مهمانان سی و یکمین جلسه از سلسله نشست‌های نقد و اندیشه، کارآفرینی در فضای مجازی را یک فرصت استثنایی برای کارآفرینی در کشور دانستند هرچند اعتقاد داشتند این فرصت هنوز به‌ویژه از سوی دولت غنیمت شمرده نشده است و همچنان استارت‌آپ‌ها برای آغاز کار و ادامه حیات با موانع و مشکلات جدی و به‌طور مشخص در حوزه بیمه و مالیات مواجه هستند.
در این نشست از سلسله نشست‌های نقد و اندیشه با موضوع «کارآفرینی در فضای مجازی جهش‌ها و چالش‌ها»؛ با حضور سید محمدحسین سجادی نیری، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری، نسیم لطیفی، مدیرعامل استارت‌آپ مامان پز و سارا میرشکاری، مدیرعامل استارت‌آپ کشتیار برگزار شد.
دولت باید برای استارت‌آپ‌ها رفع موانع و تسهیل‌گری کند
در ابتدای این جلسه سجادی نیری با تأکید بر اینکه هرچقدر فضای کشور به سمت اشتغال‌زایی توسط نخبگان با رویکرد ایجاد کسب‌وکارهای خصوصی و فارغ از تعاملات جدی و تنگاتنگ با دولت پیش برود مثبت‌تر است گفت: اینکه کارآفرینان و نخبگان کمتر به سمت تعامل با دولت بروند به این معنا است که چشم‌انتظار حمایت دولت و ایجاد زمینه‌های مثبت باشند.
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاون علمی و فناوری ادامه داد: رویکرد استارت‌آپی یک رویکرد مبتنی بر توانمندی بخش خصوصی برای حل مشکلاتی است که بخش خصوصی احساس می‌کند می‌تواند آن را با یک رویکرد جدید رفع کند و ارزش‌آفرینی در حوزه خدمات ایجاد کند. بر این اساس این‌یک فرصت استثنایی برای دولت‌ها است که بسیاری از مشکلات را توسط بخش خصوصی و اقتصاد مردمی حل کنند.
سجادی نیری تصریح کرد: وظیفه دولت در این میان هم رفع موانع و تسهیل گری و تقویت نهادهای زیست‌بوم کارآفرینی و به‌روز کردن قوانین و حمایت‌هایی از جنس شبکه‌سازی است.
وی درباره اینکه استارت‌آپ‌ها برای راه‌اندازی کسب‌وکار خود باید به کدام بخش دولتی مراجعه کنند گفت: معتقدم که اساساً استارت‌آپ‌ها نباید به‌جایی مراجعه کنند. این هوشمندی دولت است که زیرساخت‌هایی را فراهم کند که مراجعات را به حداقل برساند. پذیرفتنی نیست که از یک‌سو به دنبال توسعه فعالیت بخش خصوصی و مدل‌های جدید کسب‌وکار باشیم و از طرف دیگر استارت‌آپ‌ها برای هر کاری ناچار به کسب اجازه از دولت باشند.
درآمد ماهانه 25 میلیون تومانی برای آشپزها
در ادامه لطیفی درباره استارت‌آپ مامان پز و چگونگی راه‌اندازی این کسب‌وکار نوپا گفت: سال 93 استارت‌آپ مامان پز را به‌عنوان یک پلتفرم غذای آنلاین راه‌اندازی کردم تا بستری باشد برای فروش هر نوع غذا و خوراکی که در منزل تهیه می‌شود. کار ما تهیه نرم‌افزاری بود که پل ارتباطی باشد میان تهیه‌کنندگان غذا و متقاضیان غذاهای خانگی و درعین‌حال کنترل کیفیت غذاهایی که قرار است به دست مشتریان برسد.
وی افزود: استارت‌آپ مامان پز را به‌تنهایی راه‌اندازی کردم و اکنون یک تیم 30 نفره در شرکت و حدود 1500 نفر از طریق کسب‌وکار ما در حال کسب و درآمد و مشغول به فروش غذاهای خود هستند. البته از میانه راه تغییری ایجاد کردیم و فروش خود را معطوف به سازمان‌هایی با حداقل 20 سفارش کردیم.
