نبض اقتصاد جهان در گرو تراشه‌ها
حران کمبود تراشه همچنان قربانی می‌گیرد و ابعاد گسترده‌تری پیدا می‌کند. بحرانی‌که در ابتدا صنعت خودرو را هدف قرار داد، کم‌کم به کنسول‌های بازی و دیگر لوازم مصرفی الکترونیکی هم رسید. موج جدید این بحران اما حالا بازار روترهای اینترنتی را درنوردیده و ارائه‌دهندگان خدمات اینترنت پرسرعت را تحت‌تاثیر قرار داده است. این شرکت‌ها به سبب تاخیر طولانی در فرآیند سفارش تا تحویل روترهای اینترنتی، نمی‌توانند به‌موقع و درست به مشتریان‌شان خدمت‌رسانی کنند. بعضی از این ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی حالا بیش از یک‌سال است که سفارش‌های خود از بازار روترهای اینترنتی را دریافت نکرده‌اند. حقیقت اما این است که سایه ویروس‌کرونا و پاندمی ناشی از آن بر صنعت تراشه‌سازی باعث شده است که زنجیره‌های تامین قطعات اولیه دچار اختلال شوند و از طرفی با افزایش تقاضای بازار برای خرید محصولات الکترونیکی به‌دنبال گسترش دورکاری‌ها و خانه‌نشینی‌ها، این بحران جدی‌تر هم شده است.
سکته بازار روتر
تعدادی از مقامات آگاه در اپراتورهای اینترنتی بزرگ که نخواستند نام‌شان فاش شود، اعلام کرده‌اند که زمان تحویل سفارش آنها حتی به 60 هفته هم رسیده است که تقریبا دو برابر زمانی است که پیش‌بینی می‌کردند. طبیعتا کمبود روترها باعث می‌شود اپراتورهای اینترنت نتوانند مشترکان جدیدی را به شبکه خودشان اضافه کنند تا در نهایت خطر کاهش جدی فروش خدمات در این شرکت‌ها بیشتر و بیشتر شود. «کارستین گیوک» مدیر بخش اروپای شرکت تایوانی تولیدکننده روتر Zyxel، در این مورد می‌گوید: «تعطیلی کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی در طول یک‌سال گذشته به‌خاطر شیوع ویروس کرونا به بروز اختلال جدی در زنجیره تامین اپراتورهای اینترنتی منجر شده است. این درحالی است که ادامه پاندمی و نیاز به ادامه دورکاری و خانه‌نشینی نیاز به تجهیزات اینترنت پرسرعت را به طرز چشمگیری افزایش داد. این اتفاق مثل سردردی شدید در بازار جهانی روتر است.»
او تاکید می‌کند که از ماه ژانویه گذشته از مشتریان این شرکت خواسته شده است تا سفارش محصولات موردنظرشان را از یک‌سال زودتر ثبت کنند، چون زمان تحویل قطعاتی مانند تراشه‌های شرکت Broadcom دو‌برابر شده و به یک‌سال رسیده است و طبیعتا با دسترسی نداشتن به این قطعات اولیه، فرآیند تولید و عرضه روترها هم مختل می‌شود. Zyxel یکی از اصلی‌ترین تولیدکنندگان روتر است و بسیاری از شرکت‌های بزرگ ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی مانند شرکت نروژی Telenor ASA و شرکت بریتانیایی ZenInternet از مشتریان مهم آن هستند.
شرکت آمریکایی سازنده تجهیزات شبکه Adtran که سهم بازار شرکت چینی هوآوی را در اروپا هم گرفته است، در ماه‌های اخیر به مشتریانش درباره اختلال در زنجیره تامین کالا و احتمالا افزایش زمان تحویل سفارش هشدار داده است. با این حال اما به گفته مدیر بخش اروپای Zyxel، هنوز موجودی روترهای هیچ‌کدام از اپراتورهای اینترنت کاملا تمام‌نشده است. اما بسیاری از آنها بارها تا مرز این اتفاق پیش رفته‌اند و ممکن است هر لحظه چنین اتفاقی رخ بدهد. این درحالی است که باید به تمام این مسائل، مشکلات تجارت جهانی را هم اضافه کرد. به‌عنوان مثال، طبق اعلام کارستین‌گیوک محموله‌های روترهای Zyxel در کشتی اورگرین بودند که مدتی پیش کانال سوئز را بسته بود.
