صندوق نوآوری و شکوفایی که بزرگترین مرجع حمایت از شرکت های دانش بنیان است به تازگی آماج انتقاداتی قرار گرفته و زمزمه هایی مبنی بر تغییر و تحول در ساختار آن شنیده می شود.
صندوق نوآوری و شکوفایی با رویکرد حمایت از شرکت های دانش بنیان کار خود را از چند سال گذشته آغاز کرد اما فعالیت های این نهاد علمی از همان ابتدا با انتقاداتی روبرو بود. در چند ماه اخیر نیز این انتقادات بالا گرفت به طوریکه عملکرد صندوق زیر سوال رفت و زمزمه هایی مبنی بر تغییر و تحولات اساسی در آن شنیده شد از همین رو بر آن شدیم تا ضمن مروری بر فعالیت های این نهاد حمایتی، به دلایل انتقادات و سرنوشت احتمالی آن بپردازیم.
نهادی برای حمایت از شرکت های دانش بنیان
صندوق نوآوری و شکوفایی، یک نهاد مالی – توسعه ای عمومی و هیات امنایی است که در راستای تقویت اقتصاد دانش بنیان، ماموریت خود را توسعه شرکت های خصوصی یا تعاونی دانش بنیان ایرانی در چهارچوب و قوانین بالادستی می داند.
«ارائه خدمات تامین مالی به شرکت های دانش بنیان»، «توانمندسازی شرکت های دانش بنیان»، «مشارکت و سرمایه گذاری خطرپذیر و غیرخطرپذیر در شرکت های دانش بنیان»، « حمایت از شرکت های خصوصی خدمات تجاری سازی»، «هدایت سرمایه های ملی و بین المللی به سمت توسعه فناوری» از جمله وظایف صندوق به شمار می رود.
دولت در سال ۹۰، سرمایه اولیه صندوق را که حدود ۲۵ میلیارد تومان بود تامین کرد. در آن زمان تنها ۵۵ شرکت دانش بنیان وجود داشتند. در سال ۹۳ بالغ بر ۷۰۰ درخواست برای ارزیابی به صندوق نوآوری و شکوفایی ارسال و در مجموع بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان مصوبه برای این شرکت ها مقرر شد. این درحالی بود که نزدیک به دو هزار شرکت دانش بنیان فعال بودند.
دکتر بهزاد سلطانی، رئیس هیأت عامل صندوق نوآوری با اشاره به آخرین آمار درآمدهای صندوق و پرداخت آن به شرکتهای دانش بنیان به خبرنگار مهر گفت: تا آبان ماه سال جاری ۲ هزار و ۲۵۰ میلیارد تومان بودجه دریافتی از دولت داشتیم ولی تقاضای کل شرکت های دانش بنیان در ۴ سال اخیر ۷ هزار و ۷۲۰ میلیارد تومان بوده است.
وی گفت: این میزان قابل پرداخت نیست و اگر همان یک سال اول به همه تقاضاها جواب می دادیم بودجه ما به اتمام می رسید. از سوی دیگر اگر نیم درصد بودجه پرداخت نشود در سال ۱۴۰۲ پولی نداریم که به شرکت های دانش بنیان اختصاص دهیم.
سرآغاز انتقادات جدید درباره نحوه فعالیت صندوق نوآوری
اعتراضات جدید به کارکرد صندوق نوآوری از گزارش رئیس دیوان محاسبات و هشدار رئیس مجلس شورای اسلامی نشأت گرفت که البته منجر به انتقادات دیگری نیز شد.
عادل آذر ، رئیس دیوان محاسبات گفت: فلسفه ایجاد صندوق توسعه نوآوری و شکوفایی این بوده است که تسهیلات راحت تری به شرکت های دانش بنیان داده شود تا فعال شوند. از سال ۱۳۹۱ تا پایان سال ۱۳۹۵ معادل ۲ هزار و ۲۰۳ میلیارد تومان یعنی حدود ۶۷ درصد سرمایه اولیه صندوق نوآوری و شکوفایی تامین شده است . بالغ بر ۵۰۳ میلیارد تومان (حدود ۲۵ درصد) منابع مذکور در قالب تسهیلات در اختیار شرکت های دانش بنیان قرار گرفته و ۷۵ درصد مابقی منابع بر اساس اساسنامه صندوق یاد شده در بانکها سپرده گذاری شده است.
وی ادامه داد: در قبال سپرده گذاری صورت گرفته بانکها اقدام به پرداخت حدود ۲۶۶ میلیارد تومان تسهیلات به شرکت های دانش بنیان کرده اند.
هشدار رئیس مجلس شورای اسلامی
علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی در واکنش به اظهارات رئیس دیوان عدالت اداری با بیان اینکه براساس گزارش ارائه شده توسط دیوان محاسبات ، ۷۵ درصد شرکت های دانش بنیان در بانک ها سپرده گذاری کرده اند تا از سود آن استفاده کنند، گفت: اگر قانون چنین اجازه ای به شرکت ها می دهد، توسط کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس بررسی شود تا اشکال قانونی آن رفع شود. همچنین به مسئولان امر اعلام کنند تا روش خود را تغییر دهند.