مدیرعامل استارت‌آپ مامان پز با اشاره به فروش 4 آشپز موسوم به «مامان» از طریق این پلت فرم با درآمد ماهانه 100 میلیون تومان گفت: این افراد با پشتکار و ارائه غذاهایی باکیفیت بالا و ارزش‌گذاری که مشتریان داشتند توانستند به چنین درآمدی برسند و اتفاقاً یک دوره هم بعد از اطلاع‌رسانی درباره درآمدهای آنها در رسانه‌ها، توانستند درآمد خود را از این میزان هم بیشتر کنند.
لطیفی افزود: این امکان فراهم‌شده است که آشپزها بتواند با تلاش و پشتکار و افزایش کیفیت محصولات خود درآمدی حتی ماهانه 25 میلیون تومان داشته باشند. البته از آن‌طرف هم ممکن است آشپزی با کسب سه نظر منفی به‌طورکلی از پلت فرم اخراج شود.
وی با تأکید بر اینکه مامانپز زمانی که این کار را شروع کرد نمونه خارجی نداشت گفت: اکنون در مصر و هند نمونه‌های مشابه ای راه‌اندازی شده است و حتی در آمریکا استارت‌آپی شبیه به استارت‌آپ ما شروع به کارکرد که بعد از مدتی به خاطر مشکلات قانونی تعطیل شد و گویا دوباره کار خود را به‌تازگی آغاز کرده است.
مدیرعامل استارت‌آپ مامان پز درباره تأثیر فضای مجازی بر استارت‌آپ مامان پز گفت: البته فضای مجازی را که از ما گرفته‌اند. چراکه بخش عمده‌ای از فعالیت ما از طریق همین فضا به‌ویژه تلگرام بود که بعد از فیلتر شدن تلگرام باوجود تلاش برای جایگزینی پیام‌رسان‌های داخلی و یا پیام‌رسان‌های خارجی مشابه، مثل واتساپ به دلیل اینکه هیچ‌کدام کیفیت تلگرام را نداشته‌اند با مشکلات زیادی مواجه شده‌ایم.
وی افزود: بااین‌حال زندگی ادامه دارد و خودمان را برای شرایط سخت‌تر از این هم آماده کرده‌ایم؛ یعنی حتی اگر اینستاگرام هم فیلتر شود. اگرچه با این اتفاق ممکن است استارت‌آپ‌ها زیان زیادی ببینند به‌خصوص کسب‌وکارهایی که به شبکه‌های اجتماعی متکی هستند ولی تلاش می‌کنیم به راه خود ادامه دهیم.
کاربرد فناوری فضایی در زندگی مردم
در ادامه میرشکاری درباره ایده راه‌اندازی استارت‌آپ کشت یار گفت: ایده کشت یار استفاده از فناوری سنجش از راه دور در حوزه کشاورزی است. درواقع کشت یار مثل یک دستیار هوشمند در کنار کشاورزان خواهد بود و با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای تغییرات و یا غیرهماهنگی در زمین‌های کشاورزی را شناسایی می‌کند و از مرحله کاشت تا برداشت به کشاورز مشاوره می‌دهد تا مدیریت بهتری روی زمین خود داشته باشد.
وی افزود: من خودم کارشناسی ارشد هوا فضا خوانده‌ام و در پروژه‌های طراحی و ساخت ماهواره کار می‌کردم؛ اما همیشه علاقه‌مند بودم کاربرد فناوری فضایی را در زندگی مردم مشاهده کنم. مردم همین امروز هم اطلاع دقیق و حتی درستی از کاربردهای ماهواره‌ای ندارند. این در حالی است که ماهواره‌های سنجشی امروزه می‌توانند روزانه از زمین تصویربرداری کنند و کاربران شاهد خاک و گیاهان زمین باشند و اطلاعات سودمندی را دریافت کنند؛ بنابراین با توجه به اهمیت امنیت غذایی سعی کردم این فناوری را با کشاورزی تلفیق کنم تا بتوانیم گامی در مسیر تولید مواد غذایی برداریم.