با تمام اینها مقامات شرکت Broadcom که یکی از بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان تراشه‌های مورد نیاز در روترهاست، همچنان اظهارنظری در این رابطه نکرده‌اند و فقط مدیرعامل این شرکت در ماه گذشته میلادی اعلام کرد که مشتریانش 90 درصد از ذخیره محصولات‌شان در سال 2021 را از قبل سفارش داده‌اند. مشکلات Zyxel از بیش از یک‌سال پیش و زمانی شروع شدند که به‌دنبال گسترش شیوع کووید-19 کارخانه آنها در شهر ووشی چین به ناچار یک ماه تعطیل شد. بعد از آنکه این کارخانه دوباره باز شد، با مسائلی مثل یکدست نبودن محصولات و افزایش ده برابری هزینه حمل‌و‌نقل مواجه شد که باعث ایجاد رقابت شدید میان صادرکنندگان شده بود؛ چون آنها حالا برای صادرات تجهیزات پزشکی و محافظت شخصی هم درگیر رقابتی جدی شده بودند.
با این وجود، تقاضای چشمگیر برای محصولات شبکه به شرکت مادر Zyxel یعنی Unizyx Holding کمک کرده است تا قیمت سهامش در یک‌سال گذشته تا بیش از 181 درصد رشد کند. بازگشایی کارخانه‌های چینی، بحران جهانی تراشه‌ها را شدیدتر هم کرده است. به گفته کارستین گیوک قطعات مورد استفاده در سیستم‌های دیگر مانند سیستم‌های ذخیره‌سازی و مدیریت انرژی هم حالا به‌شدت تحت‌تاثیر این بحران قرار گرفته‌اند. او می‌گوید: «ما با بحرانی بزرگ مواجه هستیم و این موقعیت بدتر و بدتر شده است. وقتی با بعضی تولیدکنندگان تراشه صحبت می‌کنم، آنها می‌گویند که چیزی بیش از 300 درصد ظرفیت تولیدشان پیش‌فروش کرده‌اند.»
درحالی‌که کارخانه‌های تولیدکننده تراشه‌های نیمه‌رسانا درگیر تخصیص بهتر ظرفیت ناکافی تولیدات‌شان هستند، با مسائلی مثل کاهش‌فروش و درآمد هم مواجهند. در این میان کارشناسان و تحلیلگران بازار معتقدند که اپراتورهای مخابراتی و اینترنتی کوچک ضربه شدیدتری از بحران کمبود تراشه و به‌دنبال آن کمبود روتر می‌خورند. بعضی اپراتورها با پیش‌بینی چنین بحرانی، تا حدودی توانسته‌اند روترها را انبار کنند و بعضی میزان قبول سفارش‌های‌شان را به حداقل رسانده‌اند که در نهایت به ایجاد مشکلات مالی جدی در آنها منجر خواهد شد.
رشد فروش بزرگ‌ترین تولیدکننده تراشه دنیا
شرکت سازنده تراشه‌های نیمه‌رسانای تایوانی یعنی TSMC که در حال‌حاضر بزرگ‌ترین تولیدکننده تراشه دنیا به حساب می‌آید، اعلام کرده است که با وجود بحران کمبود تراشه اما فروش این شرکت در فصل سوم سال‌جاری میلادی به رکورد جدیدی دست پیدا خواهد کرد. این شرکت همچنین اعلام کرد که فروش فصل اول آن با رشد سالانه 17 درصدی به 7/ 12 میلیارد دلار رسیده است.
تراشه‌های TSMC در اغلب محصولات الکترونیکی مدرن از گوشی‌های آی‌فون شرکت اپل گرفته تا تلویزیون‌ها و خودروهای هوشمند به‌کار برده می‌شوند و به همین دلیل در زنجیره تامین جهانی نقش مهمی دارند. بحران کمبود تراشه قبل از هر صنعتی ابتدا در صنعت خودرو و کنسول‌های بازی ایجاد شد و به تدریج به بخش‌های دیگر هم سرایت کرد. بسیاری از شرکت‌های بزرگ خودروسازی جهان و حتی غول‌های صنعت تکنولوژی مانند AMD (برای تولید سرورها) به تراشه‌های این شرکت نیاز دارند. همین موضوع باعث شده است که مدیران TSMC به فکر گسترش ظرفیت تولید و تجهیزات‌شان بیفتند؛ تا جایی که اعلام کرده‌اند 100 میلیارد دلار برای افزایش ظرفیت تولید این شرکت تا سه سال آینده سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
با توجه به گسترش شبکه 5G و افزایش نیاز به تراشه‌های مبتنی بر این شبکه، انتظار می‌رود فروش تراشه‌های TSMC به سرعت رشد کند؛ تا آنجا که به عقیده تحلیلگران بازار میزان فروش این شرکت تا سال 2024 به 1/ 95 میلیارد دلار خواهد رسید تا در نهایت بتواند جایگاه خودش به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده تراشه‌های نیمه‌رسانای جهان را تا آن زمان حفظ کند. بد نیست بدانید که قیمت سهام TSMC در طول یک‌سال گذشته به بیش از دو برابر هم رسیده است.