وی خاطر نشان کرد: شرکت های دانش بنیان تسهیلات راحتی را دریافت می کنند تا این سرمایه چرخش داشته باشد نه اینکه آن را حصر کنند.
پاسخ سازمان برنامه به انتقادات
سازمان برنامه و بودجه در واکنش به اعتراض گزارش دیوان محاسبات اعلام کرد که سرمایه دریافتی صندوق براساس گزارش های ارسالی به دیوان محاسبات تا اوایل اسفند ماه ۱۳۹۵، حدود ۱۴۲۳ میلیارد تومان بوده است. لذا رقم بیان شده ۲۰۳۳ میلیارد تومان در گزارش تفریغ بودجه مجلس نمی تواند تصویر صحیحی از واقعیت رقم دریافتی و زمان آن ارائه دهد.
همچنین از سوی دیگر گزارش دیوان محاسبات به درستی، به صحت سپرده گذاری براساس اساسنامه صندوق اشاره کرده است؛ مدیران اجرایی صندوق اقدامات اجرایی خود را انجام داده و سپرده گذاری تعهدات نگهداشته شده شرکتها در بانکها کاملاً صحیح بوده است.
سازمان برنامه و بودجه تاکید دارد منابع مالی صندوق را که نمی توان در گاوصندوق نگهداری کرد، بلکه باید در بانک گذاشت و در حالی که می توان طبق اساسنامه سود بانکی گرفت و به سرمایه صندوق اضافه کرد و تنها راه تسهیلات دادن در غیاب ردیف بودجه جاری است؛ طبعاً باید سود گرفت.
زمزمه های تغییر و تحول در صندوق نوآوری آغاز شد
این مباحث سرآغاز انتقادات دیگری از سوی نمایندگان مجلس و مسئولان علم و فناوری کشور شد. به طوریکه یکی از نمایندگان کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در خصوص عملکرد صندوق به خبرنگار مهر گفت: بر اساس اعلام دیوان محاسبات، صندوق نوآوری و شکوفایی در راستای اهدافش آنچه که مورد انتظار بوده را برآورده نکرده است و نشان می دهد که انحراف اهداف دارد و بیشتر دنبال سپرده گذاری بوده است.
محمدجواد ساداتی نژاد با بیان اینکه قاعدتا نگاه ما حمایت از صندوق نوآوری و شکوفایی است، گفت: اینکه عملکرد و انحراف از هدفش درست نبوده باید اصلاح شود. انتظار داریم این هدف به زودی محقق شود. از این رو ضروری است هیات امنا تمهیداتی بیاندیشند تا روند مطلوبی صورت گیرد؛ صندوق نوآوری و شکوفایی به دلیل رسالتش مورد حمایت است ولی در حوزه عملکردی باید تغییر رویه دهد.
قطع ارتباط صندوق نوآوری با نهادهای علمی
دکتر وحید احمدی، رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور که پیش از این معاون پژوهشی وزیر علوم نیز بود، عملکرد صندوق نوآوری را ارزیابی کرد و به مهر گفت: وجود یک نهاد مالی که در راستای حمایت از شرکت های دانش بنیان فعالیت کند یک ضرورت محسوب می شود؛ به همین دلیل دولت هم این موضوع را از قبل پیش بینی کرده و دستور تشکیل صندوق نوآوری و شکوفایی را از ۷ سال گذشته داده است.
وی با اشاره به عملکرد صندوق نوآوری از سال ۸۹ تا ۹۲ افزود: با وجود اینکه در همان ابتدا قانون حمایت از شرکت ها ابلاغ شده بود و تعدادی شرکت دانش بنیان هم وجود داشتند اما صندوق نوآوری و شکوفایی اقدام اجرایی و اعتباری در حمایت از این شرکت ها نداشت.
احمدی در ادامه با بیان اینکه دولت طی سالهای اخیر بودجه ای به صندوق نوآوری و شکوفایی تزریق کرده است، گفت: به دلیل اینکه در حال حاضر تنها سازوکار مالی کشور بانک ها هستند و تجربه سازوکار مالی جدیدی در حوزه دانش بنیان ها نداریم طبیعی است که با انتقاد از عملکرد صندوق نوآوری و شکوفایی روبرو شویم. همچنین تاکنون در قالب صندوق های خطر پذیر و ارائه تسهیلات به شرکت ها تجربه ای نداشتیم که همین موضوع، دلیل بر نداشتن ساختار دقیق و اجرایی برای حمایت از شرکتها است.