مدیرعامل استارت‌آپ کشتیار ادامه داد: ما در کشتیار تیمی 7 نفره هستیم از تخصص‌های مختلف مثل سنجش از راه دور، هوا فضا و کشاورزی هستیم. برای اینکه ایده خود را اجرایی کنیم با چالش‌ها و سختی‌های زیادی هم مواجه شدیم به‌خصوص برای اینکه بتوانیم اعتماد کشاورزان را جلب کنیم و به آنها بقبولانیم که این کار به سود آن‌هاست. با همه این سختی‌ها اکنون توانسته‌ایم با 8 کشاورز همکاری کنیم و برای خود کسب درآمد داشته باشیم.
میرشکاری درباره روند جلب اعتماد کشاورزان در ابتدای کار خود گفت: ما در شروع کار مثلاً به کشاورزی اعلام کردیم در یک‌فصل زراعی بر روی زمین شما کار می‌کنیم و نیازی نیست اصلاً شما به ما پولی بدهید. هر 5 روز یک‌بار نقشه‌ای از زمین را در اختیار کشاورز قراردادیم که محصولاتش چه میزان نیتروژن یا فسفر دارد، رطوبت زمین به چه میزانی است و... . یک جاهایی که زمین به مشکلاتی می‌خورد و ما از راه دور به کشاورز اعلام می‌کردیم که زمین در فلان نقطه دچار مشکلاتی شده و گیاه ضعیف شده است و پس از مراجعه به آن نقطه برایش ثابت می‌شد که ما درست گفته‌ایم و اعتمادش جلب شد و در آخر فصل هم همان کشاورز که ذرت در زمین خود کاشته بود با مدیریت ما 18 تن در هر هکتار افزایش عملکرد در مقایسه با سال زارعی قبل داشت.
وی افزود: یا در زمین گندم آبی یک کشاورز که یک سال قبل حدود 6 تن در هر هکتار برداشت گندم داشت با مدیریت سنجش از راه دور ما توانست برداشت خود از همان زمین را به 9 تن در هر هکتار برساند.
مدیرعامل استارت‌آپ کشت یار ادامه داد: این کار سختی‌های زیادی داشت همین‌که ما به‌عنوان دو تا خانم وارد این عرصه شدیم که کاملاً مردانه است اصلاً کار آسانی نبود. بیشترین سختی کار هم آنجایی بود که کشاورزان عمدتاً در برابر نوع آوری و فناوری مقاومت می‌کنند ولی با تلاش و کوشش بسیار توانستیم اعتماد کشاورزان برای همکاری را جلب کنیم.
«بمب» مشکل اصلی استارت‌آپ‌ها است
در ادامه این برنامه سجادی درباره مشکلات پیش روی استارت‌آپ‌ها گفت: استارت‌آپ‌ها در کشور ما با چند مشکل اصلی مواجه هستند؛ اما مهمترین مشکل آنها را من به تعبیری «بمب» می‌دانم؛ یعنی بیمه، مالیات و بانک یا به‌طور مشخص تأمین مالی.
وی افزود: دولت یکی از سه اتفاقی که باید برای استارت‌آپ‌ها رقم بزند کارآمد سازی و به‌روزآوری قوانین بیمه است چون کارآفرینان در حوزه بیمه و تأمین اجتماعی مشکلات جدی دارند. این نگاه غالب در حوزه تأمین اجتماعی و حمایت از حقوق کارگر اصلاً با فضای استارت‌آپی کشور همخوانی ندارد. امروز قوانین بیمه بسیار آزاردهنده و محدودکننده است.
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاون علمی و فناوری ادامه داد: در حوزه مالیات هم نیازمند روزآمدسازی و درک فضای استارت‌آپی هستیم. متأسفانه نگاه حاکم بر این حوزه هم فاصله زیادی با فضای استارت‌آپی کشور دارد.
سجادی تصریح کرد: در ارتباط با تأمین مالی هم همواره نگاهمان این بوده است که دولت در همه زمینه‌ها باید حمایت کند. برای این حمایت هم معمولاً این‌گونه برداشت می‌شود که دولت باید تسهیلات و حمایت مالی در اختیار استارت‌آپ‌ها بگذارد. این در حالی است که استارت‌آپ‌های بالغ وقتی به ما مراجعه می‌کنند کمترین نیازشان تأمین مالی است. ما معتقدیم که تأمین مالی از طرف دولت آفتی برای کسب‌وکار است. بر این اساس دولت تنها باید شکل‌گیری سرمایه‌گذاری خطرپذیر را تسهیل کند.