جلسه فوری کاخ‌سفید
ادامه بحران کمبود تراشه‌های نیمه‌رسانا و تاثیر آن بر صنایع و بخش‌های مختلف، باعث شده است که تحولات بازار تراشه به دقت توسط مقامات کاخ‌سفید دنبال شود. این موضوع آن‌قدر جدی است که «جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی و «برایان دیس» مدیر شورای اقتصاد ملی کاخ‌سفید تصمیم دارند در هفته آینده جلسه‌ای با محوریت بحران کمبود تراشه برگزار کنند. به گزارش رویترز، دولت جو بایدن تمرکز جدی بر موضوع کمبود تراشه کرده است، چون این بحران می‌تواند روند تولید محصولات مختلف از خودروها گرفته تا کامپیوترها و گوشی‌های موبایل را تحت‌تاثیر قرار بدهد. «جن ساکی» سخنگوی کاخ‌سفید در این مورد گفت: «این جلسه روز دوازدهم آوریل برگزار می‌شود. نمی‌توانم پیش‌بینی کنم که نتیجه این جلسه چه خواهد بود، اما می‌دانم قرار است در این جلسه راهکارهای موثری برای مقابله با این بحران مورد بررسی قرار بگیرند.»
کمبود تراشه در طول تاریخ
شاید جالب باشد که بدانید بحران کمبود تراشه برای اولین بار نیست که اتفاق افتاده است. به عقیده کارشناسان کمبود تراشه به متغیرهای اجتماعی و فیزیکی مختلفی بستگی دارد و به همین دلیل در طول تاریخ چند بار تکرار شده است. طبیعتا کمبود تراشه وقتی به بحران تبدیل می‌شود که میزان تولید به قدر کفایت و جوابگوی تقاضای بازار نیست.
در سال 1988 و به دنبال افزایش جدی تقاضا برای تراشه، کارگران هفت کارخانه شرکت هیتاچی ناچار شدند در تمام طول تعطیلات تابستانی هم کار کنند. در سال 1994 با توسعه تکنولوژی‌های جدید در صنعت تراشه، کمبود موقتی بر این صنعت حاکم شد، چون فرآیندهای جدید تولید نیازمند تجهیزات و امکانات جدید بودند و بعضی محصولات به‌خاطر خطاهای ایجاد شده در طول تولید، دور انداخته می‌شدند. شرکت بزرگ اینتل در سال 2000 دچار کمبود در بعضی دسته‌های محصولی خودش شد و در نهایت برای آنکه مشتری‌های بزرگ‌تر را راضی نگه دارد، مشتریان کوچک‌تری مانند Gateway را از دست داد. زلزله شدید ژاپن در سال 2011 هم به بحران شدید کمبود حافظه‌های NAND و حتی نمایشگرها منجر شد؛ تا جایی که شرکت Qualcomm در آن زمان اعلام کرد که مشتریان این شرکت باید خودشان را برای کمبود تراشه‌های اسنپ‌دراگون در سال 2012 آماده کنند.
همه‌گیری ویروس کرونا هر چند جدیدترین و آخرین عامل ایجاد بحران در صنعت تراشه است، اما باید گفت سخت‌ترین شرایط در دهه‌های اخیر را به این صنعت تحمیل کرده. در ماه فوریه گذشته موسسه تحقیقاتی IHS Markit اعلام کرد که اثرات کمبود تراشه دست‌کم تا پایان فصل سوم سال 2021 در بازار جهانی احساس خواهد شد و با این اوصاف زمان تحویل قطعات اولیه به مشتریان دست‌کم به 15 هفته خواهد رسید. این درحالی است که براساس اعلام شرکت Broadcom، زمان تحویل سفارش‌های مربوط به تراشه‌های نیمه‌رسانای این شرکت از 2/ 12 هفته در فوریه سال گذشته به 2/ 22 هفته در فوریه سال‌جاری رسیده است.