وی گفت: متاسفانه بر اساس شنیده ها ارتباط صندوق نوآوری و شکوفایی با پارک های فناوری و شورایعالی علوم، تحقیقات و فناوری قطع شده بود؛ آنها ابتدای کار فکر می کردند که مستقل هستند ولی باید تحت نظارت شورایعالی علوم تحقیقات و فناوری باشند. بدان معنا که شرکت های دانش بنیان قبل از دریافت تسهیلات باید تاییدیه شورای عالی عتف را دریافت کنند و سپس از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی حمایت شوند.
رئیس مرکز سیاست های علمی کشور تاکید کرد: باید خلاءهای صندوق نوآوری و شکوفایی بازنگری شود و این صندوق ارتباطات خود را با سایر مجموعه ها قوی تر کند تا مشکلات بر طرف شوند.باید خلاءهای صندوق نوآوری و شکوفایی بازنگری شود و این صندوق ارتباطات خود را با سایر مجموعه ها قوی تر کند تا مشکلات بر طرف شوند
عدم استفاده صندوق نوآوری از ظرفیت خود برای اعطای تسهیلات
در ادامه دکتر علیرضا دلیری، معاون توسعه مدیریت و منابع معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به خبرنگار مهر درباره موضوع حمایت از شرکت های دانش بنیان از نظر مالی گفت: جمعا در چند سال گذشته حدود بیش از ۱۲۰۰ میلیارد تومان از منابع معاونت علمی و فناوری و صندوق نوآوری و شکوفایی به شرکت های دانش بنیان اعطا شده است. از این میزان حدود ۴۰۰ میلیارد تومان از منابع معاونت علمی و مبلغ ۸۳۰ میلیارد تومان از صندوق نوآوری و شکوفایی تامین شده است.
وی با بیان اینکه بودجه معاونت علمی و فناوری به صورت سالیانه ۲۰۰ میلیارد تومان است، گفت: ما در این معاونت به صورت اهرمی از شرکت ها بیش از حد بودجه ای که در اختیار داریم حمایت کرده ایم؛ بدین صورت که مبلغی را در بانک قرار داده و ۴ برابر آن را در قالب وام به شرکت ها ارائه کرده ایم. اما صندوق نوآوری و شکوفایی با وجود بودجه بیش از ۲ هزار میلیارد تومان که از سوی دولت محقق شده، تنها ۸۳۰ میلیارد تومان به شرکت ها تسهیلات اعطا کرده است.
همچنین فریده اولاد قباد، نماینده مجلس و عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس به خبرنگار مهر گفت: باید این موضوع سرنوشت صندوق نوآوری و شکوفایی در دستور جلسه کمیسیون قرار بگیرد زیرا تغییر در اساسنامه خیلی مهم است و سرنوشت آن تنها در این جلسات مشخص می شود.سرنوشت صندوق نوآوری و شکوفایی در دستور جلسه کمیسیون قرار بگیرد زیرا تغییر در اساسنامه خیلی مهم است
آیا سرنوشت صندوق را باید از سر نوشت
در ادامه پیگیری های خبرنگار مهر، یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی با اشاره به امکان تغییر و تحول در صندوق گفت: قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان نمی تواند تغییر کند البته شاید هر کسی در این زمینه و اقدامات صندوق نوآوری و شکوفایی اظهاراتی داشته باشد.
وی گفت: طبق پیگیری هایی که شده قرار است عملکرد صندوق نوآوری و شکوفایی بر طبق اساسنامه پیش رود. اگر قرار باشد تغییراتی رخ دهد باید یک قانون عوض شود که نیاز به بررسی های زیادی دارد؛ اما دیوان محاسبات گزارشی ارائه کرده که باید این گزارش بررسی شود.
همچنین بر اساس گفته های یک منبع آگاه در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، از گوشه و کنار صحبت این است که فرم ساختار صندوق نوآوری و شکوفایی تغییر کند ولی هنوز در این خصوص ابلاغ رسمی صورت نگرفته است. وی می گوید موضوع این است که شاید صندوق با همان ماموریت ها پابرجا باشد ولی فرم ساختاری آن تغییر کند و این می تواند به دلیل نحوه عملکرد صندوق باشد.
این منبع آگاه معتقد است که شاید دولت فکر می کند اگر تغییری در فرم صندوق نوآوری و شکوفایی ایجاد شود، عملکرد بهتری خواهد داشت.
آنچه واضح و بدیهی است این است که وجود نهادی برای حمایت مالی به شرکتهای دانش بنیان در کشور ضروری است اما انتقادها به صندوق نوآوری و موازی کاری هایی که در این زمینه صورت می گیرد، دلالت بر این دارد که باید بازنگری جدی در زمینه نحوه حمایت رساندن به شرکتهای دانش بنیان انجام شود ضمن اینکه باید بازوی قوی نظارتی بر عملکرد نهادهای حمایتی وجود داشته باشد تا به طور دقیق رصد شوند.
همچنین بهتر است به جای وجود چندین نهاد برای ارزیابی، تأیید و در نهایت حمایت از شرکتهای دانش بنیان، یک نهاد با ساز و کار روشن و شفاف وجود داشته باشد.