وی تأکید کرد: بنابراین مشکل اصلی استارت‌آپ‌ها که از سمت دولت باید برطرف شود همان بحث «بمب» است و از طرف خود استارت‌آپ‌ها هم مشکل اصلی فعالان این حوزه کمبود نیروی متخصص و متبحر و آشنا به فرهنگ استارت‌آپی است.
سازمان مالیاتی زیان‌ده بودن استارت‌آپ‌ها را قبول ندارد
در ادامه لطیفی با استقبال از سخنان سجادی نیری و ابزار خشنودی نسبت به اینکه دولت به‌خوبی با بسیاری از مشکلات استارت‌آپ‌ها آشناست گفت: یکی از مهمترین مشکلات به‌خصوص برای پلتفرم‌ها مسئله بیمه است. من به‌شخصه در ابتدای کار هیچ اطلاعی از مشکلات و موانع پیش رو در حوزه بیمه و مالیات نداشتم و چه‌بسا اگر اطلاعاتی که امروز دارم را همان ابتدا داشتم ممکن بود اصلاً سراغ راه‌اندازی استارت‌آپ نروم.
مدیرعامل استارت‌آپ مامان پز افزود: در مورد مالیات یک مشکل جدی که وجود دارد این است که سازمان مالیاتی زیان‌ده بودن استارت‌آپ‌ها را قبول ندارد و نمی‌پذیرند که هر استارت‌آپی ممکن است چند سال اول زیان‌ده باشد؛ بنابراین در بررسی‌های دفاتر استارت‌آپ‌ها ممیز مالیاتی ممکن است نکاتی را پیدا کند و آن را زیان ده تشخیص ندهد که در این شرایط این استارت‌آپ علاوه بر اینکه سود نکرده و بالطبع زیان‌دیده باید مالیات هم پرداخت کند.
وی ادامه داد: اما مهمترین چالش پیش روی استارت‌آپ‌ها سرمایه و تأمین مالی است. البته من هم با آقای سجادی موافقم که دولت نباید وارد سرمایه‌گذاری شود چون همیشه این دست از استارت‌آپ‌ها که از حمایت‌های مالی دولت برخوردار می‌شوند همیشه به دنبال منبع مطمئن دولتی می‌روند و همین امر ممکن است روی کیفیت کارشان اثر بگذارند و مانع رشد آنها شود.
دولت ثبات اقتصادی را برای سرمایه‌گذاری فراهم کند
لطیفی تصریح کرد: بنابراین در این زمینه مهمترین کاری که دولت می‌تواند انجام دهد این است که ثبات اقتصادی را به‌گونه‌ای فراهم کند که سرمایه‌گذاران از سرمایه‌گذاری در این حوزه فرار نکنند. قبل از تحریم‌های اخیر آمریکا اکوسیستم استارت‌آپی با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در حال رشد بود، سرمایه‌گذاری‌های خیلی جدی هم اتفاق افتاد، ولی بعد از دور تازه تحریم‌ها، سرمایه‌گذاران از سرمایه‌گذاری در این حوزه عقب‌نشینی کردند و این کاهش سرمایه لطمه جدی به کسب‌وکارهای نوپا وارد کرد.
مدیرعامل استارت‌آپ مامان پز در ادامه در پاسخ به این سؤال که آیا باید باور کنیم که خروج آمریکا از برجام توانسته است روی استارت‌آپی مثل مامانپز تأثیر بگذارد گفت: پیش‌ازاین خود ما همچنین باوری نداشتیم ولی برجام روی استارت‌آپ ما از جنبه‌های مختلف اثر گذاشته است. جدا از کاهش سرمایه‌گذاری پس از خروج آمریکا از برجام اتفاقات دیگری برای استارت‌آپ‌ها افتاد، مثل تحریم اپل. به‌هرحال بخشی از مشتری‌های ما از سیستم‌عامل IOS استفاده می‌کنند و ما ناچاریم برای دور زدن تحریم‌ها سورس اپلیکیشن خودمان روی این سیستم‌عامل را هرچند وقت یک‌بار به‌روزرسانی کنیم.
