معایب فروش آنلاین دارو این نتیجه در دنیا حاصل شده که فواید بسیار بیشتر بوده‌اند.»
سازمان نصر تهران: برای رفع مشکل صدور مجوزها به صورت کلان تلاش می‌کنیم
«جعفر محمدی» عضو هیئت مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران هم از دیگر حامیان اعطای مجوز فروش داروی آنلاین به استارتاپ‌هاست که از سوی این سازمان، درباره تلاش‌های انجام شده در این راستا به دیجیاتو توضیحاتی ارائه کرد. به گفته محمدی سازمان نصر بیشتر از آنکه مسئله را به صورت موردی دنبال کند، به صورت کلی در پی آن است که مشکل صدور مجوز برای استارتاپ‌ها از سوی نهادهای دولتی را به صورت کلان برطرف کنند:
«ما بیشتر از آنکه این مسئله را به صورت موردی دنبال کنیم، به صورت کلی دنبال کرده‌ایم و در ارتباط با مجلس و هیئت دولت همیشه تلاشمان برای رفع مشکل صدور مجوزها به صورت کلان بوده است. ما روی این دیدگاه بسیار کار کرده‌ایم و در همکاری با مرکز ملی فضای مجازی و هیئت دولت برای بحث صدور مجوزهای این چنینی در حال تلاش و پیشبرد کارها هستیم. ضمنا هیئت مقررات زدایی و تسهیل مجوزهای کسب و کار هم یکی از مراکزی است که به صورت تنگاتنگ با آنها مشغول همکاری هستیم.»
عضو هیئت مدیره سازمان نصر البته در عین موافقت با اعطای مجوز، بر این اعتقاد است که فعالیت استارتاپ‌های حوزه سلامت باید در چارچوب قوانین انجام بگیرند. او در پاسخ به این پرسش که چه فعالیتی را نیازمند مجوز و چه فعالیتی را بدون نیاز به مجوزهای دولتی می‌داند به دیجیاتو می‌گوید:
«ما اینجا دو موضوع داریم که باید به آن توجه کرد. یکی اینکه یک پلتفرم به عنوان واسط، دارو را به مصرف‌کننده می‌رساند. اما یک زمانی هم هست که به خاطر وجود زیرساخت کافی، عملیات تأمین هم در دستور کار قرار می‌گیرد. اگر پلتفرمی فقط به عنوان واسط میان توزیع‌کننده دارو و مصرف‌کننده عمل کند، این موضوع از نظر ما نیازی به هیچ گونه مجوز ندارد. اما اگر این پلتفرم‌ها خودشان در زنجیره تأمین باشند، یعنی مثلا دارو یا لوازم آرایشی و بهداشتی تأمین می‌کنند این‌ها باید تابع قوانین خاصی باشند.»
جعفر محمدی هم مانند بسیاری از کارشناسانی که از وزارت بهداشت برای مانع سازی فروش داروی بدون نسخه انتقاد دارند، مهم‌ترین دلیل مخالفت وزارت بهداشت با صدور مجوز برای فروش آنلاین دارو در فروشگاه‌های اینترنتی را وجود یک سری منافع می‌داند که فقط افراد خاصی از آن بهره‌مند می‌شوند. او در این مورد به دیجیاتو بیشتر توضیح می‌دهد:
«دلیل مخالفت‌ها این است که پای یک سری منافع برای بعضی دوستان در میان است و حاضر نیستند این انحصار را به این راحتی واگذار کنند. همانطور که در بخش‌های دیگر هم این موضوع دیده می‌شود. در واقع نه فقط افراد در وزارتخانه، بلکه داروخانه‌ها و بازار سنتی و افراد دخیل دیگر هم از مخالفت با عرضه داروهای بدون نیاز به نسخه در فروشگاه‌های آنلاین نفع می‌برند اما امیدواریم که این مشکل با صحبت‌ها و مذاکراتی که انجام می‌شود در آینده برطرف شود.»
بحث فروش آنلاین داروهای بدون نیاز به نسخه، و حتی داروهای نیازمند نسخه در دنیا مسئله‌ای است که سال‌هاست برطرف شده، اما در ایران به خاطر نبود زیرساخت‌های کافی هنوز جا نیفتاده و بر سر آن کشمکش وجود دارد. محمدی در پاسخ به این سؤال دیجیاتو که از نظر او برای برطرف کردن این چالش‌ها در داخل کشور باید چه کار کرد، این گونه توضیح داد:
«ما باید شرایط سایر کشورها را هم در نظر بگیریم. اگر در ایران مثل کشورهای پیشرفته امکان صدور نسخه به صورت آنلاین وجود داشت و سیستم پخش دارو و نسخه‌پیچی به شکل سنتی نمی‌بود، کار ما خیلی راحت‌تر بود. البته یک سری مشکلات دیگر هم در این راه وجود دارد، مثلا اینکه متأسفانه فرهنگ خوددرمانی در کشور ما بسیار رایج است و این در سیستم درمانی کشور مشکلات زیادی می‌آفریند. با توجه به این موضوعات بهتر است که اصلاحات به صورت قدم به قدم انجام شود. یعنی در ابتدا مشکل فروش داروهای بدون نسخه به صورت آنلاین را برطرف کنیم و با فرهنگ‌سازی در این زمینه به سراغ چالش‌های بعدی برویم.»
با تمام این صحبت‌ها، بحث و مناقشه در خصوص اعطای مجوز فروش داروهای بدون نسخه از طریق فروشگاه‌های اینترنتی همچنان ادامه دارد.
اتحادیه در سال ۱۳۹۹ برابر با مجموع دو سال قبل پروانه کسب صادر کرد
تهران باز هم در صدر تعداد صدور پروانه‌ی کسب 
بیشترین سهم از میان رسته‌ها مربوط به عرضه‌ی انواع کالا و خدمات بوده است