وی افزود: همچنین تمام سرویس‌هایی که از گوگل می‌گرفتیم همچون گوگل آنالیتیکس با محدودیت‌های جدی مواجه شده است. مشکل فیلترینگ داخلی هم اضافه کنید به این مشکلات؛ یعنی یکسری سرویس‌ها در داخل فیلتر شده‌اند و یک سری از سرویس‌ها را نیز خارجی‌ها تحریم کرده‌اند.
از اوایل سال 97 تأثیر تحریم‌ها را لمس کردیم
لطیفی تصریح کرد: بنابراین برجام روی استارت‌آپ‌ها تأثیر گذاشته است. قبل از تحریم‌های جدید، ما این اعتقاد را داشتیم که تحریم‌ها روی استارت‌آپی که سرویس محلی ارائه می‌کند نمی‌تواند اثرگذار باشد اما واقعیتش این است که از اوایل سال 97 تأثیر تحریم‌ها را لمس کردیم و خروج آمریکا از برجام و تحریم‌ها کار را برای استارت‌آپ‌ها سخت کرد.
میرشکاری درباره اینکه آیا در مسیر کار منتظر پروژه گرفتن از سازمان‌های دولتی بوده‌اند یا خیر گفت: ما منتظر پروژه گرفتن نبودیم و نیستیم و تاکنون تلاش کردیم که ارتباط مستقیم با کشاورزان برقرار کنیم، هرچند نیازمند دریافت اطلاعاتی از سازمان‌های دولتی مثل جهاد کشاورزی یا سازمان آب‌وخاک و... بودیم که متأسفانه با ما همکاری در این زمینه نشده است و خود این مسئله یعنی آزاد نبودن دسترسی اطلاعات یکی از مشکلات جدی و اصلی ما و سایر استارت‌آپ‌ها است.
در پایان این جلسه سجادی در جمع‌بندی سخنان خود گفت: ما وارد یک فضای چالشی شده‌ایم که این فضا فرصت استثنایی برای کشور است. لذا باید سعی کنیم که آن را درک کنیم و مناسبات حاکم بر این فضا را بشناسیم، چه به‌عنوان مسئول دولتی چه به‌عنوان یک شهروند.
وی افزود: نکته دوم ناظر بر فضایی است که بر حوزه استارت‌آپی وجود دارد که به‌واسطه یکسری از انباشتگی‌های فرهنگی اصولاً عادت داریم شکست را نپذیریم و دیگران را مقصر بدانیم. قطعاً عوامل بیرونی مؤثر هستند. قطعاً ضعف‌ها در مناسبات دولتی مؤثر هستند ولی یک‌بار رو راست بپذیریم که عواملی از شکست، برآمده از اتفاقاتی است که خودمان رقم زده‌ایم و این نباید منجر به ناامیدی شود. من دنبال تزریق امید به زیست‌بوم استارت‌آپی هستم؛ بنابراین اگر شکستی حاصل شد برگردیم و با ایده جدید و با تیم جدید کار را آغاز کنیم این نگاه کمک می‌کند که اکوسیستم استارت‌آپی بالنده‌ای داشته باشیم.
لطیفی هم در جمع‌بندی سخنان خود گفت: فکر می‌کنم بانک جهانی آماری منتشر کرده بود که ایران از منظر سختی راه‌اندازی کسب‌وکار رتبه 118 از بین 186 کشور جهان را دارد که این ناظر بر فاکتورهایی ازجمله تأمین سرمایه ازجمله قوانین حفظ مالکیت خصوصی، زیرساخت‌های لازم برای کسب‌وکار و... است. بااین‌وجود استارت‌آپ‌ها در این فضا کارکرده و می‌کنند؛ بنابراین می‌شود در چنین فضایی هم کارکرد هرچند همچنان به حمایت دولت از این جنس که موانع کسب‌وکار را کاهش دهد نیازمندیم.
میرشکاری هم در خاتمه گفت: اگر افرادی هستند که به این حوزه علاقه‌مند هستند توصیه می‌کنم که وارد شوند، آن‌قدر این کیک بزرگ هست که هرکسی می‌تواند سهم خودش را بردارد و نباید احساس کنند چون یک کشتیار هست پس دیگر نباید وارد این عرصه شد. معتقدم همین رقابت‌هاست که باعث می‌شود افراد رشد کنند.
